Topór
Z Wikipedii
Siekiera, topór – najstarsze, nadal używane, złożone narzędzie i broń . Wynaleziony przed rokiem 12000 p.n.e.. Jest rozwinięciem pomysłu kija z obciążonym końcem, który dał początek takim wynalazkom jak: maczuga, młotek, motyka, topór ciesielski itp. Zmieniał się materiał i zastosowanie, ale zasada działania pozostała nie zmieniona. Początkowo wykonywany z kamienia i rogu, brązu a następnie stali. Siekiery z kamienia łupanego umieszczane były w rozczepionym stylisku, obwiązywanym dla wzmocnienia sznurami lub rzemieniami. Siekiery neolityczne posiadały już często wywiercony otwór dla mocowania trzonka. Pierwsze siekiery z brązu - tzw. siekiery tulejowe, posiadały szeroki, rurowaty otwór ze strony przeciwległej do ostrza, do niego prostopadły, i wymagały specjalnie ukształtowanego, wygiętego prawie pod kątem prostym styliska. Dla wzmocnienia osadzenia takiej siekierki, była ona zwykle przywiązywana do styliska, czemu słuźyły niewielkie pierścienie z boków nasady, formowane już w czasie odlewania narzędzia. W wielu kulturach epoki brązu siekierki stanowiły prawdopodobnie środek płatniczy.
Obecnie siekiera składa się zazwyczaj z obucha w kształcie zaostrzonego klina wykonanego ze stali węglowej i styliska z twardego drewna. W obuchu wykonany jest otwór równoległy do ostrza (najczęściej o przekroju prostokątnym), w którym za pomocą klina mocowane jest stylisko. Rzadko spotyka się siekiery o dwóch ostrzach. Znane są tego typu siekierki z kultury minojskiej, celtyckiej i skandynawskiej , mające prawdopodobnie często znaczenie ofiarne lub symboliczne. Współcześnie siekiery o dwóch ostrzach popularne są głównie w Ameryce Północnej, wśród farmerów i drwali.
Często też – w celu obniżenia ceny – ze specjalnie utwardzonej stali wykonuje się tylko sam koniec klina i łączy się go z tańszym i mniej wytrzymałym materiałem reszty obucha. Niekiedy występują tanie siekiery, zwykle gorszej jakości wykonane z blachy, zwłaszcza w kombinowanych, wielofunkcyjnych, zestawach turystycznych.
Siekiery i topory występowały jako broń w wielu kulturach, od czasów prehistorycznych do współczesnych. W średniowiecznej Europie były zazwyczaj bronią plebejskiej piechoty, ale bywały także używane przez rycerstwo. Szczególnie często kojarzone są różnego typu topory z wikingami , wojownikami klanów szkockich , piechotą księstwa moskiewskiego i piechotą husycką. Mniejszych rozmiarów topory bojowe, typu czekanów, używane były przez konnych wojowników ord Wielkiego Stepu. Siekierki bojowe tomahawki były bronią chętnie używaną przez Indian północnoamerykańskich. Topory bojowe dały początek różnego typu broni drzewcowej - m.in. halabardom, berdyszom i toporom z Lochaber. W dawnej Rzeczypospolitej w formie ozdobnych czekaników - lasek były chętnie używane i noszone przez szlachtę. Ciekawą próbą przetwania toporów jako broni były liczne konstrukcje łączące broń palną, najczęściej z zamkiem kołówym, z toporami bojowymi. Nowoczesne toporki bojowe, o konstrukcji z włókien szklanych i ostrzach ze stali bardzo wysokiej jakości bywają stosowane jako broń lub narzędzie przez jednostki specjalne.
Militarne zastosowanie toporów jako narzędzia nieprzerwanie trwa w jednostkach saperskich. W wielu armiach świata siekiery stanowią element odznak tych jednostek. W Polsce międzywojennej siekierki góralskie - ciupagi, ułożone w formie swastyki stanowiły zasadniczy motyw odznak pułkowych większości pułków piechoty górskiej.
Obecnie najczęściej używana jest do prac ciesielskich i do rozdrabniania drewnianych szczap opałowych. Stosowana często przy pracach biwakowych i saperskich, w wojsku, harcerstwie i turystyce. Nadal bywa używana jako broń, zwłaszcza popularna wśród gangów azjatyckich.
Występuje w różnych formach np.:
- jako ciężki, dwuręczny topór bojowy lub lekki toporek rycerski
- jako ciężki, z krótkim drzewcem topór rzeźnicki
- formie laski (ciupaga , czekan)
- topór o dwóch ostrzach (np.labrys)
- topory o długich drzewcach (berdysz, topór z Lochaber, halabarda)
- topory ceremonialne, rytualne, ofiarne.
Jest jednym z symboli kata. Jako narzędzie kata służył, obok miecza, do dekapitacji – czyli obcinania głowy, a także do wykonowania innych kar polegających na odcinaniu różnych części ciała, np. dłoni. W późniejszych czasach zwykle zastępowany przez gilotynę.
Specjalnego kształtu toporek, o charakterystycznie wysuniętej do góry części ostrza był w górnictwie symbolem funkcji sztygara. Do dziś bywa używany podczas uroczystości barburkowych i wręczany jako dowód uznania zasłużonym górnikom.
Toporek jest także jednym z symboli straży pożarnej i do niedawna był jednym z najważniejszych jej narzędzi.
Różnego typu siekiery i topory są popularnym elementem heraldycznym, bądź jako godło herbowe, bądź klejnot lub jako uzbrojenie trzymaczy herbowych. Występuje m.in. w polskich herbach Topór , Oksza i Starykoń. W starożytnym Rzymie topór otoczony wiązką rózg symbolizował władzę liktorską, symbol ten przyjęto również jako jedno z godeł republiki francuskiej i za symbol włoskich faszystów. Topór o dwóch ostrzach występował na rewersach monet bitych przez rząd Vichy. Obecnie często występują różnego typu siekiery w herbach państwowych m.in Belize , Gambii , Kenii , Norwegii. Minojska siekiera o dwóch ostrzach (labrys) bywa współcześnie stosowana jako symbol niektórych sekt neopogańskich , zwłaszcza związanych z kultami Wielkiej Bogini. Stanowi też jeden z symboli ruchów lesbijek.
Topory występują często w literaturze, filmach i grach komputerowych z kręgu fantasy, jako broń szczególnie ulubiona przez barbarzyńskich wojowników i krasnoludy. Jedną z najbardzej znanych postaci literackich przedstawianych z nieodłacznym toporkiem jest krasnolud Gimli, syn Gloina z trylogii Władca Pierścieni J.R.R.Tolkiena.
