Dendrochronologie

Van Wikipedia

Dendrochronologie of jaarringenonderzoek is de wetenschap die zich bezighoudt met het dateren van houten voorwerpen of archeologische vondsten aan de hand van de in de voorwerpen herkenbare jaarringen.

jaarringen in omgezaagde plataan

Bomen, vooral bomen die groeien in een gematigd klimaat, hebben een wisselende groeisnelheid van de buitenste laag van de stam. Onder gunstige omstandigheden groeit de boom snel en zijn de cellen groot en wijd; wordt het weer slechter dan worden ook de cellen kleiner en de laag dichter. In de winter vindt er vrijwel geen groei plaats, zeker bij loofbomen. Op de doorsnee van een stam zijn deze verschillen zichtbaar als lijnpatronen die concentrische ringen vormen. (zie ook hout.)

Houtboor met twee uitgeboorde kernen

Hierdoor kan men aan een omgezaagde boom zien op welke leeftijd deze is geveld door het aantal ringen van de rand naar het centrum te tellen. Voor het tellen van de jaarringen is het niet noodzakelijk dat de boom omgezaagd wordt. Ook kan met een speciale houtboor een kern uit de boom geboord worden, waaraan de jaarringen te tellen zijn.

Er kan echter verder onderzoek worden gedaan. In droge en natte jaren, of in koude en warme, zullen bomen verschillend dikke jaarringen vormen. Hierdoor ontstaan bij bomen in hetzelfde gebied sequenties van dikke en dunne jaarringen die, omdat die bomen aan dezelfde klimaatomstandigheden zijn blootgesteld, van boom tot boom vergelijkbaar zijn. In bepaalde situaties kan een boom echter een afwijkend ringpatroon vertonen. Dit kan bijvoorbeeld door de bodemgesteldheid komen. Deze patronen kunnen worden vastgelegd door een doorsnee van het hout onder het microscoop te leggen en de breedte van iedere jaarring nauwkeurig op te meten.

Door nu een stuk oud hout van onbekende leeftijd te leggen naast een jaarringensequentie van een oude boom van bekende leeftijd (bijvoorbeeld verkregen door een boorkernmonster uit een zeer oude, nog levende boom) is het vaak mogelijk het patroon van het monster van onbekende datering te passen op dat van bekende datum. Daarmee is dan het tijdvak bekend waarin het onbekende stuk hout is gegroeid. Als het onbekende stuk hout (bijvoorbeeld een in een veenmoeras opgegraven stam) daarnaast ook nog jaarringen vertoont die ouder zijn dan het bekende stuk, is de dateringskalender daarmee meteen weer een stuk uitgebreid. Voor sommige streken zijn op deze wijze sequenties geconstrueerd die dateringen van meer dan 10.000 jaar geleden mogelijk maken.

Deze techniek heeft vele toepassingen; bijvoorbeeld kon van een aantal toeschrijvingen van schilderijen aan oude meesters worden aangetoond dat ze onjuist waren, omdat de boom, waaruit het paneel gezaagd was waar het schilderij op was gemaakt, pas na het overlijden van de schilder bleek te zijn geveld.

Bij archeologische opgravingen worden vaak stukken hout aangetroffen. Indien deze stukken hout voldoende ringen (meer dan 60) hebben kunnen deze met behulp van dendrochronologie gedateerd worden. Hierdoor is het mogelijk om de kap van bomen voor de bouw van bijvoorbeeld een beschoeiing, waterput of gebouw tot op het jaar nauwkeurig te dateren.

Ook zijn dendrochronologische vondsten gebruikt om ijkpunten voor de datering met koolstof 14 te verkrijgen.

Sclerochronologie bestudeert op vergelijkbare wijze als de dendrochronologie periodieke patronen (jaarbandering, jaarringen) in skeletten en andere harde weefsels van dieren.

zie ook dateringsmethoden.