Val van Srebrenica

Van Wikipedia

locatie Srebrenica

Srebrenica is een stad in Bosnië en Herzegovina op de Balkan in Zuidoost-Europa. Het is sinds 11 juli 1995 bekend vanwege het Drama van Srebrenica: de massamoord op naar schatting 8.000 moslimjongens en -mannen, die formeel onder bescherming stonden van een Nederlands VN-bataljon.

Na het uiteenvallen van de Republiek Joegoslavië en de burgeroorlog die daarop volgde werd de stad, evenals Tuzla, Sarajevo, Gorazjde en Zepa, door de Verenigde Naties tot veilige enclave voor moslims verklaard, binnen een door Bosnische Serviërs beheerst gebied. De veiligheid van de ruim 30.000 inwoners van de enclave werd gegarandeerd door de aanwezigheid van internationale vredesmilities onder de vlag van de VN.

Op 11 juli 1995, toen ruim 600 Nederlandse VN-militairen (achtereenvolgens de bataljons 'Dutchbat I, II en III') in Tuzla en Srebrenica hun humanitaire werk deden, forceerden Bosnisch-Servische troepen onder bevel van generaal Ratko Mladić zich met tanks de stad binnen en deporteerden en vermoordden ca. 8.000 moslimmannen en -jongens. Het wordt gezien als de ergste daad van genocide in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog.

[bewerk] De verantwoordelijken

De vraag in hoeverre de Nederlandse militairen verantwoordelijk zijn geweest voor dit drama is nog altijd niet geheel opgehelderd. Het rapport-Van Kemenade gaf daarover geen uitsluitsel en ook het volumineuze NIOD-rapport (zie onder) van april 2002 trekt weinig harde conclusies. Daarin wordt de schuld min of meer verdeeld over de politiek en de militaire top, maar wordt Dutchbat zelf ontzien. De militaire top wordt onder meer verweten feiten verdoezeld te hebben en de Nederlandse overheid wordt onder meer verweten met de uitzending van de militairen een onverantwoorde beslissing te hebben genomen: slecht mandaat, slechte voorbreiding, slechte uitrusting. Een probleem bij het achterhalen van de juiste toedracht werd in beide gevallen bemoeilijkt door de weigering van de Serviërs aan de onderzoeken mee te werken. Vastgesteld werd wel dat er onder de militairen van Dutchbat een uitgesproken anti-Moslimstemming heerste. De leiding van Dutchbat zou volgens de Amerikaanse auteur David Rohde in zijn boek A Safe Area. Srebrenica: Europe's worst massacre since the Second World War zelfs pro-Servisch zijn geweest.

Verantwoordelijke ministers in die periode waren de minister van Defensie Relus ter Beek en zijn opvolger Joris Voorhoeve. Minister van Buitenlandse Zaken was Hans van Mierlo onder Minister-President Wim Kok. Verantwoordelijke VN-functionaris: de Franse luitenant-generaal Bernard Janvier. Verantwoordelijke binnen de Nederlandse krijgsmacht: Bevelhebber van de landmacht generaal Hans Couzy, plv. generaal Ad van Baal en de commandant van Dutchbat generaal Cees Nicolaï. Overste Thom Karremans was verantwoordelijk in Srebrenica, plv. commandant van Dutchbat majoor Rob Franken in Tuzla. Een bataljon van de 11 Luchtmobiele Brigade was in 1993 uitgezonden onder premierschap van Ruud Lubbers, toen Pieter Kooijmans minister van Buitenlandse Zaken was.

Onderzoek naar de juiste toedracht werd aanvankelijk bemoeilijkt door een verdwenen fotorolletje met vermoedelijk bewijsmateriaal en vele tegenstrijdige verklaringen van zowel Nederlandse militairen als VN-verantwoordelijken en de Nederlandse overheid.

[bewerk] De toedracht

Tegen de tijd dat Dutchbat de veiligheidstaken in de twee enclaves overnam van de Canadezen was het Bosnische gebied rond Srebrenica al drastisch ingekrompen. Bosnische eenheden hadden zich rond de stad ingegraven. Daarvoor verlieten groepen bewoners onder leiding van gewapende mannen nu en dan de enclave om voedsel te vinden in de omringende Servische dorpen. Aangezien de Servische burgers hun voedsel - dat voor deze burgers evenzeer van levensbelang was - vaak met hun leven beschermden en beide groepen bovendien doodsbang waren voor elkaar, hadden ontmoetingen tussen Bosnische en Servische burgers op deze voedseltochten vaak een dodelijke afloop.

Gehoorzaam aan het mandaat van de VN had Dutchbat slechts lichte wapens ter verdediging van de bewoners van de enclaves die zij geacht werden te beschermen, naar algemeen oordeel te licht voor een effectieve verdediging. Een andere handicap was dat de communicatiemogelijkheden tussen de hoofdkwartieren van Srebrenica, Tuzla, Sarajevo en Den Haag en het VN-hoofdkwartier in Zagreb niet optimaal waren.

Toen de Serviërs Srebrenica naderden sloeg overste Karremans alarm. De overste vroeg viermaal om luchtsteun, op 6 en 8 juli 1995, en tweemaal op 11 juli. De eerste twee keer weigerde generaal Nicolaï vanuit Sarajevo het verzoek aan Janvier op het VN-hoofdkwartier in Zagreb door te geven omdat de aanvragen niet voldeden aan de gemaakte afspraken omtrent het aanvragen van luchtsteun: er was geen sprake van directe gevechtshandelingen. Op 11 juli, toen Servische tanks de stad waren binnengedrongen, speelde hij de aanvraag wel door aan Janvier, die de eerste weigerde. De tweede aanvraag op 11 juli werd wel gehonoreerd, maar de vliegtuigen (F 16's), die intussen, in afwachting van een bevel tot actie, al uren rondcirkelden, waren ondertussen door Nicolai gesommeerd terug te gaan naar hun basis in Italië om te gaan tanken.

Uiteindelijk hebben slechts twee Nederlandse F16's een luchtaanval uitgevoerd, vrijwel zonder effect. Een groep Amerikaanse vliegtuigen kon naar verluidt 'de weg niet vinden', maar toen was de enclave reeds onder de voet gelopen en werd de luchtaanval afgeblazen op bevel van de VN en op aandringen van minister Voorhoeve, omdat de Servische militairen dreigden Dutchbatters te doden. De Nederlandse militairen en duizenden inwoners hadden intussen de wijk genomen naar het nabijgelegen Potocari, de VN-basis waar Dutchbat was gelegerd.

Op 13 juli werden de jongens en mannen die bij Dutchbat in Potocari met hun families veiligheid zochten door zwaarbewapende Servische soldaten onder regie van Ratko Mladić gescheiden van de vrouwen en kinderen. Bij die operatie assisteerde Dutchbat om een en ander ordelijk te doen verlopen. Dat er geloof gehecht kon worden aan de belofte van Mladić, dat de jongens en mannen slechts geëvacueerd zouden worden, is gezien de voorgeschiedenis van de oorlog twijfelachtig. Alle gedeporteerden bleken vermoord of vermist.

Dutchbat werd aansluitend teruggeroepen naar Nederland. Commotie veroorzaakte de ontvangst met een feestje in Zagreb voor de Nederlandse militairen door minister Voorhoeve. Hossende en bierdrinkende Dutchbatters in Zagreb in het NOS-journaal tijdens het verdwijnen van de geëvacueerde moslims in Srebrenica hebben de indruk van onverschilligheid bij Dutchbatters gewekt. Volgens het NIOD-rapport ging het echter slechts om enkele soldaten.

In 2002 waren nog maar ruim zestig van de lichamen teruggevonden. Anno 2005 zijn meer dan 1500 lichamen geïdentificeerd. Door internationale inspanning tracht men de gevonden lijken te identificeren voor de nabestaanden. Deze hebben zich sinds 1995 verenigd in de 'Campagne voor Waarheid en Gerechtigheid'.

[bewerk] Onderzoek naar de toedracht

Tijdens een geheim beraad tussen Nederlandse topambtenaren van het ministerie van Defensie en de krijgsmachttop, drie maanden later, werden de verantwoordelijke officieren en veel Dutchbatters gehoord. Het verslag van deze besprekingen is bijna een half jaar daarna uitgelekt.

Hoewel de Fransen en de VN reeds eigen Srebrenicarapporten hadden uitgebracht, dateert het eerste officiële Nederlandse rapport uit 1998. Het werd gehouden in opdracht van de toen net nieuwe minister van Defensie, Frank de Grave en uitgevoerd onder leiding van prof. dr. J. van Kemenade. Dat tussentijdse rapport bracht weinig verhelderende feiten aan het licht. Er zou geen sprake zijn van een 'doofpotcultuur' op Defensie.

In november 1996 heeft de Nederlandse regering, met instemming van de Tweede Kamer, opdracht verleend aan het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) tot het verrichten van officieel historisch onderzoek inzake de gebeurtenissen vóór, tijdens en na de val van Srebrenica.

[bewerk] Het NIOD-rapport en de gevolgen

Het definitieve onderzoeksrapport werd op woensdag 10 april 2002 in de Rolzaal in Den Haag aan het kabinet gepresenteerd en openbaar gemaakt door een van de onderzoeksleiders, NIOD-directeur prof. dr. J.C.H. Blom. Het eindrapport bestaat uit een hoofdrapport van 2 delen - "Srebrenica, een 'veilig gebied' - Reconstructie, achtergronden, gevolgen en analyses van de val van de safe area Srebrenica" en een aantal deelstudies, in totaal 4000 bladzijden. De minister van OC&W, drs. L.M.L.H.A. Hermans, nam als vertegenwoordiger van het kabinet het eerste exemplaar in ontvangst.

Zowel minister de Grave als de minister van VROM, Jan Pronk, gaven binnen enkele dagen te kennen consequenties te trekken uit het rapport en te willen aftreden. Op dinsdag 16 april 2002 viel het gehele tweede kabinet-Kok als gevolg van deze kabinetscrisis. Bij monde van Wim Kok heeft de Nederlandse regering hiermee openlijk verantwoordelijkheid voor de gebeurtenissen op zich genomen, echter niet de schuld. Die moet volgens Kok in breder, internationaler verband gezocht worden, niet in het minst bij de Serviërs.

Op woensdag 17 april nam de bevelhebber van de landmacht, generaal van Baal, ontslag.

Het parlement ging vervolgens over tot het instellen van een parlementaire enquête over 'Srebrenica'. De enquêtecommissie staat onder leiding van Bert Bakker (D66).

Politieke actie- en lobbygroeperingen als bijvoorbeeld het IKV, dat een eigen Srebrenica-onderzoek uitvoerde, dringen aan op openlijke excuses en praktische hulp van de Nederlandse regering aan de nabestaanden van 'Srebrenica'. Overigens heeft Nederland reeds enkele tientallen miljoenen guldens respectievelijk euro's hulp aan het gebied gegeven of toegezegd. Excuses zijn echter niet aangeboden.

In december 2006 kregen ongeveer 470 militairen die deel hadden uitgemaakt van Dutchbat III een draaginsigne "als symbool van erkenning voor de ongeveer 850 militairen die in moeilijke omstandigheden naar eer en geweten hebben gefunctioneerd en ten onrechte gedurende langere tijd in een negatief daglicht zijn gesteld", uitgereikt door (demissionair) defensieminister Henk Kamp. Nabestaanden van slachtoffers alsmede het IKV protesteerden; de Nederlandse ambassadeur in Sarajevo, Karel Vosskuhler, werd zelfs ontboden bij de regering van Bosnië.