Jura
Z Wikipedii
| Okres poprzedzający |
Okres omawiany | Okres następny |
| trias | jura | kreda |
| tabela stratygraficzna | ||
Jura to drugi okres ery mezozoicznej. Trwała od 200 do 145 milionów lat temu. Nazwa pochodzi od gór Jura leżących we Francji i Szwajcarii.
W czasie jury rozpoczął się rozpad Pangei oraz powstawanie oceanów: Atlantyckiego i Indyjskiego. Z tego okresu pochodzą najstarsze znane fragmenty skrupy oceanicznej na Atlantyku i Pacyfiku. W środkowej jurze zaczyna się jedna z największych transgresji morskich w dziejach Ziemi, mająca maksimum w oksfordzie, co skutkuje wielkim rozwojem płytkich mórz na zalanych kontynentach. Nastąpiło stopniowe złagodzenie gorącego, ale suchego klimatu triasu na ciepły i wilgotny. Ruchy tektoniczne i wulkanizm były w jurze niezbyt intensywne.
Stratygrafia jury opiera się na amonitach właściwych, które pozwalają na podział jury na ponad 100 poziomów. Pomocniczo wykorzystuje się także w jurze środkowej i późnej belemnity, otwornice, dinflagellaty i kalpionelle.
Spis treści |
[edytuj] Podział
Jura dzieli się na 3 epoki: lias i dogger i malm z piętrami:
| górna/późna jura (malm) | |
| tyton | (150,8 ± 4,0 – 145,5 ± 4,0 mln lat temu) |
| kimeryd | (155,7 ± 4,0 – 150,8 ± 4,0 mln lat temu) |
| oksford | (161,2 ± 4,0 – 155,7 ± 4,0 mln lat temu) |
| środkowa jura (dogger) | |
| kelowej | (164,7 ± 4,0 – 161,2 ± 4,0 mln lat temu) |
| baton | (167,7 ± 3,5 – 164,7 ± 4,0 mln lat temu) |
| bajos | (171,6 ± 2,0 – 167,7 ± 4,0 mln lat temu) |
| aalen | (175,6 ± 2,0 – 171,6 ± 2,0 mln lat temu) |
| dolna/wczesna jura (lias) | |
| toark | (183,0 ± 1,5 – 175,6 ± 2,0 mln lat temu) |
| pliensbach | (189,6 ± 1,5 – 183,0 ± 1,5 mln lat temu) |
| synemur | (196,5 ± 1,0 – 189,6 ± 1,5 mln lat temu) |
| hetang | (199,6 ± 0,6 – 196,5 ± 1,0 mln lat temu) |
[edytuj] Flora jurajska
Klimat sprzyjał pojawianiu się dżungli i to nawet w wyższych szerokościach geograficznych. Nie było jednak jeszcze roślin okrytonasiennych, dominowały nagonasienne, a wśród nich drzewa iglaste stanowiły podstawą grupę drzewostanów. W jurze nastąpił bujny rozwój różnych gatunków araukariowatych, rodzin Cephalotaxaceae, sosnowatych, zastrzelinowatych, cisowatych, ale dużo też było liściastych drzew nagonasiennych: sagowcowych i miłorzębów oraz wymarłych dziś: paproci nasiennych (rząd Caytoniales) i przeżywających optimum w jurze benetytów. W lasach rosły też zarodnikowe paprocie drzewiaste z rzędu Cyatheales, jednak udział drzewiastych paproci, zarówno zarodnikowych jak i nasienych, był znacznie mniejszy niż w poprzednich okresach. Głównymi roślinami zielnymi były paprocie, natomiast począwszy od końca wczesnej jury inne paprotniki (widłaki, skrzypy) są wyraźnie rzadsze niż w triasie czy późnym paleozoiku.
[edytuj] Fauna jurajska
Pojawiają się pierwsze bezdyskusyjne belemnity i szybko się rozwijają. Wraz z amonitami są głównym elementem fauny bezkręgowców mórz otwartych. Pojawiają się pierwsze planktoniczne otwornice. Żyją one w przypowierzchniowych wodach mórz otwartych i są ważnym wskaźnikiem paleośrodowiska. Na obszarach płytszych bardzo intensywnie rozwijają się gąbki przechodzące wtedy optimum rozwoju. Razem z masowo występującymi sinicami oraz glonami budują bardzo liczne wielkie rafopodobne struktury. Igły gąbek krzemionkowych oraz krzemionka z rozpuszczonych gąbek tworzy masowo występujące w wapieniach jury krzemienie. Pospolitym składnikiem faun jurajskich są coraz liczniejsze małże i ramienionogi. Wśród liliowców w jurze dokonuje się znaczna zmiana - liliowce bezłodygowe zaczynają przeważać nad łodygowymi. Wśród tych ostatnich notuje się gigantyzm, np. okazy rodzaju Seirocrinus ma 20m długości.
Kręgowce. Zaczyna się bujny rozwój współczesnych grup rekinów, pojawiają się pierwsze płaszczki. Szczyt rozwoju przechodzą przejściowce, a wśród ryb ościstychTeleostei zaznaczają się tendencje w budowie charakterystyczne dla większości dzisiejszych form (np. symetria płetwy ogonowej). We wczesnej jurze następuje szybki upadek płazów labiryntodontów, pojawiają się natomiast płazy ogoniaste. Jura wraz z kredą jest "złotym wiekiem" gadów. Wielki rozwój przechodzą gady morskie, zwłaszcza ichtiozaury i plezjozaury, wśród tych ostatnich pojawiają się największe plezjozaury w dziejach (np. pliozaur Liopleurodon). Liczne są także morskie krokodyle. Wśród latających gadów stopniowo podupadają słabo latające ramforynchy, a szybko rozwijają się pterodaktyle. Obie grupy są rybożerne i koncentrują się głównie na wybrzeżach. Na lądach dominują dinozaury, przede wszystkim zauropody, które w tym okresie osiągają maksymalizację wymiarów. Drapieżne dinozaury w trakcie jury mają tendencję do uzyskiwania coraz większych rozmiarów, co było odpowiedzią na gigantyzm ich ofiar. Pod koniec jury żył największy drapieżny dinozaur jury - allozaur. Jednocześnie duża grupa drapieżnych dinozaurów była niewielka. Dinozaury ptasiomiedniczne były pospolite, ale nie osiągnęły wówczas szczytu rozwoju. Pod sam koniec jury pojawia się pierwszy praptak wywodzący się z małych drapieżnych dinozaurów. Przy całej kontrowersyjności jego pozycji systematycznej większość badaczy uznaje ten moment za początek istnienia ptaków. Wśród ssaków najliczniejsze są roślinożerne wieloguzkowce i drapieżne trykonodonty, w jurze pojawiają się też pierwsze stekowce. Jednak ssaki jurajskie były grupą słabo rozwiniętą w tym okresie.
[edytuj] Jura na terenach Polski
Z wyjątkiem Sudetów prawie cała Polska przykryta jest utworami jury. W płytkim morzu osadziły się grube warstwy wapieni, budujących Jurę Krakowsko-Częstochowską. Liczne tam skałki (np. Maczuga Herkulesa) reprezentują dawne rafopodobne nieuławicone budowle gąbkowo - glonowe Skałki te są to ostańce wypreparowane wśród bardziej miękkich wapieni płytowych powstałych w wodach otwartych. W rejonie Gór Świętokrzyskich odsłonięte są lądowe osady piaskowców i mułowców dolnej jury z bardzo bogatymi zespołami tropów dinozaurów. W tym okresie powstały skałki pienińskie oraz wapienie tatrzańskie. Z wapieni utworzonych z masowych nagromadzeń bezłodygowych planktonicznych liliowców Saccoma zbudowany jest sam wierzchołek Giewontu. Osady jurajskie występują na znacznych obszarach Niżu polskiego, pod przykryciem młodszych utworów. Obszar Sudetów był wtedy lądem, na którym dochodziło do niszczenia w wyniku erozji wcześniej powstałych skał.
Zobacz też:
