Jeremy Bentham

Van Wikipedia

Jeremy Bentham

Jeremy Bentham (IPA: ['benθəm]) (Londen, 15 februari 1748 – 6 juni 1832) was een Engels jurist, filosoof en sociaal hervormer. Hij was een vooraanstaand rechtsfilosoof. Hij was een vroeg pleitbezorger van het utilitarisme en hij heeft de ontwikkeling van het liberalisme sterk beïnvloed.

Bentham studeerde te Oxford voor advocaat. Al gauw ging echter zijn aandacht meer naar de ontwikkeling van een wijsgerige theorie van wetgeving en rechtspraak. Hij liet zich inspireren door onder anderen Joseph Priestley (‘het grootste geluk van het grootste aantal’).

Bentham was één van de invloedrijkste utilitaristen. Dit was te danken aan zijn geschriften, maar ook aan zijn vele leerlingen over de hele wereld. Hieronder James Mill, zijn secretaris en diens zoon John Stuart Mill, en verschillende politieke leiders waaronder Robert Owen, die later in Engeland aan de wieg stond van het socialisme. Bentham is in te delen bij de beweging van de filosofisch radicalen die een morele verandering in wetgeving en rechtspraak beoogden.

Hij was een pleitbezorger van individuele en economische vrijheid, scheiding van kerk en staat, vrijheid van meningsuiting, gelijke rechten voor vrouwen, dierenrechten en de afschaffing van slavernij en fysieke straf (ook voor kinderen), het recht om te scheiden en vrije handel. Hij was voor belasting van erfenissen, beperking van monopolies, pensioenen en ziektekostenverzekering.

Het panopticum volgens Bentham

[bewerk] Bentham en het utilitarisme

Het hoofdwerk van Bentham, An Introduction to the Principles of Morals and Legislation (1789) begint met de stelling dat de natuur ervoor heeft gezorgd dat de mens onder de macht leeft van twee soevereine meesters, namelijk pijn en genot. Het nuttigheidsbeginsel dat hij daarbij formuleert, geldt als het principe waarmee daden worden goed- of afgekeurd op basis van het vermogen dat ze bezitten om het geluk te vermeerderen of juist te verminderen. Geluk staat dan gelijk met het vermeerderen van het genot en het verminderen van de pijn. Op dit punt zou ieder mens zijn eigen belang nastreven. Dit is de voornaamste reden waarom Bentham zich afzette tegen ascetisme. Een asceet ziet de mens namelijk onafhankelijk van het genot, wat uiteraard loodrecht ingaat op de stelling van Bentham.

Bentham ontwikkelde hierbij een systeem, waarmee hij het genot kwantitatief kon meten. Om dat te kunnen doen, stelde hij een hele lijst parameters op: zoals bijvoorbeeld tijd, intensiteit, enz. Zo kan men dronkenschap als volgt analyseren: dronkenschap brengt wel een intens genot en gelukzalig gevoel, maar de periode dat het duurt is vrij kort en na die periode wacht pijn (een kater).

[bewerk] Bentham en politiek

Bentham's invloed op de politiek is, vooral na zijn dood, tot de dag van vandaag, groot. Onder andere zijn opvattingen over het onder controle houden van de massa en de sociale stratificatie die hij daarin toepast zijn nog actueel. Controleerbaarheid speelt een grote rol in zijn gedachtengoed. Ook de hogere standen en klassen moesten daar overigens aan geloven, gezien bijvoorbeeld zijn volgende uitspraak:

"In the darkness of secrecy sinister interest, and evil in every shape, have full swing. Only in proportion as publicity has place can any of the checks applicable to judicial injustice operate. Where there is no publicity there is no justice. Publicity is the very soul of justice. It is the keenest spur to exertion, and surest of all guards against improbity. It keeps the judge himself while trying under trial."

Zijn opvattingen over controle gaf hij ook letterlijk vorm in het ontwerp van een zogenaamd panopticum (eng: panopticon); een gebouw van waaruit vanuit een waarnemer velen konden worden gezien en in de gaten gehouden worden. Dit principe is toegepast in de koepelgevangenis van Breda en van Haarlem.

Bentham's ideeën werden door Michel Foucault in een modern kader geplaatst. Zijn opvattingen werden zwaar bekritiseerd door onder andere de econoom Murray Rothbard die Jeremy Bentham in een essay neerzette als de ideoloog van Big Brother.