Język chantyjski
Z Wikipedii
Język chantyjski, dawniej znany jako język ostiacki - język zaliczony do grupy ugryjskiej języków ugrofińskich.
Spis treści |
[edytuj] Lokalizacja
Język chantyjski używany jest przez naród Chantów, żyjących w zachodniej Syberii (Rosja), w dorzeczu rzek Ob i Irtysz.
[edytuj] Liczba mówiących
Spośród ok. 28,7 tys. Chantów zamieszkujących w 2002 r. Federacją Rosyjską język chantyjski jest językiem ojczystym dla ok. 15 tys. osób. Jest jednym z wielu języków używanych przez rdzenne ludy Syberii, którego znajomość się wśród narodu, od którego wziął swą nazwę, zmniejsza się - od II wojny światowej rośnie procentowy udział Chantów, dla których językiem ojczystym jest język rosyjski. W 1959 r. 77 % spośród 19 410 Chantów uważało język chantyjski za ojczysty, w 1970 już tylko 68,9 % (spośród 21 138 osób), zaś w roku 1989 — zaledwie 60,5 % (spośród ok. 23 tys). Zmniejszenie procentowego udziału "chantojęzycznych" Chantów w ogólnej liczbie osób deklarujących tę |narodowość nie idzie jednak w parze ze zmniejszeniem się ogólnej liczby użytkowników języka: od lat 50. utrzymuje się ona na poziomie ok. 15 tys. osób.
W dużych ośrodkach osadniczych, zwłaszcza w tych, w których liczebnie dominuję Rosjanie, język chantyjski jest językiem używanym jedynie w domu przez część Chantów, na forum publicznym i w domach większości narodu dominuje język rosyjski. Język chantyjski jest natomiast jedynym używanym (a często, zwłaszcza wśród starszego pokolenia Chantów - jedynym znanym) w mniejszych osadach i w obozach koczowników
[edytuj] Dialekty
Język chantyjski jest znany z licznych i znacznie zróżnicowanych dialektów. Ich podział i wyodrębnienie wciąż jeszcze nie jest ustalone. Bezsporne wydaje się wydzielenie dwóch grup dialektów: zachodnich (tzw. chantyjskie) i wschodnich (tzw. kantyjskie - od nazwy własnej narodu w tej grupie gwar). Terytorialne oddzielenie poszczególnych gwar jest trudne: niewielkie różnice występujące w sąsiadujących ze sobą dialektach stopniowo nasilają się w miarę oddalania się od siebie; osoby zamieszkujące skrajne punkty w chantyjskim obszarze językowym mogą mieć trudności we wzajemnym zrozumieniu. Wschodnie dialekty są bliskie wymarcia.
[edytuj] Piśmiennictwo
Pierwsza publikacją w języku chantyjskim był przekład Ewangelii wg św. Mateusza, opublikowany w 1868 r. w jednym z dialektów. Pierwsze bardziej konsekwentne i metodyczne próby stworzenia chantyjskiego języka literackiego pojawiły się dopiero w XX w. Do roku 1937 przy zapisie języka chantyjskiego posługiwano się alfabetem łacińkim, zaś po tej dacie - przestawiono się na cyrylicę. Mimo iż w języku tym rozwinęło się skromne piśmiennictwo, jednego języka literackiego nie udało się opracować; literatura rozwija się w 4 dialektach. Język chantyjski nauczany jest w szkołach podstawowych; ukazuje się w nim także 1 gazeta.
[edytuj] Alfabet
Do zapisu języka chantyjskiego od 1937 r. stosowana jest cyrylica uzupełniona o dodatkowe znaki.
Alfabet używany do zapisu języka chantyjskiego:
| А а | Ä ä | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Ӄ ӄ |
| Л л | Л’ л’ | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | Ö ö | Ө ө |
| Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ | Ф ф |
| Х х | Ц ц | Ч ч | Ч’ ч’ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы |
| Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
