Knoopsgatversiering
Van Wikipedia
Een Knoopsgatversiering of "lintje" is een op de revers van een jas gedragen aanduiding van het bezit van een onderscheiding. De knoopgatsversieringen kunnen allerlei vormen aannemen.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
In het leger is het al sinds het midden van de 19e eeuw gebruikelijk om met een baton, een langwerpig stukje materiaal dat met de stof van een onderscheiding of ridderorde overtrokken is en op een uniform wordt gedragen, het bezit van een onderscheiding aan te duiden. Tot in de 18e eeuw werden ridderorden dagelijks gedragen, men droeg dus de kruisen van de orde aan hun linten "en sautoir" om de hals, aan een lintje in het knoopsgat of aan een grootlint over de schouder op de heup. In de napoleontische tijd ziet men de herenkleding soberder worden, de heren droegen nu, in uniform of op hun geklede jas, ook wel een klein lint of een rozet in de kleur van de onderscheiding. Dit waren de eerste knoopsgatversieringen en daaruit is ook het gebruik ontstaan om batons te dragen.
In het begin van de 19e eeuw zag men agraffes met meerdere onderscheidingen op het revers en er werden ook grote rozetten met de kleuren van soms wel acht onderscheidingen gemaakt en gedragen.
In de late 19e eeuw ontstond de gewoonte om op de knoopsgatsversieringen met kleine stukjes goud- of zilvergalon en rozetten de rang in een orde aan te geven. De democratisering van de maatschapij bracht met zich mee dat er veel meer onderscheidingen werden verleend, zij waren niet meer het privilege van de adel. De batons boden de mogelijkheid om al deze medailles en kruisen zoniet dagelijks te dragen, maar toch met het bezit te pronken.
In veel landen kent men de gewoonte om knoopsgatsinsigne te dragen. Tot voor kort was het Verenigd Koninkrijk een uitzondering op deze regel, maar de Orde van het Britse Rijk kreeg in december 1996 een rozet voor alle vijf rangen èn de medaille. Er zijn ook andere uitzonderingen. Sommige Orden van de Sovjet-Unie werden altijd als model-versiersel, dat wil zeggen zoals ze verleend zijn, gedragen. Dat gold tot voor kort ook min of meer voor de Nederlandse "medaille voor Eerlijke en Trouwe Dienst als Onderofficier". Deze medaille werd altijd aan het lint gedragen. Een baton of knoopsgatversiersel was niet toegestaan.
In Frankrijk dragen de ridders en dragers van een aantal kruisen en medailles een geborduurd streepje in de passende kleur op de rand van hun revers. De hogere rangen dragen rozetten en rozetten op goud- of zilvergallon. Het is in Frankrijk strafbaar om een lintje of knoopsgatsversiering dat rood is, of grotendeels rood, te dragen. Dat zou dan immers op het legioen van Eer lijken.
Ridders in de Orde van het Gulden Vlies en Ridders in de Orde van Malta dragen ook wel een kleine uitvoering van hun onderscheiding in het knoopsgat.
Het is niet gebruikelijk om een baton op burgerkleding te dragen; dan wordt een strikje of rozet passender geacht.
[bewerk] Knoopsgatversiering in Nederland en België
De Nederlandse en Belgische regeringen hebben nooit veel prioriteit gegeven aan het opsporen van ongeoorloofde onderscheidingen. Het was in het leger wel goed mogelijk om bevelvoerende officieren toe te laten zien op de draagwijze van medailles en batons maar in de burgermaatschapij is dat moeilijk te realiseren. Toch is het éénmaal tot een vervolging en veroordeling gekomen: op 18 november 1846 heeft een luimige Amsterdammer daar het variëté bezocht met de knoopsgatversiering van de Nederlandse Leeuw. De rechter oordeelde dat niet alleen het onbevoegd dragen van een ereteken strafbaar was, maar dat ook het onbevoegd dragen van "elk uiterlijk teken van beloning" strafbaar was en dat "uit de algemeenheid der wet" voortkwam dat het er niet toe deed of het om een lint of een modelversiersel ging. Het grapje kwam de "ridder" op acht dagen hechtenis te staan.
Het merkwaardige vonnis werd door gezaghebbende juristen later (waaronder Noyon) verworpen. Alleen het onbevoegd dragen van kruis en lint van een ridderorde was strafbaar. De huisorden worden niet door de wet beschermd.
[bewerk] De knoopsgatversieringen en de Nederlandse wet
Artikel 435 Wetboek van Strafrecht stelt dat:
- hij die zonder daartoe gerechtigd te zijn een Nederlandse adellijke titel voert of een Nederlands ordeteken draagt met geldboete van de tweede categorie wordt gestraft.
Het "Reglement op de Orde van de Nederlandse Leeuw en de Orde van Oranje-Nassau" van 10 mei 1995 stelt:
- Artikel 3: In de artikelen 4 en 5 worden onder versiersel en lint verstaan het versiersel en het lint, zoals omschreven in de wetten houdende instelling van de Orde van de Nederlandse Leeuw en de Orde van Oranje-Nassau.
- Artikel 4:De uit te reiken onderscheidingstekens zijn voor de onderscheiden graden van Ridder: het versiersel waarvan het kruis een diameter heeft van 46 millimeter, hangende aan het lint, dat op borsthoogte wordt gedragen op de linkerzijde van de kleding. Het lint voor mannen is 37 millimeter breed. Het lint voor vrouwen is 27 millimeter breed en is opgemaakt in de vorm van een strik; 2°. het draagteken, opgemaakt in de vorm van een strik. Het wordt gedragen in plaats van het onder 1° genoemde onderscheidingsteken.
[bewerk] De kleurige lintjes van België
In de Vlaamse literatuur is de vermakelijke wenk van de oplichter Laarmans te vinden waarin hij, in Lijmen van Willem Elschot, zijn vroegere compagnon desgewenst vertelt dat de kleurige rozet op zijn borst geen decoratie is: "Het is geen decoratie, was het wel een, ja dan... Neen dat doe ik niet want daar krijg je vroeger of later moeilijkheden mede. Nu, 't is misschien toch een decoratie want er zijn er zo veel dat je moeilijk een lintje op kunt doen zonder in plagiaat te vervallen al kies je ook de onmogelijkste kleuren." Ook in België is het onbevoegd dragen van linten soms strafbaar.
[bewerk] Sleutel van de afbeelding op deze pagina
Bovenaan een Frans gesp of agraffe uit 1815. Hierop is de "Orde van de Lelies" bevestigd, maar er is plaats voor meerdere eretekens in miniatuur.
De door de Nederlandse kanselarij voor de riderorden voorgeschreven modelknoopgatsversierselen:
- A. Lid in de Orde van Oranje-Nassau
- B. Ridder in de Orde van Oranje-Nassau
- C. Officier in de Orde van Oranje-Nassau
- D. Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw
- E. Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau
- F. Grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau
- G. Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw
- H. Grootkruis in de Orde van Oranje-Nassau
- I. Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw
Oudere uitvoeringen van knoopgatsversierselen waren niet officieel vastgesteld. Iedere juwelier kon naar hartelust op het thema variëren en er ontstonden talloze combinaties.
- 1. Ridder in de Orde van Oranje-Nassau
- 2. Officier in de Orde van Oranje-Nassau
- 3. Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw
- 4. Commandeur in de Orde van Oranje Nassau
- 5. Grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau
- 6. Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw
- 7. Grootkruis in de Orde van Oranje-Nassau
- 8. Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw
- 9. Ridder in de Militaire Willems-Orde
- 10. Officier in de Militaire Willems-Orde
- 11. Commandeur in de Militaire Willems-Orde
- 12. Grootkruis in de Militaire Willems-Orde
Het kapittel van de Nederlandse Ridderorden zag het niet graag, maar het was gebruikelijk om linten en rozetten van onderscheidingen naar eigen inzicht te combineren. Enkele voorbeelden:
- 13. De Militaire Willems-Orde, de orde van de Nederlandse Leeuw en de Orde van Oranje-Nassau
- 14. Grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau en Ridder in de Orde van de Nederlandse-Leeuw
- 15. Officier in de Orde van Oranje-Nassau en Ridder in de Orde van de Nederlandse-Leeuw
Deze laatste, vrij veel voorkomende combinatie, wordt door velen wèl acceptabel geacht.
- 16. Ridder in de Huisorde van Oranje, Ridder in de Orde van de Nederlandse-Leeuw en Grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau
Het dragen van combinaties van Nederlandse en Buitenlandse onderscheidingen werd in etiquetteboeken altijd streng ontraden maar kwam desondanks geregeld voor.
- 17. Ridder in de Orde van de Finse Leeuw, Ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw en Officier in de Orde van Oranje-Nassau
- 18. Voorbeeld van een groot negentiende eeuws rozet met linten van meerdere onderscheidingen.
