Gymnasium

Van Wikipedia

Het begrip gymnasium wordt in Nederland in twee verwante betekenissen gebruikt:

• Een vorm van voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo, ± voor 12- tot 18-jarigen) met de klassieke talen Grieks en/of Latijn, die zowel op een zelfstandige school als op een scholengemeenschap of lyceum gevolgd kan worden. Deze betekenis wordt gebruikt in de woorden gymnasiumdiploma en gymnasiumopleiding.
• Een school die uitsluitend een gymnasiumopleiding verzorgt, een categoraal gymnasium.

[bewerk] Geschiedenis van het gymnasium

Zie gymnasion voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het woord gymnasium betekent 'sportschool' in het Oud-Grieks (vergelijk het Nederlandse woord gymnastiek). Het is afkomstig van het Griekse woord gymnos (γυμνος: naakt): in het oude Griekenland werd de sport naakt beoefend. Men hechtte veel waarde aan lichamelijke oefening vanwege de talrijke oorlogen. Toen het leger, oorspronkelijk gebaseerd op dienst van burgers, vanaf ongeveer 400 v.Chr. steeds meer werd vervangen door een beroepsleger, ging de geestelijke ontwikkeling een grotere plaats innemen op de sportscholen. Deze gingen steeds meer lijken op de scholen zoals wij ze kennen.

In West-Europa werden in de renaissance onder invloed van het humanisme van o.a. Erasmus weer scholen opgericht die de kennis van de oude talen bevorderden. Het Grieks was in die tijd weer bekend geraakt in het Westen en dat leidde tot intensieve studie van de Oudheid, bijvoorbeeld van de oorspronkelijke teksten van de bijbel. Vandaag de dag zijn er nog steeds gymnasia in diverse vormen in Nederland, Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk. In de Engelstalige landen wordt het woord echter in de betekenis van gymzaal gebruikt.

[bewerk] Het gymnasium in Nederland

[bewerk] Het gymnasium tot 1917

Vanaf de middeleeuwen werden in de Nederlandse steden Latijnse Scholen gesticht. Aan het begin van de 19e eeuw ontstonden in deze scholen ook zogenaamde 'tweede afdelingen', waar andere vakken dan Grieks en Latijn werden onderwezen, bijvoorbeeld wiskunde, aardrijkskunde, Nederlands en moderne vreemde talen. Deze scholen werden al snel tot 'gymnasiën' omgedoopt. Zo werd het Johan de Witt-gymnasium te Dordrecht opgericht in 1253 als "Latijnse school" en is daarmee het oudste gymnasium van Nederland. In 1830 werd het ‘Genootschap van leraren aan Nederlandse Gymnasia’ opgericht. In 1858 telde Nederland 31 gymnasia en 32 Latijnse scholen. De inrichting van het gymnasium werd pas centraal geregeld bij de Wet op het Hoger Onderwijs van 1876. Daarbij werd het gymnasium verdeeld in twee afdelingen: Op het gymnasium β werden behalve klassieke en moderne talen ook wiskunde, natuurkunde en scheikunde onderwezen, op het gymnasium α werd in plaats van de laatste drie vakken behalve geschiedenis vooral meer Grieks en Latijn gegeven. Het examen gymnasium was een vereiste voor het afleggen van universitaire examens: gymnasium α voor theologie, rechten en letteren, gymnasium β voor medicijnen en natuurwetenschappen. Behalve het schoolexamen bij de gymnasia kon men ook een staatsexamen afleggen. Hiervan maakten veel bezitters van een HBS-diploma gebruik, ook omdat het zonder gymnasiumdiploma wel toegestaan was colleges op de universiteit te volgen.

[bewerk] Het gymnasium van 1917 tot 1968

Na 1917 werden ook de bezitters van een HBS-diploma toegelaten tot de medische en natuurwetenschappelijke faculteiten van de universiteiten. Bovendien werd het technisch, economisch en landbouwkundig hoger onderwijs nu als hoger onderwijs erkend. Het gymnasium β gaf vanaf 1920 ook toelating tot de studie in de rechten. Een andere ontwikkeling was de groei van het lyceum, waarin HBS en gymnasium gecombineerd werd. Aangezien er ook lycea werden opgericht in plaatsen waar voorheen geen gymnasium bestond, werd het in meer plaatsen mogelijk een gymnasiumopleiding te volgen. In het Zuiden van het land gold dit speciaal voor meisjes, die uiteraard niet op de bestaande gymnasiumopleidingen, de klein-seminaries, werden toegelaten.

[bewerk] Het gymnasium van 1968 tot 1998

Sinds de invoering van de Mammoetwet in 1968 is het gymnasium een vorm van vwo: de gymnasium-exameneisen zijn gelijk aan die van het atheneum, het vwo zonder klassieke talen. De keuze van examenvakken verschilt echter: Voor een gymnasiumdiploma is ten minste één klassieke taal in het eindexamen vereist. Wanneer men beide klassieke talen deed, heette de richting "gymnasium α", anders "gymnasium β". Op sommige scholen werd echter een ongedeeld VWO-diploma uitgereikt aan leerlingen met Latijn en/of Grieks in het examenpakket. In principe konden Latijn en Grieks met alle andere vakken gecombineerd worden zolang aan de minimumeisen voldaan was en het roostertechnisch mogelijk was.

[bewerk] Het gymnasium sinds 1998

Sinds de nieuwe inrichting van de tweede fase (de laatste drie leerjaren) doet iedere leerling eindexamen in een van de vier profielen: Cultuur & Maatschappij, Economie & Maatschappij, Natuur & Gezondheid en Natuur & Techniek. Sinds september 2006 worden Latijn en Grieks als profielvakken gerekend, in plaats van opgenomen te worden in de zogeheten vrije ruimte. Dit heeft soms gevolgen voor de overgangsregelingen. In Nederland waren er in 2002 ruim 56.000 gymnasiasten (ruim 6% van alle leerlingen in het voortgezet onderwijs; ongeveer een kwart van de vwo-leerlingen). Veel Nederlandse scholengemeenschappen en lycea hebben een gymnasiumafdeling (in 2002 waren het er 287).

[bewerk] Het categoraal gymnasium

Naast gymnasiumafdelingen bestaan er Nederland 37 categorale gymnasia. De geschiedenis van een aantal stedelijke gymnasia gaat terug tot de middeleeuwen: zij worden beschouwd als de opvolger van een toen bestaande Latijnse School. De meeste confessionele gymnasia zijn in de 19e eeuw opgericht. Er is veel vraag naar categorale gymnasia; in Amsterdam zijn er in 2005 zelfs twee nieuwe gesticht (het 4e Gymnasium en het Cygnus Gymnasium).

[bewerk] Lijst van categorale gymnasia

• Murmelliusgymnasium, Alkmaar
• Baken Trinitas Gymnasium, Almere
• Stedelijk Gymnasium Johan van Oldenbarnevelt, Amersfoort
• Barlaeus Gymnasium, Amsterdam
• Het 4e Gymnasium, Amsterdam
• Vossius Gymnasium, Amsterdam
• St. Ignatiusgymnasium, Amsterdam
• Cygnus Gymnasium, Amsterdam
• Gymnasium Apeldoorn, Apeldoorn
• Stedelijk Gymnasium, Arnhem
• Gymnasium Juvenaat, Bergen op Zoom
• Stedelijk Gymnasium, Breda
• Gymnasium Haganum, Den Haag
• Christelijk Gymnasium Sorghvliet, Den Haag
• St.-Willibrord Gymnasium, Deurne
• Johan de Witt Gymnasium, Dordrecht
• Gymnasium Camphusianum, Gorinchem
• Coornhert Gymnasium, Gouda
• Praedinius Gymnasium, Groningen
• Willem Lodewijk Gymnasium, Groningen
• Stedelijk Gymnasium, Haarlem
• Gymnasium Bernrode, Heeswijk
• Stedelijk Gymnasium, 's-Hertogenbosch
• Gemeentelijk Gymnasium, Hilversum
• College Rolduc Gymnasium, Kerkrade
• Christelijk Gymnasium Beyers Naudé, Leeuwarden
• Piter Jelles Gymnasium, Leeuwarden
• Stedelijk Gymnasium, Leiden
• Stedelijk Gymnasium, Nijmegen
• Sint-Oelbert Gymnasium, Oosterhout
• Erasmiaans Gymnasium, Rotterdam
• Marnix Gymnasium, Rotterdam
• Stedelijk Gymnasium, Schiedam
• Gymnasium Beekvliet, Sint-Michielsgestel
• Christelijk Gymnasium Utrecht, Utrecht
• Utrechts Stedelijk Gymnasium, Utrecht
• Gymnasium Felisenum, Velsen-Zuid
• Gymnasium Celeanum, Zwolle

[bewerk] Vergelijking met Vlaanderen

Het gymnasium komt overeen met het vroegere Vlaamse schooltype klassieke humaniora, met daarin de studierichtingen Latijn-Grieks, Latijn-Wiskunde, Latijn-Wetenschappen en Latijn-Moderne talen.

Het atheneum komt overeen met het vroegere Vlaamse schooltype moderne humaniora, met de richtingen Wetenschappen A (wiskundig), Wetenschappen B (wetenschappelijk), Economische en Menswetenschappen (later omgedoopt tot humane wetenschappen).

Beide typen humaniora worden tegenwoordig gerekend tot het algemeen secundair onderwijs (ASO).

Zie ook Lyceum , laatste al. over België en merk het nu verdwenen verschil op.