Spychowo

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).


Spychowo
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Świętajno
Położenie	53° 59' N 21° 35' E
Strefa numeracyjna (do 2005)	89
Kod pocztowy	12-150
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie Polski Spychowo

Spychowo – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno, 13 kilometrów na wschód od Świętajna i ok. 29 km od Szczytna. Leży pomiędzy Jeziorem Spychowskim, a Jeziorem Kierwik, które łączy Struga Spychowska. W pobliżu znajduje się też bardzo małe Jezioro Ciche. Miejscowość jest otoczona gęstymi lasami Puszczy Piskiej. Walory przyrodnicze wsi sprawiają, że postawiła ona na rozwój turystyki.

Przez wieś przechodzi linia kolejowa łącząca Szczytno z Rucianem-Nidą i Ełkiem, droga krajowa nr 58 i powiatowa nr 2629. Spychowo jest wsią dużą, jest tu m.in. ośrodek zdrowia, poczta, szkoła, apteka, a nawet budynek nadleśnictwa Spychowo. W odległości kilkudziesięciu – kilkuset metrów znajdują się też inne wsie: Bystrz, Koczek, Kierwik i Połom.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie olsztyńskim.

Przed rokiem 1960 Spychowo nazywało się Pupy (od niem. Lalki), nazwę zmieniono na wniosek mieszkańców. Z tego powodu błędne jest wiązanie tej miejscowości z Jurandem ze Spychowa, choć pomysł przemianowania na Spychowo powstał właśnie w związku z powieścią Krzyżacy (autor nie umieścił akcji swojej powieści w istniejących miejscowościach).

W Spychowie wielokrotnie przebywała Anna Hohenzollern, księżniczka pruska.

Współcześnie wieś znana jest m.in. z oddolnie stworzonych, społecznych patroli, których wprowadzenie pozwoliło znacznie ograniczyć przestępczość w okolicy. Inicjatywa, która znalazła naśladowców w innych miejscowościach, stała się tematem filmu Piotra Zarębskiego pt. "Ludzie Juranda".

[edytuj] Historia Spychowa

(ze strony Stowarzyszenia Przyjazne Spychowo)

W przepastnych borach Puszczy Jańsborskiej, dziś Piskiej, na wielkiej polanie nad jeziorem Pupek od niepamiętnych czasów istniała mała osada smolarzy i węglarzy wypalających węgiel drzewny, zwana Pupy.

Na półwyspie na jeziorze po opanowaniu tych ziem przez Zakon Krzyżacki prawdopodobnie na miejscu starego grodziska pruskiego wzniesiono warowna strażnicę - zameczek. Strażnica ta strzegła ważnej strategicznie wojenno - handlowej drogi równoległej do granicy z sąsiednim Mazowszem. Pozostałością po zamczysku dziś jest tylko nazwa półwyspu oraz okop położony 2 kilometry na wschód od wsi.

Osada leśna z czasem, w drugiej połowie XV wieku, przekształciła się w wieś czynszowa, a strażnicę, która po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego i powstaniu księstwa pruskiego podległego Polsce straciła swoje znaczenie, przebudowano na zameczek myśliwski.

W ogromnych borach w puszczy Jańsborskiej, otaczających Pupy, pełno było wszelakiego zwierza - jeleń, tur czy niedźwiedź nie był tu rzadkością. Książęta pruscy chętnie jesienią zjeżdżali na łowy. Z czasem zwierzynę wytępiono.

Gośćmi w zameczku myśliwskim w Pupach bywali też królowie polscy. W czerwcu 1639 roku Władysław IV z dworem w swej podróży na spotkanie z księciem elektorem w Szczytnie nocował w zameczku. Podobnie w czerwcu 1698 roku gościł tu król polski August II Mocny podczas swojej podróży na spotkanie z księciem pruskim Fryderykiem III w Piszu. Niestety do naszych czasów z obu tych zamków nie dotrwał kamień na kamieniu. Od 1684 roku Pupy stały się siedziba administracji leśnej we wschodniej części powiatu Szczytno. W miejscu, gdzie dziś stoją dzisiejsze zabudowania nadleśnictwa Spychowo, wzniesiono wtedy pierwsze zabudowania nadleśnictwa. Bogata w gruba zwierzynę puszcza przyciągała wielu sławnych ludzi.

Od początku swojego istnienia Pupy były osada przemysłowo - rolnicza. Ziemie uprawne nie były żyzne, jedynie w pobliżu jeziora nadawały się one pod uprawę. Około roku 1645 na Pupskiej Strudze spiętrzono wodę i wzniesiono kuźnicę. W połowie XVII wieku emigranci z Niemiec z finansowa pomocą księcia pruskiego wznieśli na rzece młyn wodny, a w środku wsi piec do wytapiania z korzeni drzew iglastych smoły i terpentyny. Potem w tym miejscu powstała fabryka smoły, terpentyny i kalafonii, która przetrwała aż do powojennych czasów. Dziś w zabudowaniach dawnej fabryki znajduje się rozlewnia gazu płynnego firmy Shell Gas.

W roku 1781 na polanie w lesie koło Pup powstała huta szkła. Korzystała ona z miejscowych surowców popiołu drzewnego i piasku. Wyroby tej huty - zielone butelki, znane były w tamtych czasach w całych Prusach. W pełni rozkwitu zatrudniała ona dwustu robotników.

Wokół huty wyrosło z czasem osiedle z karczmą i ze szkoła. Gdy ceny drzewa wzrosły produkcja szkła stała się nieopłacalna. Opuszczona hutę przejęło nadleśnictwo. Z czasem budynki huty rozebrano, z materiałów budowlanych pobudowano kilka domów w Pupach, młyn i tartak w Bystrzu.

Według kronikarza Goldbecka w roku 1782 było w osadzie 8 chat, a w roku 1858 wraz z Pupskim Piecem - 29 chat z około dwustu mieszkańcami. W czasach Fryderyka Wilhelma I w Pupach powstała szkoła. Był to drewniany, kryty trzcina domek, który przetrwał aż do pożaru z roku 1898. Na miejscu starej szkoły w roku 1902 wzniesiono murowany budynek nowej szkoły z mieszkaniami dla nauczycieli.

Mieszkańcy wsi byli w większości protestantami, stanowili oni w końcu XIX wieku 90% ludności, reszta byli to katolicy i baptyści. W roku 1903 wzniesiono istniejący do dziś kościół ewangelicki.

Mieszkańcy wsi od dawnych czasów byli to w większości polskiego pochodzenia. W Pupach osiedlali się chłopi i wyrobnicy z sąsiedniego Mazowsza w poszukiwaniu pracy i chleba. Oprócz nich osiedlali się również Niemcy.

Rozwój wsi nastąpił w końcu XIX i początku XX wieku. Budowa dróg bitych, a następnie w 1894 roku budowa linii kolejowej Olsztyn - Ełk połączyły Pupy ze światem i ułatwiły eksploatacje bogactw leśnych i rozwój przemysłu. W tym to czasie zbudowano wiele murowanych domów, młyn, 2 tartaki, rozbudowano fabrykę smoły i terpentyny. Przy drodze do Kierwika wzniesiono dom gminny, w którym mieściło się przedszkole, mieszkania dla wychowawczyń przedszkola, pielęgniarki i położnej. W roku 1903 uruchomiono połączenia telefoniczne. Telefon nr 1 miał właściciel młyna Emil Neubacher. Obok dworca kolejowego zbudowano druga w Pupach restaurację z pokojami gościnnymi. Pierwsze lampy elektryczne zapłonęły we wsi w roku 1914 zasilane prądem z elektrowni przy tartaku parowym Artura Mullera. W Pupach istniało kilka sklepów spożywczych i przemysłowych.

Wybuch I wojny światowej przerwał ten harmonijny rozwój wsi. 23 sierpnia 1914 roku do wsi wtargnęły wojska rosyjskie. Większość mieszkańców schroniła się w lasach, żołnierze splądrowali wieś i podpalili kilka domów. Po kilku dniach wojska rosyjskie opuściły wieś i życie powoli zaczęło wracać do normy.

Powojenna bieda i bezrobocie szczególnie dotknęły mieszkańców wsi. We wsi było 500 bezrobotnych. Wielu mieszkańców Pup opuściło rodzinne strony i szukało pracy na zachodzie Niemiec.

Po reformie walutowej w roku 1923 ożywiła się gospodarka wsi. Uruchomiono istniejące zakłady przemysłowe, rozwinęły się: handel i rzemiosło. Coroczny jarmark na bydło i konie przynosił wsi znaczne dochody. W roku 1939 w Pupach mieszkało ponad półtora tysiąca ludzi. Przed wybuchem II wojny światowej Pupy były ludna i zamożna wsią. Istniała Ochotnicza Straż Pożarna, istniał klub sportowy "Masowia", męsko - żeński chór i placówka Niemieckiego Czerwonego Krzyża.

II wojna światowa przyniosła wsi wiele strat. Odziały Armii Czerwonej, które 25 stycznia 1945 roku zajęły wieś, spaliły 12 domów i budynków gospodarczych, cegielnię i nadleśnictwo.

Po wojnie do wyludnionej wsi napłynęło dużo osadników z Mazowsza i z Kurpi. Ruszyły 2 tartaki, uruchomiono i rozbudowano fabrykę kalafonii. Uruchomiono piekarnię, ruszył handel. Jakiś czas po wojnie czynna była kolejka wąskotorowa Pupy - Rozogi - Myszyniec - Ostrołęka. Wieś stała się zagłębiem pieczarkowym, co w znacznym stopniu, obok turystyki, stało się źródłem dochodów wsi.