Ordynacja proporcjonalna
Z Wikipedii
Ordynacja proporcjonalna to szczególny sposób liczenia głosów, co ma szczególne znaczenie w wyborach parlamentarnych. Pierwsza odmiana ordynacji proporcjonalnej została wymyślona przez belgijskich socjalistów pod koniec XIX wieku i w intencji twórców miała lepiej oddawać preferencje wyborców.
Spis treści |
[edytuj] Charakterystyka
Czysty system z listami wyborczymi stosowany jest w większości krajów europejskich. W celu rozdzielenia mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę przede wszystkim przynależność partyjną kandydatów. Zazwyczaj stosuje się promującą większe ugrupowania metodę d'Hondta lub dającą wyniki bliższe rzeczywistym preferencjom wyborców metodę Sainte-Lague'a. W efekcie przeliczenia wybrany kandydat niekoniecznie musi być tym, który uzyskał najwięcej głosów - zwykle jest to kandydat, który zajmował pierwsze miejsce na liście partyjnej, na którą padło najwięcej głosów. Pomimo tego system proporcjonalny uważany jest przez dużą grupę socjologów i politologów za lepiej oddający preferencje wyborców. System ten jest szeroko krytykowany przez liczne grupy; zostało matematycznie udowodnione, że prowadzi on do serii paradoksów i często absolutnie nie odzwierciedla woli wyborców.
W ordynacjach proporcjonalnych (te uwagi nie dotyczą systemu głosu przechodniego) cechą charakterystyczną jest oddawanie głosów na listę kandydatów - tzw. listę partyjną, a nie na pojedynczego kandydata (jak w systemie większościowym). W większości krajów wyborcy głosują osobowo na kandydata w ramach list wyborczych, np. w Polsce, co pozwala zwiększyć wpływ obywateli na osobę reprezentanta parlamentarnego, przez co z danej listy szansę dostania się do sejmu mają wyłącznie kandydaci, którzy skumulowali najwięcej poparcia w ramach swoich list. Charakter wyboru mandatu powoduje jednak, że osoba z listy popularnej partii, która uzyskała kilkakrotnie mniej głosów niż przeciwnik z innej partii, może mimo wszystko wygrać dany mandat. W celu likwidacji tego zjawiska można zastosować system głosu przechodniego.
[edytuj] Podział ordynacji proporcjonalnych
- Ze względu na liczbę okręgów:
- Ze względu na metodę obliczania mandatu:
- List wyborczych - najczęściej liczone metodą d'Hondta lub metodą Sainte-Lague'a; stosowane w większości krajach z systemem proporcjonalnym, w tym w Polsce w wyborach do sejmu.
- Pojedynczy głos przechodni (tzw. Single Transferable Vote; znany też jako metoda proporcjonalna Hare-Clarke'a) - Irlandia, Malta
- Mieszany system propocjonalny (Mixed Member Proportional System) - Niemcy, Nowa Zelandia, Węgry, Włochy, Szkocja, Walia, Boliwia, Wenezuela
[edytuj] Mieszany system proporcjonalny
Szczególną odmianą ordynacji proporcjonalnej jest mieszany system proporcjonalny (np. Włochy, Nowa Zelandia, Niemcy). W tym systemie obywatel posiada dwa głosy. Jeden oddaje na osobę wybieraną poprzez jednomandatowe okręgi wyborcze. Drugi głos oddawany jest na listę partyjną (bez możliwości głosowania na osobę w ramach listy jak w Niemczech lub z taką możliwością jak w Nowej Zelandii). Zwycięzcy w ramach jednomandatowych okręgów wyborczych automatycznie uzyskują miejsce. Reszta miejsc natomiast jest rozdzielana według specjalnych wzorów, tak aby cała izba odzwierciedlała rozdział poparcia na listy partyjne. W rezultacie tworzy się parlament z dwoma rodzajami mandatów, przy czym te uzyskane z mocy jednomandatowych okręgów wydają się mieć większą siłę. W praktyce dosyć często spotyka się odchodzenie od ordynacji większościowej na rzecz tej ordynacji (Nowa Zelandia, Szkocja, Walia, Lesotho, Wenezuela).
Ten system należy odróżniać od zwykłego mieszanego systemu (np. Rosja), gdzie połowa mandatów jest po prostu przydzielana w ordynacji większościowej, a połowa w proporcjonalnej.
[edytuj] Inne wariacje
Bardzo ciekawą ordynacją spotykaną w nielicznych krajach takich jak Irlandia jest system głosu przechodniego. Inną ciekawą odmianą ordynacji proporcjonalnej jest jednookręgowy system. W rezultacie wszyscy kandydaci są przedstawiani obywatelom całego kraju. System ten pozwala na najlepsze odzwierciedlenie preferencji wyborczych obywateli i właściwie nie ma przypadkowych mandatów. W kraju o liczebnym parlamencie system jest nie do zaimplementowania (w polskich warunkach, gdyby 10 partii wystawiło po 460 kandydatów mielibyśmy 4600 kandydatów).
Ordynacja proporcjonalna odwrotnie niż większościowa powoduje zrzeszanie się zbliżonych poglądowo grup po wyborach (a nie przed). Dzieje się to podczas tzw. "targów koalicyjnych" trwających zazwyczaj kilka tygodni (choć znane są przypadki, że trwały nawet rok).
[edytuj] Zalety ordynacji proporcjonalnej
- lepsze odzwierciedlenie preferencji wyborców w parlamencie
- bardziej przystępne dla mniejszych ugrupowań i mniejszości etnicznych
- pozwala na tworzenie zdywersyfikowanych list kandydatów
- sprzyja równości głosu wyborczego (tzn. każdy głos jest równie ważny poprzez redukcję zjawiska "głosu straconego")
- w praktyce występuje z reguły wyższa frekwencja wyborcza niż w krajach o większościowym systemie wyborczym
- wg niektórych badań wyższa efektywność i stabilność polityki rządów
- korzyści z konieczności konsensualnego rządzenia państwem (poczucie większego wpływu obywateli na politykę rządu)
- system głosu przechodniego daje największe szanse na wybór popularnym niezależnym kandydatom i najbardziej zwiększa niezależność kandydatów od kierownictwa partii ze wszystkich ordynacji wyborczych
[edytuj] Wady ordynacji proporcjonalnej
- rozczłonkowanie parlamentu (w celu zapobieżenia temu, tam gdzie dotyczy stosuje się klauzulę zaporową)
- w większości ordynacji proporcjonalnych stosowanych na świecie nie wiadomo kto reprezentuje dany okręg (słaba więź między regionem a przedstawicielem regionu)
- ułatwianie zaistnienia partiom skrajnym
- niemożność odsunięcia partii od władzy - zdarza się, że duża partia jest ciągle obecna w rządach koalicyjnych, zmieniają się tylko jej koalicjanci
- możliwość 'zablokowania' prac parlamentu i rządu przez niekompatybilne rządy i niekoherentne wizje polityczne pojedynczych partii
- większość systemów wymusza istnienie partii, nie dopuszczając do możliwości głosowania na jednostki (w mieszanym systemie proporcjonalnym czy głosu przechodniego ten problem jest minimalizowany)
- zasady podziału miejsc w parlamencie są często niezrozumiałe dla wyborców (najmniej zrozumiałe są wyniki z systemu głosu przechodniego)
- w systemach z listami wyborczymi daje dużą władzę centralnemu kierownictwu partii: ustalanie składu list partyjnych i kolejności nazwisk na niej; powoduje to, że kandydat bardziej zabiega o dobre stosunki z kierownictwem partii a nie z elektoratem; bywa to korupcjogenne - kontakty z kierownictwem partii nie muszą być merytoryczne.
