Postzegel
Van Wikipedia
Een postzegel is een klein stukje papier (tegenwoordig meestal gegomd of zelfklevend), met een bepaalde waarde. Door een postzegel op een brief te plakken, wordt aangetoond dat de afzender porto heeft betaald voor het versturen van de post.
Toen de postzegel nog niet was uitgevonden, moest de ontvanger van post voor de zending betalen. Dit gaf problemen als de geadresseerde de brief niet wilde hebben, of als hij verhuisd was. Dan bleef de postbode met de post zitten, zonder dat de kosten voor bezorging konden worden geïnd.
De Schot James Chalmers (1782-1853) was de uitvinder die de zelfplakkende postzegel introduceerde en hiermee het systeem van uniforme posttarieven.
De Engelsman Rowland Hill bedacht in 1837 het systeem om niet de ontvanger maar de afzender van een brief de kosten voor het vervoer te laten betalen. Om te bewijzen dat hij had betaald, moest de afzender op het postkantoor een bewijs van betaling kopen. Dit bewijs van betaling is wat we nu kennen als een postzegel. Als die postzegel op een brief was geplakt, was de afzender "vrij van belasting".
In 1835, twee jaar voor het idee van Rowland, stelde de Joegoslaaf Lovrenc Košir aan de minister in Wenen voor opplakbare postrechtstempels te laten vervaardigen. Deze zouden dan aan de adreskant of de achterkant van een brief kunnen worden aangebracht, in plaats van een lakstempel. Slovenië heeft een zegel aan Košir gewijd.
Inhoud |
[bewerk] Eerste postzegel ter wereld
Het idee van Rowland Hill werd door het Britse parlement voor toepassing aanvaard en door de Engelse koningin Victoria goedgekeurd. Op 6 mei 1840 werd de allereerste postzegel ter wereld op een brief geplakt. De postzegel toont het portret van Koningin Victoria en de woorden postage en one penny. Postage betekent post en one penny was het tarief dat voor een gewone brief moest worden betaald. Omdat de postzegel met zwarte inkt was gedrukt, wordt deze eerste postzegel wel de "penny black" (zwarte penny) genoemd. Op deze eerste postzegel wordt geen landsnaam vermeld. Dat vond men toen niet nodig, want men ging er van uit dat iedereen op de wereld koningin Victoria kende. Omdat het Verenigd Koninkrijk als eerste land postzegels uitgaf, heeft dit land later het recht verkregen om geen landsnaam te vermelden, in tegenstelling tot alle andere landen die postzegels uitgeven en die zijn aangesloten bij de Wereldpostunie.
[bewerk] Eerste postzegel van België
De eerste Belgische postzegel verscheen in 1849.
Een inspecteur van de Belgische Posterijen werd in 1840 naar het Verenigd Koninkrijk gestuurd om het Engelse systeem te onderzoeken. In 1847 werd een wet aangenomen die het gebruik van postzegels regelde. De eerste Belgische postzegels verschenen in 1849. Ze werden gedrukt in Brussel, van platen die waren gemaakt door graveur Jacob Wiener, en toonden koning Leopold I, naar een portret van de Brusselse schilder Charles Baugniet.
Het papier was handgeschept en voorzien van een watermerk, en de zegels waren ongetand. De tarieven waren 10 centimes en 20 centimes. Een paar maanden daarna is de tweede reeks zegels uitgekomen. Deze uitgave verschilt van de eerste qua achtergrond (gebladerte). Verder werd er ook een 40 centimes toegevoegd voor post naar Frankrijk, Groot-Brittannië, Luxemburg en Zwitserland.
[bewerk] Eerste postzegel van Nederland
De eerste Nederlandse postzegel verscheen op 1 januari 1852.
In 1848 had het Hoofd der Posterijen een rapport opgesteld over het gebruik van postzegels. De invoering van de postzegel werd nog tijdens behandelen van de Postwet door de Tweede Kamer geregeld. Vanaf 1 januari 1852 konden in Nederland postzegels worden gebruikt. De eerste Nederlandse postzegel toont koning Willem III en profile, met de tariefaanduiding en het woord Postzegel. Het ontwerp was van de Amsterdamse kunstenaar Johan Wilhelm Kaiser. Naar zijn ontwerp werden drie platen vervaardigd - voor elk tarief één. De graveur was Jacob Wiener, die ook de platen voor de eerste Belgische postzegels had gemaakt. De postzegels werden gedrukt bij de Koninklijke Nederlandse Munt (voorheen 's Rijks Munt) te Utrecht, op handgeschept papier. Ze waren ongetand. De tarieven waren: 5, 10, en 15 cent.
[bewerk] Veranderende functie van de postzegel
De postzegel is oorspronkelijk uitgevonden om het overbrengen van post (berichten) efficiënter te laten verlopen. De zegel is nu niet meer uitsluitend een kwitantie voor een nog te verlenen dienst. Het beeld van de postzegel wordt steeds belangrijker, zoals o.a. blijkt uit soms felle reacties van politici en burgers. De functie van de postzegel is thans zeer gevarieerd: er wordt gecollecteerd voor goede doelen, en er worden belangrijke gebeurtenissen en personen herdacht, toeristen worden gelokt, opvoedkundige en gezondheidsadviezen worden verstrekt, waarden en normen en vredesboodschappen worden overgebracht en soms fungeert het zegel als politiek propagandistisch affiche. Een zekere mate van vercommercialisering is bij veel postbedrijven zichtbaar.
[bewerk] Goede doelen toeslagzegels
Postzegels worden vooral sinds 1920 ook ingezet om mensen te bewegen “goede doelen” financieel te steunen en aandacht te vragen voor ‘minderbedeelden’. Dit gebeurt in ongeveer 20 landen, dus vanzelfsprekend is het niet. In Nederland was er eerst veel weerstand om via “weldadigheidszegels” geld in te zamelen voor uiteenlopende zaken. Toch was in de eerste 125 jaar de helft van alle zegels een toeslagzegel. Soms werd elders een toeslagzegel verplicht gesteld voor post, bijvoorbeeld rond Kerstmis (Joegoslavië, 1949).
Rusland gaf als eerste Europese land in 1905 weldadigheidszegels uit. De opbrengst ging naar wezen van de militairen die in de Russisch-Japanse oorlog gesneveld waren. De wereldprimeur had Australië, het toenmalige Britse New South Wales. In 1897 werd het zestigjarig jubileum van Koningin Victoria met twee zegels herdacht. Met een tienvoudige toeslag zamelde men geld in voor een nieuw ziekenhuis. Nederland was het tweede Europese land dat begon met toeslagzegels. De tuberculosezegels uit 1906 waren de eerste, mede op verzoek van Koningin Emma. Tuberculose was volksziekte nummer één. De Raad van State was tegen vanwege de precedentwerking. Ook in de Tweede Kamer vond men dat men beter rechtstreeks geld kon overmaken naar het goede doel dan via deze omslachtige omweg. Deze zegels waren slechts twee weken verkrijgbaar, en uitsluitend in Amsterdam. De ontwerper, Antoon Derkinderen, deed zijn werk gratis. In hetzelfde jaar, 1906, gaf Roemenië maar liefst vier series van elk vier toeslagzegels uit, hetgeen door verzamelaars sterk werd afgewezen. Door deze reacties stopten de meeste landen met het uitgeven van deze zegels. In Nederland kwam de volgende toeslagzegel pas in 1923 weer uit.
In het boek 200 jaar post gaat dr. G.J. Hogesteeger in op de weerstand tegen de tbc-toeslagzegels: toen doordrong dat de bijzondere zegel ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van keizer Franz Josef) van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie in 1910 bijna 1 miljoen gulden voor de post had opgeleverd, werd in 1913 in Nederland voorgesteld om alle zegels een bijzonder kenmerk te geven. Architect de Bazel werd gevraagd om een jubileumzegel te ontwerpen ter gelegenheid van 100 jaar onafhankelijkheid. Een mooi ontwerp zou verzamelaars immers aanspreken.
De eerste Rode Kruis-toeslagzegels van Nederland (1927) laten onder andere het portret zien van Koning Willem III (medeoprichter van het Rode Kruis) en prins Hendrik (toen voorzitter Rode Kruis). Ook hier was dus sprake van steun uit het koninklijke huis. Het werk van het Rode Kruis wordt regelmatig door vele landen via zegels gesteund.
[bewerk] Kinderpostzegels
Stichting Kinderpostzegels Nederland is een kinderhulporganisatie met als motto: 'voor kinderen door kinderen'. Vanaf 1924 zijn in Nederland jaarlijks kinderzegels uitgegeven. Het doel werd duidelijk aangegeven, en er werd propaganda voor gemaakt. In 1924 was de opbrengst fl 56.000 (= 350.000 euro in 2005, zie [1]). In 1972 was dit fl 6.000.000. (= 8.700.000 euro in 2005) Kinderen van de basisschool van groep 7 en groep 8 verkopen jaarlijks de kinderpostzegels. De actie heeft ieder jaar een ander thema. De kinderpostzegel is ietsje duurder dan een gewone postzegel. Het extra betaalde geld gaat naar een goed doel voor kinderen. Als er 39 + 15 (cent) op de postzegel staat, betaalt men 15 cent extra voor het goede doel.
[bewerk] Verzamelen van postzegels
Het verzamelen van postzegels is een veel voorkomende hobby en staat bekend als filatelie.
Naast de traditionele filatelie (verzamelen van alle uitgiften van een land en posthistorische stukken) bestaat er thematische filatelie: het met behulp van zegels vertellen van een verhaal. Deze laatste vorm vindt steeds meer erkenning en postbedrijven spelen hier op in met hun uitgiftebeleid.
De postdienst is er financieel bij gebaat als filatelisten zegels kopen. Sommige landen geven zo veel “mooie plaatjes” uit om de kas te spekken, dat deze zegels niet eens tentoongesteld mogen worden. Andere landen verzinnen creatievere methoden, zoals zelf te ontwerpen zegels, geborduurde zegels, geurzegels, zegels waarin hout is verwerkt, mineralen of zelfs meteorietenstof. Reclame uitingen via zegels zijn zeldzaam. Momenteel is het beleid van het Nederlandse postbedrijf er weliswaar nog steeds op gericht een hoogstaand, ook in technisch opzicht, kunstwerk af te leveren, maar er is ook duidelijk sprake van commercialisering. De wereldwijd oprukkende commercialisering bedreigt zeker de filatelie, doordat de aanschafkosten alsmaar stijgen, terwijl de waarde daalt door het te grote aanbod.
[bewerk] Postzegelautomaten
Al geruime tijd worden met wisselend succes voor de verkoop van postzegels ook muntautomaten gebruikt. Sinds het verschijnen van de frankeermachine en het systeem van port betaald, is het gebruik van postzegels door bedrijven sterk verminderd. In sommige landen is het voor klanten mogelijk zelf hun postzegels te ontwerpen - dit is onder andere het geval in Nederland, België en Finland. De postzegels zijn niet meer voorzien van een gomlaag, maar zijn een soort stickers geworden.
[bewerk] Externe links
- Site van de Belgische post
- Site van de Europese post
- Site van de Nederlandse post
- Door TNT Post gelanceerde site
- Kinderpostzegels
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Stamps van Wikimedia Commons. |
