Verschil tussen trein- en tramspoor
Van Wikipedia
Een spoorweg is een baan, belegd met twee ijzeren staven, rails genaamd, bedoeld om bereden te worden door voertuigen met ijzeren wielen met een flens. De bekendste van dit soort voertuigen zijn de trein en de tram. Er is echter een verschil in techniek tussen tramrails en treinrails.
Inhoud |
[bewerk] Terminologie
Een spoorvoertuig rijdt op assen waar de wielen op geperst zijn, de beide wielen draaien dus altijd even snel. Een spoorwiel bestaat uit een licht tapse wielband, aan de binnenkant begrensd door de flens, een opstaande rand. Deze flens zorgt ervoor dat een spoorvoertuig niet zijdelings van de rails afglijdt. De wielband maakt contact met de licht bolle bovenkant van een stalen spoorstaaf.
[bewerk] Verschil in bochttechniek
In een boog of bocht moet een wiel in de buitenbocht een grotere afstand afleggen dan het wiel in de binnenbocht. Doordat beide wielen vast op de as gemonteerd zijn, zal de as torderen, of zal een van de wielen slippen. Een oplossing hiervoor is om de wieldiameter van het wiel in de buitenbocht tijdelijk groter te maken dan die van het wiel in de binnenbocht.
Bij zowel tram- als treinwielen wordt dit gerealiseerd doordat de wielbanden licht taps zijn: aan de binnenkant is de diameter enkele millimeters groter dan aan de buitenkant. Door de centrifugaalkracht en de ligging van de spoorstaven schuift het midden van de as enkele millimeters naar buiten, waardoor de diameter van het buitenste wiel tijdelijk vergroot en van het binnenste wiel tijdelijk verkleind wordt. Een uitleg hiervan is te vinden op Stuureffect spooras. Deze techniek werkt goed in bogen met een grote boogstraal waar verkanting is toegepast, en minder goed in krappe bogen en wisselcomplexen doordat de ligging van het spoor daar moeilijker voor elke richting optimaal te maken is.
Bij tramrails, vooral in steden, moeten vaak zeer krappe bogen met kleine straal (soms minder dan 20 meter) worden toegepast. Ook is verkanting, vanwege de ligging in het wegdek, soms niet mogelijk. Hoogstens kan een kleine verkanting worden toegepast. Op plaatsen buiten Nederland wordt soms in scherpe bogen de groef vaak ondiep uitgevoerd, waardoor het wiel in de buitenbocht tijdelijk op de flens, in plaats van op de wielband, rijdt. Hierdoor wordt de wieldiameter vergroot en de bocht makkelijk genomen. In zeer extreme gevallen is het zelfs zo dat alleen in de binnenbocht nog een groef zit, de buitenbocht bestaat uit niet meer dan een ijzeren plaat.
Een treinwiel rijdt in de regel nooit op de flens; zelfs als dit eenmalig gebeurt kan dit de flens beschadigen.
[bewerk] Verschil in wisseltechniek
In een wissel zit een puntstuk, waar de spoorstaven van het rechtdoorgaande en afbuigende spoor elkaar kruisen. Dit betekent een tijdelijke onderbreking van de spoorstaaf, en zonder tegenmaatregelen zou een spoorvoertuig hierop stoten, wat tot grote slijtage van het wiel en puntstuk lijdt.
Bij een trein is dit probleem opgelost door een brede wielband te gebruiken. De spoorstaven kruisen onder een kleine hoek. In het midden van de onderbreking bij het puntstuk steunt de wielband op beide kanten van de spoorstaaf - de wielband heeft dus altijd contact met een stuk spoorstaaf.
Bij een tram zijn de wielbanden dunner en zijn de kruisingshoeken vaak groter waardoor dit niet goed mogelijk is. Hiertoe wordt de groef bij wissels met een grote hoek het puntstuk ondiep uitgevoerd en loopt het tramwiel ter hoogte van het puntstuk tijdelijk op de flens. Dit wiel heeft dan tijdelijk een grotere diameter, waardoor het per omwenteling meer afstand aflegt dan het andere wiel. Op het afbuigende spoor is dit een voordeel, maar op het rechtdoorgaande spoor moet ter compensatie de andere rail ook ondiep worden zodat het wiel daar ook op de flens rijdt. Bij wissels met een hoek kleiner dan ongeveer 20 graden (bij diverse trambedrijven) worden echter diepe puntstukken en diepe contrarails gebruikt.
Tevens bestaat er nog een verschil tussen de contrarails (in spoortermen strijkregel genoemd) bij tram en treinwissels. Dit is het stuk rail dat tegenover het puntstuk ligt op het andere spoorbeen. Om te voorkomen dat het wiel bij het puntstuk de verkeerde kant op gaat is de breedte van de groef in dit stuk spoorstaaf (contrarail) iets nauwer uitgevoerd zodat het wiel wat over het puntstuk gaat als het ware naar één kant wordt geduwd. Omdat bij NS e.d. geen groefrailwissels worden gebruikt wordt dit opgelost door een strijkregel. Dit is een los stuk (constructie)rail dat ervoor zorgt dat het wiel in het puntstuk niet de verkeerde kant opgaat. Hier hebben de NS-wielen een extra verdikking aan de binnenzijde van het wiel, een soort slijtvlak speciaal voor deze geleiding (zie het blauwe wiel in de tekening hierboven).
[bewerk] Problemen
[bewerk] Tram op treinrails
Vanwege de bovengenoemde problemen, met name het niet over kunnen nemen van het loopvlak op wissels, kan een tram met klassieke wielen niet direct op spoorrails rijden. Modern lightrail- of tram-train-materieel, dat zowel op tramrails in de binnenstad als op rurale spoorbanen rijdt, heeft daarom flenzen waar wel op gereden kan worden, gecombineerd met brede wielbanden.
[bewerk] Trein op tramrails
Het voornaamste probleem met een trein op tramrails is de maatvoering van puntstukken en contrarails/strijkregels. Hierdoor zal een treinwiel niet (goed) in deze delen van het tramwissel passen en zeer snel ontsporen en beschadigen. Op trajecten waar met treinwagons over tramrails gereden wordt (zoals vroeger te Den Haag) zullen bredere en diepere groeven toegepast worden in wissels - hier verzamelt zich echter weer sneller vuil in en is de geleiding van tramwielen niet optimaal.
[bewerk] Mengvormen
Bij veel moderne ruraal-urbaine lijnen zijn mengvormen in gebruik. Zo wordt het metersporige metronet van Charleroi bereden door trams, maar de rails zijn met treintechniek gebouwd - dus geen flensrijden. De trams rijden echter probleemloos door tot op het oude NMVB-tramnet in Anderlues, waar ondiepe groefrails gebruikt worden. Tussen Den Haag en Rotterdam is voor RandstadRail een oud spoortraject omgebouwd tot een traject waar zowel Rotterdamse metro's (treintechniek) als Haagse trams (tramtechniek) gaan rijden.
[bewerk] Zie ook
 Stuureffect spooras |
