Koncert fortepianowy
Z Wikipedii
Koncert fortepianowy to koncert napisany na fortepian i orkiestrę; może być podzielony na szereg odrębnych części.
[edytuj] Historia
Kiedy fortepian został wynaleziony i zaakceptowany, kompozytorzy zaczęli tworzyć koncerty na ten instrument. Nastąpiło to w XVIII wieku i odpowiadało okresowi klasycznemu w muzyce. Najbardziej znaczącym kompozytorem, który rozwijał tę formę u jej początków, był Wolfgang Amadeusz Mozart. Wraz z rozwojem fortepianu wielu kompozytorów-pianistów poszło w jego ślady, a w szczególności: Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin i Franciszek Liszt.
Forma ta była kontynuowana w XX i XXI wieku przez między innymi: Sergiusza Rachmaninowa, Sergiusza Prokofiewa, Bélę Bartóka, Igora Strawińskiego, Dymitra Szostakowicza, Samuela Barbera, Michaela Tippetta, Witolda Lutosławskiego, György Ligetiego, Einojuhani Rautavaarę, Leroya Andersona i Philipa Glassa.
[edytuj] Forma
Do XX wieku koncert (także fortepianowy) składał się zazwyczaj z trzech części:
- Szybkiej, najczęściej allegra sonatowego,
- Wolnej, na ogół o formie pieśniowej (zwanej także łukową, ABA), rzadziej - ronda lub allegra sonatowego,
- Szybkiej - z reguły ronda, sporadycznie allegra sonatowego.
Kadencje występują zazwyczaj pod koniec I i III części. W koncertach epoki klasycyzmu pianista zwykł je improwizować – od czasów Beethovena i Mendelssohna kompozytor zapisuje swoją własną, jedyną dopuszczalną kadencję.
[edytuj] Przykłady
Spośród licznych koncertów Wolfganga Amadeusza Mozarta na szczególną uwagę zasługują: dramatyczny i niespokojny 20 Koncert d-moll KV 466 (1785), oryginalny 21 Koncert C-dur KV 467 (1785), pogodny i popularny 23 Koncert A-dur KV 488 (1786) oraz znakomicie zbudowany, choć rzadko wykonywany 25 Koncert C-dur KV 503 (1786). V Koncert fortepianowy Es-dur op. 73 Ludwiga van Beethovena (1809) stanowi najdoskonalszy przykład tej formy w ramach muzyki klasycznej.
II Koncert fortepianowy c-moll op. 18 Sergiusza Rachmaninowa (1901) cieszy się dużą popularnością, a jego III Koncert d-moll op. 30 (1909) jest uznawany za najbardziej wartościowy. III Koncert fortepianowy C-dur op. 26 (1921) Sergiusza Prokofiewa jest bardzo popularny. I Koncert fortepianowy Béli Bartóka (1926) bazuje na niezmiernie radykalnym języku dźwiękowym, jego II Koncert fortepianowy (1931) składa się z drobnych motywów, które są później rozwijane, a napisany przez niego III Koncert fortepianowy (1945) zdobył sobie największe powodzenie. Koncert c-moll na fortepian, trąbkę i orkiestrę smyczkową Dymitra Szostakowicza (1933) należy do jego wyjątkowo udanych i często wykonywanych dzieł.
Pośród światowej twórczości dwudziestowiecznej warte zainteresowania są ponadto: monumentalny Koncert na fortepian i orkiestrę Ferrucio Busoniego (1904), liryczny i ujmujący Koncert fortepianowy G-dur Maurice’a Ravela (1931) oraz popisowy I Koncert na fortepian i orkiestrę Miltona Babbitta (1985).
W obrębie polskich realizacji tej formy godne uwagi są z pewnością: liryczny II Koncert fortepianowy f-moll op. 21 (1829) oraz wirtuozowski I Koncert fortepianowy e-moll op. 11 (1830) – oba Fryderyka Chopina, jednoczęściowy I Koncert fortepianowy Zygmunta Krauzego (1976), przetwarzający motywy zaczerpnięte od Chopina, Liszta i Brahmsa, Koncert fortepianowy Witolda Lutosławskiego (1988) oraz skomponowany na zamówienie Radio France Koncert na fortepian i orkiestrę Pawła Szymańskiego (1994).
