Hettieten

Van Wikipedia

De Hettieten (of Hittieten) zijn een antiek volk dat een Indo-Europese taal sprak en een koninkrijk stichtte rond de stad Hattusa (het tegenwoordige Bogazköy in noord-centraal Turkije). Dit rijk hield stand gedurende een groot deel van het tweede millennium voor Christus.

Reliëf van Suppiluliumas II, laatste koning der Hettieten

Het Hettitisch koninkrijk, dat op zijn hoogtepunt centraal Anatolië, noordwestelijk Syrië tot aan Ugarit en Mesopotamië tot aan Babylon omvatte, bestond tussen ongeveer 1680 en 1200 v. Chr., met een honderdjarig gat tussen 1500 en 1400 v. Chr.. In de tijd rond 1200 v. Chr. was het gehele oostelijke Middellandse Zeegebied in grote beroering. Omdat veel steden in vlammen opgingen, wordt dit de brandcatastrofe genoemd. In de ijzertijd, die hierop volgde, vielen de Hettieten uiteen in verschillende onafhankelijke stadsstaten, waarvan sommige tot ongeveer 700 v. Chr. bleven bestaan.

Het Hettitisch koninkrijk of in ieder geval zijn kernregio, stond bekend als het land Hatti in de geconstructureerde Hettitische taal. De Hettieten moeten niet verward worden met de Hattiërs, een ouder volk dat dezelfde regio tot aan het tweede millennium v. Chr. bewoonde en dat geen Indo-europese taal sprak, genaamd het Hattisch.

[bewerk] Archeologische ontdekking

Ruïnes van Hattusa (Leeuwenpoort) bij Boğazköy, Turkije

Het eerste archeologische bewijs voor de Hettieten verscheen in kleitabletten zoals gevonden in de Assyrische kolonie van Kültepe (voormalig Karem Kanesh), met de beschrijvingen van handel tussen Assyrische kooplui en een zogenaamd "land van Hatti". Sommige namen in de tabletten waren noch Hattisch noch Assyrisch, maar duidelijk Indo-Europees.

De inscriptie op een monument bij Boğazköy door een "Volk van Hattusas" ontdekt door William Wright in 1884 bleek overeen te komen met eigenaardige hiërogliefen van Aleppo en Hamath in noordelijk Syrië. In 1887 brachten opgravingen bij Tell El-Amarna in Egypte de diplomatieke correspondentie tussen farao Amenhotep III en zijn zoon Akhnaten aan het licht. Twee brieven van een "koninkrijk van Kheta" -- blijkbaar geplaatst in ongeveer dezelfde regio als de Mesopotamische referentie aan het "land van Hatti" -- waren geschreven in standaard Akkadisch spijkerschrift, maar in een onbekende taal; ook al konden wetenschappers het lezen, begrijpen konden ze het niet. Kort daarna stelde Archibald Sayce voor dat Hatti of Khatti in Anatolië identiek was aan het "koninkrijk van Kheta", zoals genoemd in deze Egyptische teksten, zowel als met de bijbelse Hettieten. Sayce's identificatie werd algemeen geaccepteerd gedurende de 20e eeuw; de naam "Hettiet" is verbonden aan de beschaving zoals opgegraven in Boğazköy.

Tijdens sporadische opgravingen bij Boğazköy (Hattusa) vanaf 1905 vond archeoloog Hugo Winckler een koninklijk archief met 10.000 tabletten, gegraveerd met Akkadisch spijkerschrift en dezelfde onbekende taal als de Egyptische brieven uit Kheta — aldus de identiteit van de twee namen bevestigend. Hij bewees ook dat de ruïnes bij Boğazköy de overblijfselen van een ooit machtig rijk waren, die op enig moment geheel noordelijk Syrië onder controle had.

[bewerk] Geografie

Het Hettitische Rijk (rood) op het hoogtepunt van haar macht in ca. 1290 v. Chr., grenzend aan het Egyptische rijk (groen)

Het Hettitische koninkrijk concentreerde zich rond het land van Hattusa en Neša, bekend als het "land van Hatti" (^URUHa-at-ti). Vanaf het moment dat Hattusa de hoofdstad werd, beschouwt men het gebied omsloten door de bocht in de Halys rivier als de kern van het rijk, en sommige Hettitische wetten maken een onderscheid tussen "deze zijde van de rivier" en "die zijde van de rivier", bijvoorbeeld de beloning voor de gevangenneming van gevluchte slaven is hoger als deze in staat was geweest om de rivier over te steken, dan die voor een slaaf die gevangen genomen kon worden voordat hij de rivier bereikte.

Ten zuiden van het kerngebied lag het territorium van Kizzuwatna in het gebied van het Taurusgebergte. In het westen de confederatie van Arzawa. In het noorden de bergvolken van de Kaskiërs. In het oosten Mitanni. Na de inlijving of associatie van Arzawa en Mitanni (onder Suppiluliuma I), grensde de Hettitische invloedssfeer onder Mursili II aan Hayasa-Azzi in het oosten, aan de Ahhiyawa en de nieuwgevormde Assuwa confederatie in het westen, aan Egyptisch Kanaan in het zuiden en aan Assyrië in het zuid-oosten.

[bewerk] Geschiedenis

Het Hettitische koninkrijk wordt gewoonlijk verdeeld in drie periodes, het Oude Hettitische Koninkrijk (ca. 1750-1500 v. Chr.), het Midden Hettitische Koninkrijk (ca. 1500-1430 v. Chr.) en het Nieuw Hettitische Koninkrijk (het eigenlijke Hettitische Rijk, ca. 1430-1180 v. Chr.).

De vroegst bekende Hettitische koning, Pithana, was gevestigd in Kussara. Anitta in de 18e eeuw v. Chr. veroverde Neša, om daar voor de duur van ongeveer een eeuw de hoofdstad van te maken, totdat Labarna II Hattusa veroverde en de troonnaam Hattusili, "man van Hattusa", aannam. Het Oude Koninkrijk, gecentreerd rond Hattusa, beleefde haar hoogtepunt in de 16e eeuw v. Chr., en slaagde er op enig moment zelfs in om Babylon te plunderen, maar maakte geen aanstalten om daar te regeren. In plaats daarvan kozen zij ervoor om de macht over te dragen aan de Kassitische bondgenoten die er vervolgens 400 jaar zouden heersen. Tijdens de 15e eeuw v. Chr. beleefde het Hettitische rijk een donkere periode, om weer te verrijzen onder de heerschappij van Tudhaliya I vanaf ca. 1400 v. Chr. Gedurende de 18e Dynastie van Egypte (van 1530-1300 v. Chr.) werden Hittietische prinsessen als bijvrouwen voor de farao naar Egypte gestuurd.
Onder Suppiluliuma I en Mursili I strekte het rijk zich uit tot bijna geheel Anatolië en delen van Syrië en Kanaan, waardoor rond 1300 v. Chr. de Hettieten grensden aan de Egyptische invloedssfeer, met als gevolg de onbesliste slag bij Kadesh vroeg in de 13e eeuw. Burgeroorlogen en rivaliserende aanspraken op de troon, in combinatie met de externe bedreiging van de Zeevolken, verzwakten de Hettieten en rond 1160 v. Chr. stortte het rijk in elkaar. "Neo-Hettitische" stadstaten, ondergeschikt aan Assyrisch gezag, kunnen zich nog tot za 700 v. Chr. voortgesleept hebben, en de bronstijd. Hettitische en Luwische dialecten ontwikkelden zich tot de spaarzaam beschreven Lydische, Lycische en Carische talen. Overblijfselen van deze talen drongen door tot in Perzische tijden en werden uiteindelijk uitgeroeid door de verspreiding van het Hellenisme.

[bewerk] Mythologie

Zie Hettitische mythologie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Hettitische religie en mythologie stond onder invloed van de Mesopotamische mythologie, welke in de loop van de geschiedenis steeds groter werd. In vroegere tijden konden nog wel Indo-Europese elementen gezien worden, bijvoorbeeld Tharhunt de god van de donder, en zijn conflict met de slang Illuyankas.

In hun teksten zijn aanwijzingen te vinden dat de Hettieten Indra, Mithra en Varuna vereerden. Zij voerden berggoden en stormgoden in. In de geschriften van een van de eerste Hettitische koningen, Koning Annita, wordt de stormgod Taru als hoogste godheid vermeld.

Gurney maakt echter uit de teksten van Boghazkoy op dat 'in Arinna de opperste godheid klaarblijkelijk de Zonnegodin Wurusemu was, wier gemaal, de weergod Taru, slechts de tweede plaats bezette'. Als dochters worden Mezulla en Hulla genoemd, en als kleindochter Zintuhi. Sommige teksten beschrijven rituelen voor deze Zonnegodin, waaruit blijkt dat de koningin ook hogepriesteres was voor de Godin. Gurney merkt verder op dat de Arische koningen de eerdere Hattische heiligdommen aanvankelijk in stand hielden, ' terwijl ze voor zichzelf het ambt van opperhogepriester van de streek opeisten '.

Er is ook een mythe van het verslaan van de draak. Koning Mursilis II vermeldt de viering van de stormgod in verschillende steden. In een brief verwijst hij tevens naar het grootste feest van vergelijkbare omvang in de hoofdstad Hattusas. Dit ging door in het mausoleum van de Godin Lilwanis. Daar werd een strijd geëvoceerd tussen de stormgod en de draak Illuyankas. Een jongeman Hupisayas had met de Godin Inara geslapen en verwierf daardoor voldoende kracht om de stormgod te helpen bij het verslaan van de draak. Dit verhaal is analoog aan dat van Tiamat, de symbolisering van de kracht van de Godin die door Marduk werd van de macht verdrongen.

Het Hettitisch woord tarh betekent verovering. In het Sanskriet waaraan deze taal verwant is, betekent tura zoveel als machtige of kracht. (In India was Turashah een epitheton voor Indra). Het woord tauros en toros betekent stier. Het centrale gebergte in Anatolië heet Taurusgebergte, met als hoogste top de Toros. Het woord kan ook in verband staan met bergen zoals Hor, Hur of Hara.

[bewerk] Bijbelse Hettieten

Zoals boven vermeld is de term "Hettieten" een exoniem, afkomstig van de Hebreeuwse bijbel Heth, gekozen vanwegen de overeenkomst met de naam "Hatti", en tevens vanwege het feit dat de Bijbelse Hettieten naar verluid een grote mogendheid was die "in de bergen" en "noordwaarts" van Kanaan lag. Aangezien, volgens de Documentaire hypothese, de Hebreeuwse bijbel lang na de val van het Hettitische rijk geschreven is, nemen enkele wetenschappers aan dat de bijbelse aanduidingen verwijzen naar Neo-Hettitische Luwische stadsstaten.

[bewerk] Tijdlijn

1750 - 1500 v. Chr. - Oud-Hettitisch Koninkrijk - (Hattusa wordt de hoofdstad)
1500 - 1450 v. Chr. - Middel-Hettitisch Koninkrijk
1450 - 1180 v. Chr. - Nieuw-Hettitisch Koninkrijk - (Suppiluliumas I verovert Syrië en Muwatallis valt Egyptenaren aan (Kadesh))

[bewerk] Zie ook

[bewerk] Literatuur

Trevor Bryce, "Life and Society in the Hittite World," Oxford (2002).
Trevor Bryce, The Kingdom of the Hittites, Oxford (1999).
C. W. Ceram, The Secret of the Hittites: The Discovery of an Ancient Empire. Phoenix Press (2001), ISBN 1-84212-295-9.
Hans Gustav Güterbock, Hittite Historiography: A Survey, in H. Tadmor and M. Weinfeld eds. History, Historiography and Interpretation: Studies in Biblical and Cuneiform Literatures, Magnes Press, Hebrew University (1983) pp. 21-35.
J. G. Macqueen, The Hittites, and Their Contemporaries in Asia Minor, revised and enlarged, Ancient Peoples and Places series (ed. G. Daniel), Thames and Hudson (1986), ISBN 0-500-02108-2.
George E. Mendenhall, The Tenth Generation: The Origins of the Biblical Tradition, The Johns Hopkins University Press (1973), ISBN 0-8018-1654-8.
Erich Neu, Der Anitta Text, (StBoT 18), Otto Harrassowitz, Wiesbaden (1974).
Louis L. Orlin, Assyrian Colonies in Cappadocia, Mouton, The Hague (1970).
The Hittites and Hurrians in D. J. Wiseman Peoples of the Old Testament Times, Clarendon Press, Oxford (1973).
Stone, Merlin, Eens was God als Vrouw belichaamd (1979), Servire Katwijk, ISBN 9060775821
Gurney, O.R. The Hittites Penguin, 1952

[bewerk] Externe links

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Hittite Empire op Wikimedia Commons.

Categorieën: Hettitische oudheid | Volk in Azië | Geschiedenis van Turkije