Hermetica

Van Wikipedia

Met Hermetica wordt een categorie van boeken uit de late oudheid aangeduid. Als auteur wordt algemeen Hermes Trismegistus aangeduid. Verschillende teksten werden samengevoegd in het Corpus Hermeticum tijdens de Renaissance. Andere bekende geschriften zijn de Smaragden Tafel en het Picatrix.

[bewerk] Teksten

Tot de Hermetica worden vier klassen van geschriften gerekend:

Corpus Hermeticum
Asclepius
Anthologium
Testimonia

[bewerk] Corpus Hermeticum

Het Corpus Hermeticum bestaat uit 17 (soms ook ingedeeld als 13, 19 of 20) verschillende Griekse teksten die hoogstwaarschijnlijk van verschillende auteurs stammen. Het Corpus Hermeticum wordt ook wel de Poimander (Grieks voor "mensenherder") genoemd, maar slechts het eerste deel van het Corpus handelt over de Poimandres. Het Corpus Hermeticum is veelal in dialoogvorm geschreven, in welke Hermes Trismegistus geheime kennis betreffende uiteenlopende filosofische en religieuze thema's leert, zoals alchemie, magie, gnosticisme en neoplatonisme.

Het Corpus Hermeticum kreeg grote bekendheid door de Latijnse vertaling uit 1471 van de hand van Marsilio Ficino aan het hof van Cosimo de' Medici de Oude. Neoplatonist Ficino merkte de overeenkomsten op tussen de filosofie uit het Corpus en de dialogen van Plato en meende hieruit te mogen concluderen dat Hermes Trismegistus een tijdgenoot van Mozes moest zijn geweest. Isaac Casaubon toonde in 1614 aan dat sommige teksten (voornamelijk de filosofische verhandelingen) vocabulaire bevatten dat uit de eerste of tweede eeuw na Christus stamt. Recentelijk (Fowler, 1986) is vastgesteld dat de teksten ondanks de late datum een continuïteit vertonen met de cultuur van faraonisch Egypte, hetgeen na Causabon onwaarschijnlijk werd geacht. Desondanks blijft het Corpus Hermeticum intellectueel een ecclectische verzameling teksten.

Een eerste editie (1471) van de door Marsilio Ficino in het Latijn vertaalde teksten van het Corpus Hermeticum is in handen van de Bibliotheca Philosophica Hermetica te Amsterdam.

[bewerk] Asclepius

Asclepius is een tekst die wel wordt toegewezen aan Apuleius. De tekst zoals we hem tegenwoordig kennen is een Latijnse vertaling van een Grieks origineel dat verloren is gegaan. Tekstuele analyse heeft uitgewezen dat het een samenstelling is van geschriften, veelal uit de elfde en twaalfde eeuw, die door vele auteurs bewerkt is. De tekst heeft de vorm van een dialoog tussen Hermes Trismegistus en zijn leerling Asclepius en handelt over drie thema's die uit drie verschillende, niet overlappende bronnen afkomstig zijn.

Het eerste thema handelt over de plaats van de mens in de wereld en de relatie tussen God, de Aarde en de mens. De cosmologie leunt zwaar op Plato en toont geen christelijke invloeden waardoor, naast andere tekstuele aanwijzingen, voor deze specifieke bron een ontstaansdatum tussen 100 v.C. en 300 n.C. aangenomen wordt.

Het tweede thema is slechts kort en handelt over het kwaad in relatie tot het menselijk intellect en behandelt het probleem van het kwaad op een unieke wijze.

Het derde thema is een niet meer dan een verzameling van fragmenten die wederom zwaar leunen op Plato, met name op zijn Timaeus, waarnaast het stoïsche en hellenistisch-egyptische invloeden vertoont. Deze tekst geeft blijk van een vijandige houding ten opzichte van het opkomende christendom, die krachtig tot uitdrukking komt in een profetie betreffende het lot van de egyptenaren en hun religie (zie externe koppelingen). De ontstaansdatum van de tekst ligt tussen 268 en 273 n.C., hetgeen zo exact kon worden vastgesteld omdat er sprake is van de Palmyreense bezetting van Egypte (Scott, 1991). Hierdoor kan Apuleius niet de auteur van deze bron zijn.

[bewerk] Anthologium

Stobaeus verzamelde in zijn vierdelige Anthologium van rond 500 n.C. een aantal heidense teksten die hij kende uit andere werken. De teksten zijn in dialoogvorm geschreven, veelal met Hermes of tussen Isis en Horus.

[bewerk] Testimonia

Vanaf de tweede eeuw worden hermetische geschriften genoemd en geciteerd in werken van vele anderen, van Cirilus en Lactantius tot en met diverse islamitische auteurs. Deze fragmenten worden gemeenschappelijk de Testimonia genoemd. Het is hierbij opvallend dat geen van de vroege neoplatonistische auteurs gewag maakt van het hermetisme, terwijl beiden rond dezelfde tijd in Alexandrië tot bloei kwamen; waardoor wel wordt geopperd dat het hermetisme het karakter van een volkscultus had, terwijl het neoplatonisme veeleer door de culturele elite bedreven werd.