Manieryzm (sztuka)
Z Wikipedii
Manieryzm określa się jako kierunek w sztuce występujący w okresie późnego renesansu i wczesnego baroku (XV-XVI wiek), zalecający tworzenie bez wzoru naturalnego, na podstawie wyobraźni. Najpierw pojawił się we Włoszech (Florencja, Rzym, Padwa), potem rozpowszechnił się w Europie (Francja- szkoła Fontainebleau, Praga, Gdańsk, Toledo). Ukształtował się ok. 1520 roku.
[edytuj] Malarstwo
Malarze okresu manieryzmu programowo wyrzekli się naśladowania natury, rzeczywistych przedmiotów i ludzi, imitując „manierę”, cudzy styl, sposób, w jaki malarze renesansu umieli tę rzeczywistość przedstawić. Rzeczywistość była przedstawiana w sztuce manieryzmu, ale widziana była poprzez dzieła renesansowe. W przeciwieństwie do sztuki pełnego renesansu, ta antyklasyczna sztuka manierystów była niezrównoważona, nieharmonijna, często dramatyczna aż do brzydoty: widzenie przestrzenne zanikało, brakło często krajobrazu i iluzji głębi; postacie zyskiwały przesadne wydłużenie, przedstawiane bywały w gwałtownym, histerycznie niespokojnym, nieuzasadnionym poruszeniu. Kolorystyka opierała się często na subtelnych, niepokojąco drażniących zestawieniach: żółto-fioletowe, zielono-różowe wibracje dominowały w kolorach szat. Niekiedy kolor w ogóle niknął, obrazy były bezbarwne, linia stawała się znów istotnym elementem konstrukcji obrazu. Malarze odrealnili postać ludzką - albo odbierając jej materialność, albo też nadając jej charakter wygładzonej, kamiennej rzeźby (Pontormo, Św. Hieronim). Także przestrzeń utraciła wymierność, stała się nieuchwytna. Na św. Hieronima patrzymy jakby z góry. Istnieje on w nieokreślonym miejscu. Zdjęcie z krzyża w kaplicy Bonsignori we Florencji rozgrywa się na tle ciemności, a przestrzeń tworzy się jakby wokół dramatycznie wijących się ciał. Same ciała żyją dzięki dramatycznym przeżyciom, dzięki wzruszeniu i sile cierpienia. W niektórych dziełach manierystycznych widzimy nagromadzenie sztucznej architektury. Mają one podkreślić przesadnie długie, teatralne perspektywy odsłaniające fantastyczne scenerie. Sztuka odchodzi tutaj w dwóch kierunkach: ku uproszczeniu i ku przesadnie nagromadzonemu bogactwu.
Teoria manierystyczna podkreślała, iż dzieło w swej doskonałej formie musi przejawiać całkowitą swobodę wykonania. Trudne działanie powinno być wykonane w sposób sugerujący łatwość, swobodę, z jaką artysta pracował. Dzieło ma ujawniać potęgę sztuki, dla której wszystko jest łatwe. Ta postawa prowadziła do szczególnego upodobania w rysunku. Do niedawna był on uważany tylko za środek pomocniczy w pracy artysty; w połowie XVI wieku ceniono jego własne wartości estetyczne. Okres manieryzmu był płodny w skomplikowane alegorie i personifikacje. Malarstwo otacza swych patronów różnorodnością mitologicznych scen, w których erudycyjna aluzja idzie w parze z ostentacją nagości. Pełne symboliki obrazy malował Angelo Bronzino, twórca takiego dzieła jak Wenus, Kupidło, Przyjemność i Zabawa oraz Fałsz i Zazdrość (nazywane przez Vasariego). Obraz przedstawia z jednej strony przyjemności, z drugiej cierpienia i niebezpieczeństwa miłości. Przyjemności pokazane są jako złudne, niebezpieczeństwa i cierpienia – jako prawdziwe. Na obrazie dominują marmurowo białe nagie figury Wenus. Złudność radości zdradzają maski. Całą grupę innych symboli demaskuje czas pod postacią starca- Chronosa.
Kamienna twardość form ciała pojawia się u parmeńskiego przedstawiciela manieryzmu- Francesa Mazzoll zwanego Parmigianino. Parmigianino jest autorem Madonny z różą, której długie, wąskie palce, wijące się drobne szaty, sploty draperii, zawikłana kompozycja jest przykładem wyrafinowania formy plastycznej.
W dobie manieryzmu wytworzył się typ ceremonialnego portretu odbijającego kostium i etykietę dworską. Malarstwo portretowe miało tendencję do surowego linearnego zarysu, twardego modelunku, który zamieniał portretowaną postać w kamienną, martwą rzeźbę. Widoczne jest to m.in. w dziełach Brodzina. Głowa portretowanego odcina się na obojętnym tle, plastyczna, upodobniona do gipsowego odlewu; przenikliwość spojrzenia zdradza napięcie ( Angelo Brodzino, Portret Cosimo I Medici). Podobny styl reprezentowali dworscy malarze francuscy- Francis Clouet; angielscy- Nicholas Hillary, a w Niemczech Hans Holbein młodszy. Jego wspaniałe dzieła ( Portret ambasadorów, Charles de Solier, Sieur de Morrette) reprezentują wyjątkową w okresie manieryzmu harmonię „przedstawienia” i „obrazu”.
[edytuj] Rzeźba
Francuski rzeźbiarz pracujący we Włoszech- Giovanni da Bologna (Giambologna) stworzył rzeźby przedstawiające alegoryczne lub historyczne tematy odgrywane przez smukłe, pięknie zbudowane, nagie postacie. Dzieła te, np. Porwanie Sabinek lub Cnota ujarzmiająca grzech ukazują, jak bardzo wzorowano się wtedy na rzeźbach Michała Aniola. Doskonałe opanowanie anatomii, bezbłędne przedstawienie ruchu wiążą się u Giambologni z tendencją niepokojenia widza.
Drugim znanym francuskim rzeźbiarzem jest Germain Pilon, twórca takich dzieł jak Mater Doloroso, znana z marmurowej wersji w kościele Świętych Pawła i Ludwika w Paryżu i terakotowego szkicu (naturalnej wielkości) w Luwrze.
Bibliografia: Jan Białostocki "Sztuka cenniejsza niż złoto"
Zobacz też: malarstwo włoskiego manieryzmu.
