Vikingschip
Van Wikipedia
 Op Drakkar staat tekst die in dit artikel ingevoegd zou moeten worden. Daarna kan dát artikel een redirect worden. (Hier melden: Overleg). |
Met vikingschip worden verschillende types van schepen aangeduid die gebruikt werden door de vikingen gedurende de periode van 900 tot 1400. Vikingschepen behoren tot de zogenoemde Scandinavische of Noord-Europese scheepstypen uit die tijd. Andere vaak gebruikte benamingen zijn drakkar en snek. Men onderscheidt nog bij de vikingschepen de longship of langskip, de knarr en de karve.
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken
Het vikingschip had als voornaamste kenmerken: het was opstevens gebouwd, was voor en achter gelijk van vorm, was van dunne planken gemaakt en als geheel licht en flexibel geconstrueerd. De doorsnede op de grootste breedte van de zeegaande types heeft een zuivere accoladevorm. De overnaadse huid planken werden aan kiel en stevens bevestigd voor dat de spanten er in werden gezet. De gehele vorm was vloeiend en van een bijzondere schoonheid. Alle vernoemde schepen in dit artikel hebben een lange romp met scherpe voor-en achtersteven en geringe diepgang. Bij de karveelgebouwde schepen van de Middellandse Zee en de Indische Oceaan lagen de huidgangen met de randen tegen elkaar, terwijl de naden werden gebreeuwd; de Noorse schepen werden daarentegen overnaads gebouwd, waarbij de elkaar gedeeltelijk overlappende planken aaneen werden geklonken met nagels of houten tappen. Het gebreeuwsel werd tussen de op elkaar liggende delen aangebracht, waardoor een goed waterdichte romp ontstond. Op de werven werden de stammen met een dissel tot planken gekapt die op vaste afstanden van klampen werden voorzien. Na het klinken van de gangen werden lichte spanten met wilgetenen aan de klampen verbonden.
|
|
|
|
grootspant van een longship |
grootspant van een knarr |
[bewerk] Verschillende types
 |
|
Longship |
Het type dat als oorlogsschip werd gebruikt was het zogenoemde longship of langskip, dat hoofdzakelijk geroeid werd. Het kon wel 30 tot 60 roeiers bergen.
Het longship had een lichte constructie met een lengte-breedte verhouding van 5:1 (de grootste waren 30x6 meter) en een beperkte diepgang. Het kon daardoor makkelijk worden geroeid en een forse snelheid ontwikkelen. Het kon ook worden gezeild met het kenmerkende dwarsgeplaatse rechthoekige wollen zeil.
Omdat intimidatie en uitstraling belangrijk waren, was het longship vaak versierd met houtsnijwerk op de boorden en de stevens. Het snijwerk op de stevens was vaak een slangenkop of een draak. Hierdoor is de naam drakar of drakhar ontstaan als benaming voor deze schepen.
In tegenstelling tot wat algemeen wordt verondersteld, waren het niet de longships waarmee de Vikingen hun veroveringstochten over de zee maakten, omdat deze te licht van constructie waren en een te laag vrijboord hadden, en daarom niet opgewassen waren tegen de omstandigheden op open zee. Voor de open zee werd de knarr gebruikt. Dit zeegaande vrachtschip werd meestal gezeild. De knarr was de voorloper van de kogge.
Het derde type vikingschip was de karve, een klein vrachtschip waarmee voornamelijk langs de kust werd gevaren, hoewel het ook zeewaardig was.
Tussen een longship en een knarr bestonden aanzienlijke verschillen: de knarr was breder (1:3) en had voor en achter een halfdek met faciliteiten voor roeiers, en midscheeps ruimte voor lading; 15 ton was gebruikelijk voor een schip van 16 bij 5 meter. Een knarr was ook hoger van bouw dan een longschip. Deze bezat een doorlopend laag geplaatst dek en had gaten in de bovenste huidgang waardoor de riemen gestoken konden worden.
De knarr was geheel functioneel gebouwd en had geen overbodige zaken als houtsnijwerk e.d., in tegenstelling tot het longship dat ook voor oorlogsdoeleinden diende en dus moest imponeren. De karve was een kleine uitvoering van het longship met dezelfde lengte-breedte verhouding (1:5) en zeer geringe diepgang waardoor het overal kon komen.
[bewerk] Zeilen
Alle vikingschepen konden worden gezeild met een rechthoekig dubbelgeweven wollen ra zeil. Deze manier van tuigen is afkomstig van de Middellandse Zee en via de Friezen in Scandinavië gekomen. De mast was kort en zwaar uitgevoerd, en kon worden uitgenomen en op 3 zogenoemde "mikken" midscheeps boven de kiel wordt geplaatst, tezamen met de boven en onder ra. Door middel van uithouders konden zij verbazend hoog aan de wind zeilen, dit was mede te danken aan de zeer goede T-vormige kiel. Er werd gestuurd met een brede stuurriem die kon draaien aan een houten blok. Het Noorse woord voor de rechterkant van het schip was stjornbordi en dit is nu stuurboord. Een Vikingschip had maar een enkele rij riemen nodig, omdat het zeil meer werd gebruikt dan op een Middellandse Zeegalei. Het zeil was uiterst sterk gemaakt en dikwijls fraai versierd door vrouwen der Noormannen. De ra kon, enigszins ongewoon voor vierkant getuigde schepen, zeer snel langsscheeps worden gebrast. Daardoor kon hoog aan de wind worden gezeild, al bleef de drift naar lij aanzienlijk door de geringe diepgang en het gemis van een diepstekende kiel. Men stuurde met een lange riem die was bevestigd aan stuurboord, (vandaar ook de naam), van het achterschip. Met een helmstok van een meter lang bleef het roerblad hanteerbaar, ook in de ruwste zeeën.
[bewerk] Het leven op een drakkar of snek
Een tentafdak in de voorpunt, meestal op het achterschip, vanaf de mast tot aan de achterste T-draagbalk voor de ra, bood de krijgers enige bescherming op langere tochten. De Vikings sliepen in leren waterdichte slaapzakken, met erin een wollen schapenvel, en hielden hun wapens bij de hand onder de doften. Zij hadden bronzen kookpotten bij zich, maar bereidden hun maal, indien mogelijk aan wal, in verband met het brandgevaar aan boord. Tijdens de zeereis aten ze rauwe kost en gepekelde vlees en vis. Een grote zoetwaterton stond op het voorschip als drinkwater. Het stond vastgebonden aan de voorste T draagbalk voor de ra. Als het stortregende, was dit nog eens een welkome geschenk van de weergoden. Tevens hadden ze natuurlijk ook biervaten en wijn bij zich, die ze ergens geroofd hadden. De roeiriemen en scheepshaken lagen in V-vormige staken aan stuur- en bakboord. Ze lagen altijd direct bij de hand als het schip moest afgeduwd worden en geroeid. Hun schilden bonden ze aan de doften aan beide zijden van het schip. Meestal waren het 15 à 20 schilden aan iedere boordzijde, die ze meenamen voor de strijd aan land. De vijand kon ongeveer tellen hoeveel Noormannen aan boord waren. Deze schilden boden hen ook bescherming, alsook de boordwand, tegen vijandelijke projectielen. Tevens als het bolle zeil nog eens dwarsgebrast en laag aan de boord stond, was dit ook nog een extra bescherming voor de bemanning. Dit was gebleken tijdens de Zeeslag van Svolder in 999.
[bewerk] Vroegere schepen
Al in de bronstijd werden in de Scandinavische landen schepen gebouwd van aanzienlijk formaat. Een goed archeologisch voorbeeld hiervan is de Hjortspring boot, gedateerd op 350 voor Chr., 16 meter lang en 3,5 meter breed.
De romp of schaal van het schip is vervaardigd uit slechts 7 delen. Brede lange planken van lindenhout, die aan elkaar zijn genaaid met (leren) veters. De Nydam-boot, die gevonden werd in de buurt van Sleeswijk, in een Jutlands' veenmoeras, is nu te zien in een Duits museum te Sleeswijk. Dit schip dateert uit de 4e eeuw, is 25 meter lang en 3,50 meter breed. Vreemd genoeg werd het tot zinken gebracht door er gaten in te boren; vlakbij de plaats waar het gevonden werd lagen zakken met geplunderde goederen. Men vermoedt dat de aanvallers, in het nauw gebracht en niet tijdig konden wegmanoeuvreren, hun buit overboord smeten en hun schip zelf tot zinken brachten. Blijkbaar gaven ze de voorkeur door eigen hand te sterven, samen met hun schip. De doorsnede van de romp is een afgeronde V vorm. Die vorm bleef behouden op de schepen voor gebruik op beschutte wateren (fjorden, rivieren en meren) tot 900 na Chr. Het archeologische voorbeeld hiervan is het Kvalsundschip in het Siøfart museum.
[bewerk] Moderne drakkar-kopie
Ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling van 1893 in Chicago werd in Noorwegen een kopie van het Gokstad-schip gebouwd en vervolgens over de Noord-Atlantische Oceaan gezeild. Het schip was precies zo gebouwd, getuigd en bemand als het schip dat tot voorbeeld diende; maar het maakte een zelfs nog zwaardere reis als zijn voorganger ooit deed (1000). Er werden geen tussenlandingen gemaakt op IJsland en Groenland. Onder kapitein Magnus Andersen zeilde het schip rechtstreeks van Bergen in Noorwegen naar St. John's in Newfoundland. Zonder escorte, zonder sleephulp of hulp van riemen. De moderne drakkar deed er 27 dagen over en gedroeg zich uitstekend, ondanks slechte weer. Het liep 10, soms zelfs 11 knopen. Het grote zeil bleek niet slechts doelmatig maar ook handelbaar. Kapitein Andersen vertelde dat de houten huid opmerkelijk waterdicht bleef, zelfs tijdens storm. Evenals het origineel was de constructie niet star. In hoge zeeën begon de gehele romp te "werken". Het dolboord werd soms wel een halve voet verwrongen en voortdurend zag de Noorse bemanning dat de bodem een paar centimeter rees en daalde, als de borstkas van een ademende walvis. Maar de gangen lieten nergens water door. De elasticiteit van het langschip droeg bij aan de sterkte. De drakkar van kapitein Magnus Andersen staat opgesteld in het Lincoln Park te Chicago. Het lijkt een broos vaartuig die de Noord-Atlantische Oceaan overstak. Wat een geweldige zeelui moeten de Noormannen geweest zijn, ondanks hun vroegere kwalijke reputaties.
[bewerk] Navigatie van de Vikings
Waarschijnlijk wisten ze nauwelijks iets van plaatsbepalingen of hoe ze een nauwkeurige koers moesten volgen, althans als ze voor de eerste maal ergens kwamen. Daarna kenden ze de gebieden maar al te goed. Maar ze wisten wel het een en ander van de zon, de sterren, getijden en oceaanstromen. En bovenal kenden ze hun schepen en wisten deze te gebruiken in allerlei soorten wind. Ze volgden vooral op zee, de kustlijn als navigatiepunt. Erik de Rode en Leif Eriksson volgden de ijsschotsen als navigatie, in het noorden, toen ze Groenland en Noord-Amerika ontdekten. Ze sloegen de trek van de vogels gade en reisden evenals deze af in het voorjaar. Tegen de herfst brachten zij hun schepen thuis, zetten ze aan land en dekten ze af voor de winter. Hun masten zaten geschoord met hun mastvoeten in ijzeren beugels aan dek. Ze ontmantelden de ra en het tuigage, klopten de mastvoet los uit de beugels en legden alles plat aan dek. De Noormannen overwinterden aan land. In Scandinavië was dat bij hun familie en vrienden, maar in andere gebieden hadden ze kampementen. Soms werden die bedreigd en aangevallen door Frankische legers. Maar hun schepen, de levensdraad naar hun vaderland, beschermden ze met hun leven. Als ze konden sterven voor hun schip, met de wapens in de hand, dan deerde dat hun niet, want dan verdienden zij het Walhalla.
[bewerk] Liefde voor hun schip
De Noormannen hielden van hun schepen en noemden ze "Slang van de Zee", "Raaf van de Wind" of "Leeuw van de Golven"; zelfs hun zeilen droegen poëtische namen als "Mantel van de Wind" of "Masttop Tapijt". Geen tempel kon voor een Griek uit de Oudheid meer hebben betekend dan een schip van de Noorman. Het betekende manhaftigheid, avontuur, zelfrespect en vooral de hoop op een eeuwig leven. Met het schip reikte hij naar zijn doel; in herinnering te blijven voor door zijn heldendaden; fortuin te maken met plunderen. Want hoe meer schatten hij meebracht naar de volgende wereld, des te groter zou zijn gelukzaligheid zijn.
[bewerk] Zie ook
- Vikingen
- Vikingskipshuset, het Vikingschipmuseum in Oslo (Noorwegen)
| Bronnen en referenties: |
|
