Pergamon

Van Wikipedia

Pergamon (in het Latijn Pergamum), het huidige Bergama in Turkije, was in de oudheid een stad in Klein-Azië, die zich na het uiteenvallen van het rijk van Alexander de Grote ontwikkelde tot een rijke en machtige stad. De naam is mogelijk afkomstig van een vóór-Grieks woord dat burcht betekende, want ook de burchtheuvel van Troje werd in de Oudheid zo genoemd.

[bewerk] Geschiedenis

Pergamon vóór de Hellenistische periode

Oorspronkelijk was Pergamon een kleine heuvelburcht in Mysia (het noordwestelijke deel van Klein-Azië). De eerste aanwijzingen van bewoning stammen uit de achtste eeuw v. Chr. Volgens overleveringen was Pergamon gesticht door Griekse kolonisten, maar dit is onwaarschijnlijk, gezien de verwijdering van Pergamon van de zee. Pergamon wordt voor de hellenistische periode maar poradisch genoemd. In 480 v. Chr. schenkt de Perzische koning de plaats aan de Spartaan Demaratus. In 339 v. Chr. scheen Pergamon te zijn geregeerd door een tyran.

Ontwikkeling naar een onafhankelijke koninkrijk

Na de dood van Alexander de Grote in 323 v. Chr. treedt Pergamon uit de anonimiteit.Lysimachus, een van zijn generaal, had er een miljoenenschat opgeslagen onder de hoede van Attalus Philetaerus. Deze eigende zich na Lysimachus' dood het geld toe en stichtte, gebruik makend van de onderlinge verdeeldheid der diadochen, in 283 v. Chr. het rijk Pergamum (ook wel koninkrijk van de Attaliden genoemd). Dit rijk stond aanvankelijk onder controle van de Seleuciden. Eumenes I, neef en adoptiezoon van Philetaerus, weet in 262 v. Chr. de Seleuciden-koning Antiochus I Soter te verslaan en zo een daadwerkelijk onafhankelijke staat van Pergamon te maken. Pergamon omvatte op het toppunt van zijn macht bijna het gehele westen van Klein-Azië. Het bleef wel nodig dat Eumenes I herhaaldelijk naar de wapens greep, tegen zowel de Seleuciden als de Galaten, aan wie hij schatting betaalde om van hun plundertochten verlost te blijven. Zijn neef Attalus I die hem in 241 v. Chr. opvolgde was de eerste die ook officieel de koningstitel aannam. Onder zijn regering werden de Galaten in 230 verslagen. Deze overwinning leverde hem de bijnaam Soter (d.i. Verlosser) op.

Verbond met het Romeinse Rijk

Attalus I koos voor een totaal andere politiek te gaan, gericht op het westen en op Rome. Door een Romeinse interventie te vragen tegen Macedonië, bracht hij Pergamon geleidelijk onder Romeinse invloed, haalde hij Rome in de Griekse wereld en maakte aldus de facto een einde aan de zelfstandigheid van de hellenistische diadochenrijken.

Koning Eumenes II (197 – 159 v. Chr.) ging verder op de ingeslagen weg. Pergamon werd een regionale grootmacht, maar bleef ook niet meer dan een pion in het politieke schaakbord waarin Rome het spel leidde en de zetten bepaalde. Als trouwe bondgenoot van Rome zegevierde het in 190 v Chr. mee tegen Antiochus III de Grote, en breidde daardoor zijn grondgebied uit met de kustgebieden van diens rijk. Eumenes II wist de Romeinen opnieuw te bewegen tot een militair optreden tegen Macedonië (172 - 171 v. Chr.). Dezelfde politiek bepaalde ook het beleid van de opvolgers Attalus II Philadelphus (159 – 138 v. Chr.) en Attalus III Philometor Euergetes (138 – 133 v. Chr.). Van de korte regering van deze laatste is enkel het einde vermeldenswaardig. Hij stelde namelijk bij testament de SPQR aan als universele erfgenaam van zijn rijk, en maakte daarmee een einde aan het zelfstandige Attalidenrijk.

In 25 liet Tiberius de inwoners van Pergamon toe een tempel op te richten ter ere van hem én van de senaat.

[bewerk] Culturele betekenis en uitstraling

Stadsbeeld

Pergamum werd dankzij de rijkdom en kunstzin der vorsten een centrum van hellenistische cultuur, en een van de fraaiste steden van de oude wereld, met een rijkdom aan monumentale tempels, fonteinen, gymnasia en andere bouwwerken. De stad bevond zich in een gebied dat rijk was aan graan, olijven, druiven en vee en was gebouwd op een hoogte van 335 meter. De drie oorspronkelijke stadjes waaruit Pergamon bestond, waren met elkaar verbonden via trappen en terrassen, waarop overdekte zuilengangen van twee etages waren gebouwd. Op het bovenste gedeelte van de stad bevonden zich de publieke gebouwen, zoals de agora, het koninklijk paleis, wapenarsenaal, bibliotheek, het theater, de tempels van Dionysos en Athena Polias en het altaar van Zeus. Daaronder bevonden zich een gymnasium, de tempels van Demeter en Hera Basileia, en het Prytaneion. Het laagste gedeelte van de stad was een veelzijdig handelscentrum, waar o.a. parfum, lakens en perkament werd gemaakt.

Kunst en cultuur

Attalus I legde de grondslagen van de culturele opgang, door letterkundigen, filosofen en kunstenaars aan te trekken en te steunen. Vooral de redenaarsschool, beeldhouwerateliers en Dionysische kunstenaars genoten grote bekendheid. In de vele beelden en beeldengroepen werd de strijd tegen de Galaten, die Pergamum herhaaldelijk bedreigden, vereeuwigd (o.m. in de beroemde Stervende Galliër, afkomstig van Attalus’ zegemonument na de overwinning op de Galaten).

Beroemde bouwwerken

Vooral beroemd was het grote altaar van Zeus, waarvan het beeldhouwwerk (met de voorstelling van de strijd tussen goden en Giganten, en de zgn. Telephusfries) ten dele is bewaard. Het werd opgericht door Attalus I (241-197) ter herinnering aan zijn overwinning op de Galaten, die in de reliëfs werden gesymboliseerd door giganten. Zeer vermaard was ook de door Eumenes II gestichte Bibliotheek, die mocht concurreren met die van Alexandrië. Deze belangstelling voor het boek, gepaard aan zakelijk inzicht, maakte dat de stad haar naam gaf aan het perkament, dat hier voor het eerst op grote schaal uit dierenhuid werd aangemaakt om als schrijfmateriaal te dienen, en geleidelijk de papyrus heeft verdrongen. Een aanzienlijk deel van het boekenbezit werd op last van Marcus Antonius naar Alexandria overgebracht, als vergoeding voor de verliezen tijdens de burgeroorlog. In de 2e eeuw na Chr. werd Pergamum druk bezocht om zijn geneeskrachtige bron, waarbij zich een heiligdom van Aesculapius bevond. De medische faculteit stond in hoog aanzien. Het koninklijk paleis was een waar beeldenmuseum.

Reputatie

Ondanks de welvaart en de culturele bloei hadden brede lagen van de bevolking het in Pergamum niet zo goed als in het Rijk van de Seleuciden, die als de voorvechters van het hellenisme golden. Deze behandeling van de minderbedeelden, alsook het feit dat zij meeheulden met de Romeinen, maakte dat de meeste Grieken niet hoog opliepen met de Attaliden.
Ook onder de Romeinen, na de dood van Attalus III, bleef Pergamum een belangrijke stad, hoofdplaats van de provincie Asia. 39° 07' N 27° 11' O