Podhorce (powiat tomaszowski)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).


Podhorce
Województwo	lubelskie
Powiat	tomaszowski
Gmina	Tomaszów Lubelski
Strefa numeracyjna (do 2005)	84
Tablice rejestracyjne	LTM

Podhorce – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim, w gminie Tomaszów Lubelski.

[edytuj] Położenie geograficzne

Doliny Wisły i Bugu określają ogólne położenie dużego obszaru geograficznego zwanego Wyżyną Lubelską. Wschodnia część tej Wyżyny, stanowi wyraźne przejście do Wyżyny Wołyńskiej, a pewne jej jednostki znajdują przedłużenie za Bugiem (tzw. Padół Zamojski i Grzęda Sokalska). Położenie Grzędy Sokalskiej wyznaczają następujące mniejsze regiony wchodzące w skład Wyżyny Lubelskiej: – Padół Zamojski – od północy, – Pobuże – od południa, – Roztocze Środkowe – od zachodu. Wschodnia część Grzędy Sokalskiej graniczy z dużą krainą geograficzną, zwaną Wyżyną Wołyńską (poza granicami kraju). Na samej Krawędzi Grzędy Sokalskiej usytuowane są Podhorce. Przez Grzędę Sokalską przepływa rzeka Huczwa. Wypływa ona z miejscowości Justynówka i płynie przez Podhorce, Typin, Wolę Gródecką w kierunku Tyszowiec, Werbkowic i Hrubieszowa, gdzie wpada do Bugu. Podhorce leżą po obu stronach początkowego biegu rzeki Huczwy i ich położenie dotyka podnóża jednego z największych wzniesień Roztocza – Białej Góry (349 m. npm.), w tradycji ludowej zwanej też Górą Medno. Podhorce otaczają następujące miejscowości: Justynówka, Przecinka, Pawłówka, Typin, Nowa Wieś, Majdan Górny. Leży ona ponadto w odległości 10 km. od siedziby gminy, którą jest Tomaszów Lub.

źródło: na podstawie http://www.kapelabednarzy.art.pl za internetową wersją pracy magisterskiej Pana Bogusława Zapalskiego z Tomaszowa Lubelskiego pt. "Kapela Ludowa Bednarzy z Nowej Wsi przy Gminnym Ośrodku Kultury w Podhorcach woj. zamojskie - historia, instrumentarium, repertuar".

[edytuj] Rys historyczny

Krainy geograficzne na pograniczu których leżą Podhorce, a więc Grzęda Sokalska i Środkowe Roztocze wchodziły w X wieku w „osobny obszar zachodni, zwany później Grodami Czerwieńskimi, o niektórych cechach kulturowych i etnicznych obszaru przejściowego między Słowianami zachodnimi i wschodnimi.” „Grodami Czerwieńskimi nazywano obszary nad rzeką Huczwą z głównym grodem Czerwień (Czermno) w powiecie Tomaszów Lub. Obszar ten obejmował ponadto Chełmszczyznę.” W najdawniejszej Polsce Grody te stanowiły więc odrębną jednostkę polityczną. Mapa „Słowianie w IX w.” – obszar Grodów Czerwieńskich określa jako „ziemie etnicznie mieszane sąsiadujące z Lędzianami i Wiślanami.” „Grody Czerwieńskie zdobył w 981 r. Włodzimierz na Lachach. Zostały one następnie odbite przez Bolesława Chrobrego, w czasie wyprawy kijowskiej w 1018 r. i ponownie przyłączone do Polski.” Za czasów Mieszka II władza państwowa uległa osłabieniu, co wykorzystał książę kijowski Jarosław Mądry i w 1031 r. odebrał Polsce Grody Czerwieńskie. Jak głoszą ludowe podania, pozostałością po Grodach Czerwieńskich miał być Gród Medno, zbudowany na Białej Górze, u podnóża której powstały Podhorce. Tradycja ludowa głosi, że w zamierzchłych czasach istniało na tej Górze miasto Medno, wraz z klasztorem. Wysokie, górzyste wzniesienie na szczycie którego położony był gród, otoczone było fosami utrudniającymi jego zdobycie. W czasie najazdu tatarskiego na Polskę, wrogowie spalili gród przy pomocy gnieżdżących się w nim gołębi. Wyłapanym gołębiom doczepiano płonące żagwie i puszczano je z powrotem w stronę słomianych pokryć dachów. Spowodowało to pożar Grodu Medno, który został w ten sposób doszczętnie zniszczony. Pod koniec XII w. na ziemiach południowo – zachodniej Rusi powstało Księstwo Halicko – Włodzimierskie. Król Kazimierz Wielki (1333 – 1370) w wyniku długoletniej ekspansji wschodniej, opanował Ruś Halicko – Włodzimierską, ziemię sanocką, przemyską i włączył je w skład Królestwa Polskiego. Ks. Chełmsko– Bełskie i Ks. Włodzimierskie włączone było w owym czasie do Królestwa Polskiego na zasadzie lenna. W dalszych etapach historii ziemie dawnych Grodów Czerwieńskich przechodziły pod zmienne wpływy Polski, Litwy i Węgier. „W latach 1425 – 1434 nadano całej Rusi Halickiej i przyłączonej do Korony części Podola prawa polskie.” „W 1462 r. w skład Korony weszła ziemia bełska i utworzyła tzw. województwo bełskie ze stolicę w Bełżcu. Ziemie na których powstały Podhorce, należały więc w XVI w. do województwa bełskiego. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. ziemie te dostały się pod zabór austriacki. Austria wszystkie zabrane Polsce ziemie nazwała Galicją i Lodomerią. Podzielono je na tzw. cyrkuły, a jednym z nich był „cyrkuł zamojski z głównymi miastami: Zamościem (siedzibą władz) i Tomaszowem. Lublin stał się stolicą znacznych i dość wysuniętych na wschód terytoriów, które poprzednio należały do województw: lubelskiego, ruskiego (ziemi ruskiej) i bełskiego.” Po upadku Napoleona Ks. Warszawskie mocą postanowień Kongresu Wiedeńskiego z r. 1815 podzielono między Rosję, Prusy i Austrię. Z ziem Ks. Warszawskiego zagarniętych przez Rosję utworzono Królestwo Polskie. Powiat tomaszowski jako część Królestwa Polskiego, dostał się od 1815 r. pod rządy Cesarstwa Rosyjskiego. Królestwo Polskie podzielono na województwa, a te na obwody. Powiat tomaszowski jako jednostkę organizacyjną rozwiązano i włączono do dwu obwodów: – zamojskiego i hrubieszowskiego. Po powstaniu listopadowym województwa zamieniono na gubernie, a po powstaniu styczniowym w miejsce obwodów znów powstały powiaty. W wyniku tych zmian, obszar Podhorzec stał się po r. 1864 częścią powiatu tomaszowskiego, wchodzącego w skład guberni lubelskiej. 4 kwietnia 1826 r. Wincenty Rulikowski – senator Królestwa Polskiego nabył Dobra Ziemskie Podhorce od Justyny Niepokoyczyckiey. W 1854 r. w darze spadkowym Dobra te otrzymał Władysław Wacław Michał Rulikowski – właściciel majątków: Mircze, Kotlice i Honiatycze. W 1856 r. 6 grudnia w kancelarii ziemiańskiej w Warszawie, została spisana umowa na podstawie której nowym właścicielem całkowitych dóbr Podhorce /.../ z wszelkimi ich przyległościami i przynależnościami został zięć Wł. W. M. Rulikowskiego – Kazimierz Dobiecki. Mieszkał on w swoim dworze w Podhorcach i zarządzał swoimi dobrami przez kilkanaście lat, ze zmiennym szczęściem. Księga hipoteczna tych dóbr zawiera liczne wzmianki o tym, że Kazimierz Dobiecki zaciągał pożyczki od Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Lublinie. Np. dn. 18/30 X 1861 r. Dyrekcja Główna tego Towarzystwa przekazała pożyczkę „na dobra Podhorce z przyległościami osady Justynówka” w wysokości R. Sr. 8.790. Sytuację materialną majątku pogorszyło powstanie styczniowe. Car wydał reformy uwłaszczeniowe, które dla szlachty posiadającej niewielkie dobra były ciężkim ciosem. „Jednych spychały do roli właścicieli niewielkich folwarczków, nie zawsze zdolnych z braku funduszów do unowocześnienia gospodarki i skazywanych na bankructwo, innych natomiast wyrzucały poza nawias stanu szlacheckiego.” W podobnym kłopocie znalazł się Kazimierz Dobiecki. W wyniku ukazu carskiego o uwłaszczeniu włościan, w Królestwie Polskim z dn. 2.III.1864 r. z dóbr Podhorce przeszło na własność włościan wsi Podhorce „942 morgi i 59 prętów [96] ”. Majątek Dobieckiego został poważnie uszczuplony. Prawdopodobnie ta sytuacja zdecydowała głównie o tym, że Dobiecki nie mógł wywiązywać się w terminie ze spłat pożyczek, zaciągniętych w Towarzystwie Kredytowym. Faktem jest, że Dyrekcja Główna decyzją z dn. 2/14.X.1870 r., nr – 23443 upoważniła Dyrekcję Szczegółową Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego Guberni Lubelskiej w Lublinie, do wystawienia majątku Podhorce na pierwszą licytację. Kazimierz Dobiecki zagrożony licytacją, ogłosił sprzedaż całego majątku łącznie z dworem. Gospodarze z Podhorzec nie wykazywali większego zainteresowania kupnem dworskiej ziemi licząc, że otrzymają ją za darmo, podobnie jak miało to miejsce z ziemią uzyskaną w wyniku ukazu carskiego. Sytuację tą wykorzystali „Galicjanie” i oni stali się nabywcami majątku Podhorce. Przyczyn kupna tej ziemi przez „Galicjan” należy szukać w skomplikowanej sytuacji agrarnej Galicji będącej pod rządami Cesarstwa Austriackiego. W połowie XIX w. w rolnictwie galicyjskim „wszechwładnie panowały stosunki agrarne niewiele różniące się od osiemnastowiecznych.” Chłopi nie umieli uprawiać roli, nie stosowali płodozmianów zbóż itp. Zbiory z hektara były niskie i nie zaspokajały własnych lokalnych potrzeb. Wieś galicyjska była bardzo rozdrobniona. W połowie XIX w. w 44 % gospodarstw stanowiły niewielkie działki poniżej 3 ha. Przysłowiowa nędza galicyjska była źródłem wzrastającego oporu przeciwko uciskowi pańszczyźnianemu. Mnożyły się skargi zanoszone do władz, zbiegostwa, podpalanie dworów itp. Doprowadziło to do tego, że 22.IV.1848 r. gubernator Rudolf Stadion ogłosił w Galicji uwłaszczenie chłopów. Wolność osobista, a następnie ekonomiczna chłopstwa, stworzyły nowe okoliczności sprzyjające dalszemu rozwarstwieniu społeczności wiejskiej oraz spowodowały duży ruch emigracyjny zarówno ze wsi do miasta, jak i z jednych ośrodków wiejskich do drugich. Ruch emigracyjny spowodował również falę wychodźstwa zarobkowego poza granicę kraju. Chłop posiadający swą większa lub mniejszą własność mógł ją w każdej chwili sprzedać i szukać lepszych warunków do życia w innych ośrodkach. Sprzyjały temu nowe okoliczności, bowiem car w 1864 r. wydał ukaz uwłaszczenia dla chłopów w Królestwie Polskim. Otworzyły się więc dla wychodźstwa galicyjskiego szerokie możliwości wykupywania ziemi i osiedlania się na terenach polskich, będących pod administracją rosyjską. Z chwilą ogłoszenia sprzedaży majątku Podhorce, do Kazimierza Dobieckiego zgłosiło się z Galicji około 70 osób, celem kupna ziemi, a ponieważ niepodobieństwem było, a nawet wbrew rozporządzeniom władzy, aby umowa o kupno, sprzedaż zawierana była ze wszystkimi kolonistami, dlatego chętni do kupna zebrawszy pierwsza zaliczkę wybrali spomiędzy siebie dwóch pełnoprawnych przedstawicieli, którzy w imieniu całej grupy mieli prawo dokonać zakupu majątku. Pełnomocnikami kolonistów zostali wybrani: Jan Ożóg (umiejący czytać i pisać), główny realizator zakupu i Wojciech Kus (niepiśmienny), spełniający rolę kasjera. Między kolonistami stanęła umowa,« że cała kupiona na własność ziemska, zostanie prawnie przepisana na W. Kusego i J. Ożoga, a także podzielona zostanie między poszczególnych kolonistów w wielkościach zależnych od „złożonego przez każdego funduszu”, za który zostanie dokonany zakup majątku. Odpowiednio do tej umowy Jan Ożóg i Wojciech Kus „kontrakt kupna i sprzedaży z Kazimierzem Dobieckim pod datą 18/30.XI.1872 r. zawarli i ustaliwszy tytuł własności na imię swoje dobrami temi zarządzali, dochody jakie te dobra przynosiły pobierali /…/”. Koloniści pozawierali z Ożogiem i Kusym tzw. prywatne umowy, które określały miejsce i ilość otrzymanej przez nich ziemi. Tak więc z dnia 18/30.XI.1871 r. dobra Ziemskie Podhorce przeszły w ręce kilkudziesięciu kolonistów jako „cząstkowych właścicieli”. Hipotecznymi właścicielami zostali jednak ich pełnomocnicy czyli J. Ożóg i W. Kus. Do „cząstkowych właścicieli” należeli między innymi Kazimierz Rechul, Walenty Kołodziej, Józef Nowak, Franciszek Węgrzyn, Jan Smoła, Antoni Drupka i inni. Koloniści osiedlali się w różnych miejscach kupionego majątku (Wygon Kol. Podhorce). Część z nich założyła w 1871 r. Kolonię Wieś, zwaną również Wsią Polańską (na polach). Księgi kościelne w Gródku i Podhorcach dokumentują, że osadnicy rekrutowali między innymi z następujących miejscowości: – Nienadówka, Nowa Wieś, Przewrotne i Wyso ? (powiat rzeszowski), – Widełka – (powiat kolbuszowski), – Libigi – Parafia Łętownia (powiat Nisko), – Wola Żarcycka – (powiat Łańcut), – Uście Solne – (powiat Bochnia). Najwięcej kolonistów przybyło ze wsi Nienadówka. Sytuacja osiedleńcza kolonistów była trudna. Mieszkali oni początkowo w dworskich budynkach gospodarczych. Prymitywne warunki mieszkaniowe były przyczyną częstych chorób, zwłaszcza u dzieci. Kupno przez kolonistów dworskiej ziemi wywołało wśród miejscowej ludności duże niezadowolenie. Na granicy z polami Podhorzec dochodziło do sprzeczek i bójek. Z tego też okresu pochodzi pogardliwe powiedzenie Podhorzan: „Galicyjan z Bożej woli, sprzedał portki, kupił soli.” Koloniści w tym trudnym okresie wykazali jednak dużą wytrwałość i pracowitość. Miejscowa karczma stała się miejscem zawierania bliższych znajomości z okoliczną ludnością. Z biegiem czasu zanikły całkowicie wszelkie zatargi i urazy między osadnikami a miejscową ludnością. W roku 1809 okręg zamojski przyłączono do Księstwa Warszawskiego.

[edytuj] Historia parafii

Podhorce - parafia pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej Podhorce, 22-600 Tomaszów Lub., tel. 0-84/661-46-23 Proboszcz: ks. Zygmunt Żółkiewski (1964-1995-2003) Do parafii należą miejscowości: Justynówka, Klekacz, Majdan Kol., Nowa Wieś, Podhorce Kol., Podhorce, Przecinka, Przecinki Kol., Typin Kol. Odpust: niedziela po 26 VIII Liczba parafian: 1155

Już na początku w. XVIII istniała tutaj filia parafii unickiej w Typinie, a później Podhorce zostały samodzielną parafią unicką. Pierwotnie w Podhorcach istniała drewniana cerkiew unicka, ufundowana, w r.1641, przez Stanisława Góździa, który osadził przy niej bazylianów; zamieniona w r. 1875 na cerkiew prawosławną, przejęta w r. 1917 na kościół rzymskokatolicki. Kościół ten został spalony w r. 1920. Erekcja parafii rzymskokatolickiej nastąpiła, 3 X 1919 r., na mocy dekretu bp. lubelskiego Mariana Fulmana. Powstała z podziału parafii Gródek. Uposażona została w ziemię przez Państwowe Lasy w Radomiu. W czasie II wojny światowej miejscowa ludność polska przeżyła bardzo ciężki okres, m.in. liczne aresztowania, a przede wszystkim wysiedlenia. Wierni byli pozbawieni swojej świątyni, którą zamieniono na magazyn zboża. Dość znaczna liczba osób zginęła. Od czasu powstania parafii istniały koła różańcowe i tercjarstwo. Pierwszy kościół unicki z początku w. XVIII był świątynią drewnianą. W r. 1875 został zamieniony na cerkiew prawosławną, a w r. 1917 oddany katolikom, 9 XII 1920 r. spłonął. Kościół obecnie istniejący, pw. MB Częstochowskiej, został wybudowany w latach 1921-1926 wg planu inż. Prokulskiego z Radomia, poświęcony przez bp. Adolfa Bożeniec Jełowieckiego. W r. 1939, w czasie działań wojennych, został zniszczony dach. W latach 1943-1944 był zamieniony na magazyn zbożowy. W r. 1946 przeprowadzono remont dachu, w latach pięćdziesiątych malowanie wnętrza i otynkowanie z zewnątrz, w r. 1969 remont dachu, w r. 1972 malowanie i ogrzewanie elektryczne, w r. 1975 położenie posadzki, w r. 1981 malowanie wnętrza, w 1982 r. konserwacja dachu, w r. 2000 kolejne malowanie wnętrza. . Kościół murowany, trzynawowy, neobarokowy, przy prezbiterium zakrystia, na frontonie 2 wieże, wyposażony w 3 ołtarze. Ołtarz główny, łącznie z nastawą, jest murowany (projekt archidiec. Andrzeja Krzyżanowskiego z Krakowa). W ołtarzu tym obraz MB Częstochowskiej i na zasłonie Serca Pana Jezusa oraz rzeźby czterech ewangelistów oraz czterech aniołków, późnobarokowe z 1. poł. w. XVIII. Retabulum ołtarzyka barokowe z w. XVIII, z obrazem Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i malowaną postacią Chrystusa Zmartwychwstałego na drzwiczkach tabernakulum (w skarbczyku). W nawie bocznej z prawej strony stoi stary ołtarz barokowy z obrazem MB Niepokalanie Poczętej (również stary, malowany w stylu wschodnim). W nawie stoją ławki dębowe, dostosowane do stylu kościoła, na chórze muzycznym organy. Ambona przerobiona: baldachim późnobarokowy z ok. poł. w. XVIII, ażurowy z rzeźbami trzech niewiast oraz anioła w zwieńczeniu; korpus może późniejszy, bez dekoracji, na zaplecku nałożony ornament rokokowy. Prospekt organowy późnobarokowy z pierwszej połowy w. XVIII, z rzeźbami aniołów i dwóch świętych. Rzeźby dwóch biskupów, barokowe z pierwszej połowy w. XVIII. Rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego, późnobarokowa z drugiej połowy w. XVIII o charakterze ludowym. Obok kościoła wznosi się dzwonnica, wystawiona w latach 1964-1965 przez budowniczego Zygmunta Nowaka z Tomaszowa Lubelskiego. B. Inne obiekty sakralne istniejące na terenie parafii: 1. Kapliczka przydrożna w Podhorcach. Zapewne z w. XX, murowana, czworoboczna. Wewnątrz fragmenty zniszczonych uszaków ołtarzykowych, barokowe z I. poł. w. XVIII, być może przynależne do retabulum ołtarzyka znajdującego się w kościele. 2. Figura przydrożna w Podhorcach. Murowana 1906, w kształcie słupa zwieńczonego krzyżem, z niszą, w której rzeźba Chrystusa Frasobliwego, zapewne wcześniejsza, kamienna C. Cmentarz rzymskokatolicki, dawniej greckokatolicki i prawosławny w Podhorcach, czynny, założony na pocz. w. XIX, w kształcie wydłużonego czworoboku o pow. 0,65 ha, podzielony na kwatery, ogrodzony metalowa siatką. O d p u s t: MB Częstochowskiej (niedziela po 26 VIII). Msze św. w niedziele i święta, godz.: 8.00, 9.00, 11.00 Księgi metrykalne: chrztów od r. 1919 małżeństw od r. 1919 zmarłych od r. 1919 Kronika parafialna od r. 1919 Powołania z terenu parafii: ks. Krzysztof Dziura, ks. Paweł Słonopas, ks Tomasz Winogrodzki, s. Anzelma Ferens (CSSF), s. Wiktoria Iwanicka (CSSF), s. Wanda Słomiana (USJK) Księża pochowani na miejscowym cmentarzu: ks. Feliks Woźniak Stowarzyszenia, organizacje i ruchy religijne: Koła Żywego Różańca, III Zakon św. Franciszka, Rycerstwo Niepokalanej, Dzieci Maryi, Akcja Katolicka Szkoły istniejące na terenie parafii: Szkoła Podstawowa w Podhrocach, Szkoła Podstawowa w Justynówce

źródło: na podstawie http://www.diecezja.zam-lub.pl/

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zamojskiego.

Zobacz też: Podhorce