Plurale tantum
Van Wikipedia
Een plurale tantum is een woord dat (of een woordgroep die) de vormkenmerken van een meervoud heeft, terwijl er geen overeenkomstige enkelvoudige vorm bestaat.
Inhoud |
[bewerk] Indeling van zelfstandige naamwoorden
De zelfstandige naamwoorden van het Nederlands zijn onder te verdelen in telbare en niet-telbare zelfstandige naamwoorden. De telbare hebben zowel een enkel- als een meervoud. De niet-telbare hebben hetzij de kenmerken van een enkelvoud, hetzij die van een meervoud. In het eerste geval heet zo'n woord een singulare tantum, in het laatste geval een plurale tantum.
[bewerk] Syntactische en semantische eigenschappen
Behalve de vormkenmerken zijn ook de syntactische eigenschappen van pluralia tantum die van meervouden: als zij onderwerp van de zin zijn, staat het erbij behorende werkwoord in het meervoud; voornaamwoorden die erbij horen, zijn ook voornaamwoorden van het meervoud.
Semantisch verschillen zij van de eigenlijke meervouden doordat zij niet in contrast staan met een bijbehorend enkelvoud. Ze duiden niet op afzonderlijke eenheden, en daardoor kan er ook geen bepaald hoofdtelwoord voor staan:
Ik heb wel twintig onkosten gemaakt.
De hoeveelheid kan in veel gevallen worden benadrukt, maar niet altijd:
- Ik heb erg veel/weinig/heel wat onkosten gemaakt.
Mark is nog nooit zo ziek geweest; hij heeft erg veel waterpokken.
Zij geven dan ook niet zozeer een meervoud aan als een veelheid, en die veelheid kan soms als een continuüm" worden gezien en kan ook worden gekwantificeerd (vandaar weinig, maar ook veel onkosten).
[bewerk] Voorbeelden
[bewerk] Nederlands
Enkele semantische gebieden in het Nederlands laten vrij veel pluralia tantum zien:
- ziekten de mazelen, de pokken, de waterpokken
- financieel en zakelijk financiën, activa en passiva, onkosten, kosten, bescheiden, paperassen, notulen
Daarnaast komen zij voor in enkele
- vaste uitdrukkingen: aanstalten maken, op de hurken zitten, bij de lurven pakken
en nog bij een verscheidenheid van andere woorden, bijvoorbeeld:
[bewerk] Bijzonder meervoud
Sommige woorden hebben weliswaar een enkelvoudige vorm, maar worden in een bepaalde betekenis alleen in het meervoud gebruikt; in het enkelvoud kunnen zij die betekenis niet hebben:
- Die schadepost was niet in de boeken opgenomen. (de boekhouding)
- Ze is uiteindelijk toch letteren gaan studeren. (literatuur, letterkunde)
Bij een woord als kleren bestaat de enkelvoudsvorm nog wel (kleed), maar het meervoud is hiervan geïsoleerd geraakt en heeft zelfs een wat andere betekenis gekregen.
[bewerk] Leenwoorden
Pluralia tantum die uit vreemde talen zijn overgenomen, worden vaak niet meer als zodanig herkend, klaarblijkelijk doordat zij een meervoudsvorm hebben die afwijkt van de inheemse meervoudsvormen (in het Nederlands met de uitgang -en of -s).
Zo zijn confetti en spaghetti in het lenende Italiaans meervoudsvormen. Een tussenvorm is data in de betekenis "gegevens", oorspronkelijk een meervoud in het Latijn, dat door sommige taalgebruikers (zowel in het Engels als in het Nederlands) nog als meervoud wordt onderkend, door andere niet meer.
[bewerk] Eigennamen
Sommige eigennamen kunnen als verzamelnaam worden gezien, maar toch één ondeelbaar geheel aanduiden, en zijn pluralia tantum:
- een aantal geografische namen: de Alpen, de Tropen, de Azoren
- enkele aanduidingen van perioden: de Middeleeuwen, mijn kinderjaren, vlegeljaren
- enkele bestuurscollectieven: de Staten-Generaal, Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten.
[bewerk] Andere talen
De indeling telbaar — niet-telbaar (alleen enkelvoud — alleen meervoud) is verre van universeel; er bestaan immers talen waarin de categorieën "enkelvoud" en "meervoud" helemaal niet voorkomen. In aan het Nederlands verwante talen vindt men wel pluralia tantum. Enkele voorbeelden:
- Het Engels heeft een groep woorden die meervoud zijn doordat ze "tweeledigheid" aanduiden (trousers, "broek", scissors, "schaar"); enkele woorden die op -s eindigen (congratulations, "felicitaties", tropics, "Tropen") en een aantal juist niet op -s (vermin, "ongedierte", people, "mensen").
- In het Frans is obsèques ("uitvaart") plurale tantum, in het Sanskrit āpah ("water").
Bij het vertalen, vooral in de vreemde taal, levert dit weleens problemen op: waar de ene taal een plurale tantum heeft, is dat in de andere niet het geval.
[bewerk] Afleiding
Plurale is Latijn voor "meervoud(ig woord)", terwijl tantum in die taal "slechts" betekent. Plurale tantum beduidt dus letterlijk "slechts meervoud". Wil men het over meerdere dergelijke woorden hebben, dan moet de uitdrukking dus in het meervoud worden gezet: pluralia tantum, "slechts meervouden".
[bewerk] Zie ook
- Singulare tantum
- Pluralis majestatis (meervoudsvorm gebruikt door hoogwaardigheidsbekleders)
