Wikiprojekt:Polskie Synagogi/Brudnopis
Z Wikipedii
Historia Żydów w Warszawie - liczy około 600 lat i zaczęła się zaraz po przeniesieniu stolicy Księstwa Mazowieckiego z Czerska do Warszawy. Były w niej długie okresy religijnej tolerancji i pomyślnej koniunktury dla lubelskiej wspólnoty żydowskiej, ale również niemal całkowita eksterminacja (holokaust) podczas okupacji Polski przez nazistowskie Niemcy.
W przededniu II wojny światowej, w Warszawie mieszkało 393 950 osób narodowości żydowskiej, co czyniło ją miastem z największą ilością ludności żydowskiej w Europie i drugą największą po Nowym Jorku na świecie.
Spis treści |
[edytuj] Średniowiecze
Pierwsza wzmianka o Żydach na stałe zamieszkujących Warszawę pochodzi z 1414 roku, czyli rok po przeniesieniu stolicy Księstwa Mazowieckiego z Czerska do Warszawy. Żydzi zaczeli się osiedlać się na Starym Mieście, przy ulicy, którą nazwano Żydowską oraz Piekarskiej, Piwnej i Rycerskiej. Posiadali oni własną murowaną synagogę oraz cmentarz, znajdujący się poza murami miejskimi.
W tym czasie Żydzi zajmowali się głównie handlem i medycyną. W 1483 roku nastąpiło wypędzenie ludności mojżeszowej z miasta. Osiedlili się wówczas w pobliskich wsiach Błoniach, Pułtusku, Czersku oraz Nowej Warszawie. W 1525 roku następuje ponowne wypędzenie Żydów.
Poprzyłączeniu Warszawy do Korony Królestwa Polskiego, wówczas sprawujący władzę król Zygmunt Stary wydał przywilej De non tolerandis Iudaeis, zakazujący Żydom zamieszkiwać miasto oraz jego okolice. Wyjątek stanowiły jedynie uczestnictwo w jarmarkach i targach oraz podczas obrad sejmu.
[edytuj] XVI-XVII wiek
W 1768 roku Sejm Polski wycofał przywilej De non tolerandis Iudaeis dla Warszawy poprzez co do miasta powróciła znaczna część Żydów, którzy osiedlili się na tzw. Nowej Jerozolimie. Funkcjonowała nowa synagoga oraz zarząd gminy żydowskiej. W 1760 roku powstała odrębna gmina żydowska na Pradze. W 1792 roku w Warszawie żyło 6750 Żydów, stanowiąc 10% ogółu mieszkańców.
[edytuj] XVIII i XIX wiek
[edytuj] 1900-1939
[edytuj] II wojna światowa
W październiku 1940 hitlerowcy zorganizowali w Warszawie getto oficjalnie nazywane Żydowską Dzielnicą Mieszkaniową. Było to największe wyodrębnione skupisko ludności żydowskiej nie tylko na ziemiach okupowanej Polski, lecz także Europy będącej we władaniu nazistów.
Polskie podziemie organizowało też pomoc dla warszawskich Żydów, którzy w końcu 1940 r. zostali zamknięci w getcie. 15 października 1941 Niemcy wydali rozporządzenie o karze śmierci dla Żydów opuszczających getto oraz dla Polaków udzielających im pomocy. 18 kwietnia 1943 w getcie warszawskim wybuchło powstanie wywołane przez żydowskie odziały ŻZW Pawła Frenkla i ŻOBu Mordechaja Anielewicza, będące aktem desperacji wobec decyzji władz niemieckich o ostatecznej likwidacji ludności getta. Powstanie wybuchło, gdy w getcie pozostało już niewielu ludzi. 8 maja w otoczonym przez Niemców schronie przy ul. Miłej 18 zginęła śmiercią samobójczą większość z dowództwa powstania. Rozbite oddziały, pozbawione przywództwa, prowadziły na własną rękę walkę w ruinach, piwnicach i kanałach jeszcze przez parę tygodni. Pomocy walczącym Żydom udzielało polskie podziemie i warszawiacy. Po stłumieniu oporu ludność żydowska została ostatecznie wywieziona, a ta część miasta, na której istniało getto, została dosłownie zrównana z ziemią. Nie pozostawiono tam nawet ruin domów.
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Getto warszawskie.
