Lipa
Z Wikipedii
| Lipa | |
 Lipa (pokrój ogólny) |
|
| Systematyka | |
| Domena | jądrowce |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | naczyniowe |
| Nadgromada | nasienne |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | Rosopsida |
| Podklasa | ukęślowe |
| Rząd | ślazowce |
| Rodzina | lipowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Tilia L. | |
Lipa (Tilia) - Rodzaj długowiecznych drzew należący do rodziny lipowe. Rosną w umiarkowanej strefie półkuli północnej. Zalicza się do niego ok. 30 gatunków.
Spis treści |
[edytuj] Charakterystyka
Zwykle okazałe drzewa zrzucające liście na zimę.
Czasami z odrostami u podstawy, stosunkowo krótki, przeważnie prosty, u starszych okazów bardzo gruby.
Ciemnoszara lub szarobrunatna, z biegnącymi wzdłuż spękaniami i sieciowato rozgałęzionymi listewkami, jednak niezbyt grubo i głęboko rzeźbiona. Pączki z dwoma lub trzema łuskami mogą być bardzo różnej wielkości, podłużnie owalne, z przodu zaokrąglone.
Pojedyncze, skrętoległe, sercowate, u nasady często lekko asymetryczne. Brzegi karbowano-piłkowane.
Obupłciowe, żółte lub białe, zebrane baldachogrona lub dwuramienne wierzchotki. Do osadki kwiatostanu przyrośnięta jest podłużna podsadka. Płatków korony i działek kielicha po 5, słupek 1, pręciki liczne. U części gatunków występują płonne pręciki, tzw. prątniczki. Kwiaty są zwykle pachnące i miododajne.
Orzeszek 1-3 nasienny.
[edytuj] Systematyka
Wg systemu Reveala rodzaj lipa należy do gromady okrytonasienne, podgromady Magnoliophytina, klasy Rosopsida, podklasy ukęślowe, nadrzędu Malvanae, rzędu ślazowce, podrzędu Tiliineae, rodziny lipowate, podrodziny Tilioideae, plemienia Tilieae podplemienia Tiliinae.[1]
[edytuj] Gatunki
- Gatunki flory Polski
- lipa drobnolistna (Tilia cordata),
- lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos)
- Inne gatunki (wybór)
- lipa krymska (Tilia x euchlora) - mieszaniec lipy drobnolistnej oraz Tilia dasystyla,
- lipa amerykańska (Tilia americana),
- lipa srebrzysta (Tilia tomentosa).
[edytuj] Zastosowanie
- Rośliny ozdobne - często sadzone w parkach, jako drzewa alejowe, przy kościołach.
- Drewno cenne, miękkie, łatwe w obróbce, stosowane w rzeźbiarstwie, snycerstwie, do wyrobu instrumentów muzycznych.
- Cenna roślina miododajna.
- Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski : Kwiatostan (lipa drobnolistna i lipa szerokolistna), do leczenia dawniej używano nie tylko kwiatów lecz również kory i liści. Kwiatostan zawiera ponad 20 flawonoidów, fitosterole, terpeny, garbniki, pektyny, olejek eteryczny, kwasy organiczne, sole mineralne, witaminę C i PP.
- Działanie: Napar z kwiatów lipy działa napotnie i przeciwgorączkowo, moczopędnie, sokopędnie, uspokajająco oraz przeciwskurczowo. Łagodzi także kaszel.
[edytuj] Ciekawostki
- Najstarsza lipa rośnie w wsi Cielętniki (gmina Dąbrowa Zielona, woj. śląskie). Ma 525 lat, obwód pnia ok. 10 m, wysokość ok. 35 m.
[edytuj] Przesądy
- W prawiekach, kiedy miejscem praktyk religijnych były święte gaje, lipy uchodziły za najulubieńsze drzewo tajemniczych bóstw. Ślady uwielbienia lipy przetrwały do dziś w nazwach niektórych miejscowości – Święta Lipa, Świętolipie, Święte Lipy... a wieś Święte Lipki (na granicy Warmii i Mazur, nad jeziorem Dejnowo) jeszcze długo po przyjęciu chrześcijaństwa słynęły jako przybytek pogańskich bogów.
- Kiedy Bóg dał dziecię, sadzono koło domu młodą lipkę, wierząc w tajemniczy związek między siłą życiową a przydatnością tego drzewa. Sadzono lipę w dniu urodzin, ale nie wolno było nawet wykopać dołka pod drzewko, zanim nie rozbrzmiał pierwszy krzyk dziecka, bo dołek mógł okazać się złowróżbny.
- Dziwne, że trumny nie odstraszały zabobonnych od wytwarzania z lipowego drewna kołysek dla niemowląt. Nigdzie nie ma śladu złowróżbnego skojarzenia lipowej kołyski ze zgonem dziecka. Przeciwnie – w żadnej innej kolebce dziecko nie spało tak dobrze i nie chowało się tak zdrowo, jak właśnie w lipowej.
- Kropidło do święconej wody osadzano lipowych trzonkach, bo podobno w drzewo to rzadko uderzał piorun, który jest ponoć wyładowaniem nie żadnej elektryczności, ale gniewu Bożego.
[edytuj] Lipa w literaturze
- Najcudowniejszą z naszych lip, opisał Jan Kochanowski we fraszce Na lipę:
-
- Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
- Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
- Choć się nawyssej wzbije...
-
-
-
- ...
-
-
-
- Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają
- Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają
-
-
-
- ...
-
-
-
- A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie,
- Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie
- Juliusz Słowacki w swej „Podróży na Wschód”, myśląc z tęsknotą o Polsce, wyznaje:
-
- Lubiłem lipę, co nad sławnym Janem
- Cień rozstrzelony zbierała pod siebie
- I co roku miodu obdarzała dzbanem
- Niewymyślnego żądzach i w potrzebie
- Co były drugim poetów mieszkaniem
- Głośna słowików, szpaków narzekaniem
- A tak pisała Maria Konopnicka, znakomita znawczyni chłopskich obyczajów:
-
- Kołysz mi się kołysz,
- Kołysko lipowa!
- Niechaj cię, Jasieńcu,
- Pan Jezus zachowa! –
[edytuj] Bibliografia
- 1.Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa. ISBN 8309000138
- 2.Kulesza, W.. Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa : PWRiL, 1955.
- 3.Mazerant-Leszkowska, Anna. Mała księga ziół. Warszawa : Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 8320208106.
- 4.Podbielkowski, Zbigniew. Słownik roślin użytkowych. Warszawa : PWRiL, 1989. ISBN 8309002564.
- 5.Szafer, Władysław i Kulczyński, Stanisław. Rośliny polskie. Warszawa : PWN, 1953.
