Statenvertaling
Van Wikipedia
De Statenvertaling (of Statenbijbel) is de eerste officiële bijbelvertaling die rechtstreeks uit de oorspronkelijke talen naar het Nederlands werd vertaald. De opdracht voor de vertaling werd in 1618 gegeven op de Synode van Dordrecht; de Staten-Generaal werd gevraagd de vertaling te betalen.
Tot dan toe werd vooral gebruikgemaakt van verschillende vertalingen, waaronder de Bijbelvertaling van Maarten Luther. Die vertaling was echter in het Hoogduits en was bovendien een lutherse interpretatie. Er waren al eerder bijbels in het Nederlands verschenen, maar dat waren vertalingen van vertalingen. De synode achtte het nodig dat er een goede, eigen vertaling kwam, die zo dicht mogelijk bij de brontalen (voornamelijk Hebreeuws en Grieks) lag, naar het voorbeeld van de Engelse Authorized Version (King James Version, 1611).
De Staten-Generaal gingen pas in 1626 akkoord met het verzoek van de synode, waarop de vertalers aan de slag konden. In 1635 was de Statenvertaling gereed en in 1637 werd hij door de Staten geautoriseerd. Tussen 1637 en 1657 werd een half miljoen exemplaren gedrukt. Tot ver in de 20e eeuw bleef de Statenvertaling gezaghebbend in protestantse kerken.
Behalve op religieus terrein, heeft de Statenbijbel ook op taalkundig en politiek terrein een niet te onderschatten betekenis. De taal van de Statenbijbel vormt de grondslag voor het Standaardnederlands, dat zich in de 17e eeuw heeft ontwikkeld, en als belangrijk instrument in de culturele eenwording van Nederland heeft gefungeerd.
Het bronmateriaal waarop de Statenvertaling (en de King James Version) gebaseerd is bestaat, voor zover het het Nieuwe Testament betreft, uit de zogeheten Textus receptus dat overeenkomt met een weergave zoals samengesteld door Erasmus en voor het Oude Testament uit de zogeheten Masoretische tekst. Meer moderne vertalingen daarentegen baseren zich gewoonlijk op de Nestle-Aland editie van het Grieks Nieuwe Testament en op andere bronnen.
Inhoud |
[bewerk] De Dordtse synode van 1618-1619 en de Statenvertaling
Op de Dordtse Synode is gesproken over de totstandkoming van een nieuwe Bijbelvertaling. Van 19 november 1618 tot 27 november 1618 heeft de Synode in zeven zittingen over de vertaling van de Bijbel gesproken. Drie belangrijke vragen waren op de Synode aan de orde:
- Als eerste vraag is ingegaan op de noodzaak van een nieuwe vertaling van de Bijbel. Die vraag werd positief beantwoord.
- In de tweede plaats werd de vraag gesteld hoe een zo getrouw mogelijke vertaling tot stand zou kunnen komen. Ook werd de vraag gesteld hoe een en ander zo vlug mogelijk zijn beslag zou kunnen krijgen. De Synode heeft concrete richtlijnen voor het vertaalwerk opgesteld.
- Tenslotte werd de vraag onder ogen gezien wie en op welke wijze het vertaalwerk ter hand zou moeten worden genomen. De Synode heeft vertalers aangesteld en ook aangegeven dat er gecorrigeerd zou moeten worden.
In de acta (de notulen) van de synode lezen we over de vragen het volgende:
Ten eerste, of het nodig en de kerk tot voordeel zoude zijn een nieuwe overzetting des Bijbels voor te nemen. Ten andere, op welke wijze deze tot nut en stichting van de Kerken te bekwaamste zoude kunnen gedaan worden. Ten derde, hoe velen en wien deze arbeid, uit naam der Nederlandse Kerken opgelegd zoude worden (Acta Dordtse Synode, zesde zitting, d.d. 19 november 1618, pag. 18).
[bewerk] Richtlijnen voor het vertaalwerk
De Synode heeft ook uitvoerig stilgestaan bij de regels voor de vertaling. Op de achtste zitting van de Synode, dd 20 november 1618 werden concrete regels voor het vertaalwerk vastgesteld. De vertalers moesten zich houden aan de volgende, uit vier punten bestaande, instructie:
I. Dat zij altijd bij de oorspronkelijke tekst zorgvuldiglijk blijven, en de manier van spreken der oorspronkelijke talen zoo veel de duidelijkheid en eigenschap der Nederlandse spraken kan toelaten, behouden. Maar indien ergens een Hebreeuwsche of Grieksche wijze van spreken voorviel, die harder ware dan dat ze wel in de tekst gehouden zou kunnen worden, dat zij deze aan den kant naarstiglijk aanteekenen.
II. Dat zij, om de zin van de tekst, die niet ten volle uitgedrukt is, te vervullen, zo weinig woorden daarbij doen als mogelijk is, en deze in den tekst met eene andere letter, en tusschen haakjes besluiten, opdat ze van de woorden van den tekst mogen onderscheiden worden.
III. Dat zij voor ieder boek en hoofdstuk een korten en duidelijke inhoud stellen, en alleszins aan den kant de gelijkluidende plaatsen der Heilige Schriftuur aan tekenen.
IV. Dat zij enige korte verklaringen er bij voegen, waarmede reden gegeven wordt van de overzetting in de duistere plaatsen; maar de waarnemingen der leerpunten daarbij voegen, is noch noodig noch raadzaam te zijn. (Acta, Dordtse Synode, Achtste zitting, d.d. 20 november 1618).
[bewerk] De apocriefe boeken
In de Rooms-Katholieke Kerk waren naast de 66 boeken van het Oude en Nieuwe Testament ook een aantal zogenoemde apocriefe of deutero-canonieke boeken van het Oude Testament opgenomen in de canon. De Synode besloot, in het voetspoor van het joodse gebruik en dat van de vroege kerk, deze boeken niet op te nemen in de canon. Ze werden wel in de vertaling opgenomen, maar achter de boeken van het Nieuwe Testament geplaatst en voorzien van een 'waarschuwing voor de lezer'.
[bewerk] De vertaling van de Godsnaam
In de hebreeuwse Bijbel staat de Godsnaam aangeduid met vier letters: JHWH. De joden spraken deze naam niet uit. Ook is niet duidelijk hoe deze naam moet worden uitgesproken. Op de twaalfde zitting besloot de Synode dat de Godsnaam in het Oude Testament zou worden vertaald met HEERE.
[bewerk] De vertalers
Tijdens de 13e zitting op 26 november 1618, werden de vertalers aangewezen. Johannes Bogerman, Willem Baudartius en Gerson Bucerus werden de vertalers van het Oude Testament. Zij moesten echter wel kanttekeningen maken bij de vertaling, waarin ze moesten zetten waarom ze voor een bepaalde vertaling hadden gekozen. Voor het Nieuwe Testament en de apocriefe boeken werden Jakobus Rolandus, Herman Faukelius en Petrus Cornelisz aangewezen als vertalers. Herman Faukelius en Petrus Cornelisz overleden voordat ze aan de vertaling konden beginnen. Daarom werden hun taken overgenomen door Festus Hommius en Antonius Walaeus. Ook werden overzieners die de gemaakte vertalingen moesten controleren aangesteld.
[bewerk] De betekenis
In 1637 kwam de Statenbijbel gereed. De Staten-Generaal hebben de totstandkoming van deze Bijbelvertaling bekostigd, vandaar de benaming Statenbijbel. De Statenbijbel heeft enige invloed gehad op de standaardisering van de Nederlandse taal, vooral door de woordkeuze (veel oorspronkelijk Duitse woorden) en de opname van allerlei uitdrukkingen en gezegden. Doordat de vertalers dichtbij de grondteksten bleven, staat de Statenvertaling vol met on-Nederlands aandoende zinnen. Tegelijk zijn echter een aantal zinswendingen uit deze vertaling zo vergroeid met de Nederlandse taal dat men moeite moet doen om hun afkomst uit het boek der boeken te herkennen.
[bewerk] Externe links
- Statenvertaling.net: volledige tekst + info over de geschiedenis van de Statenvertaling.
- Statenvertaling (pdf)
