Swastyka
Z Wikipedii
 |
|
|
|
Swastyka – znak zazwyczaj w kształcie równoramiennego krzyża, o ramionach zagiętych pod kątem prostym. Nazwa svastika (स्वस्तिक) pochodzi z sanskrytu, i oznacza "przynoszący szczęście" (svasti – powodzenie, pomyślność, od su – dobrze i asti – jest).
Spis treści |
[edytuj] Przegląd
Inne nazwy:
- niem. Hakenkreuz – hakowaty krzyż (nazwa stosowana również w gwarze śląskiej),
- gr. gammadion – oznaczająca złożenie czterech liter gamma Γ,
- ang. fylfot – anglosaska i skandynawska wersja swastyki, czasem słowo używane jako jej synonim
- swarzyca - rzekoma nazwa słowiańska, forma krzyża słowiańskiego
Starożytny znak magiczny o nieznanych początkach. Pochodzi najprawdopodobniej z Indii, gdzie nazwa ta oznacza talizman.
[edytuj] Formy i symbole
Swastyka może mieć ramiona zgięte w prawo albo w lewo. Postać "prawoskrętna", naśladująca kształtem ramion ruch Słońca (widziany z półkuli północnej Ziemi), kojarzona jest najczęściej z kultami solarnymi, jako symbol ognia i Słońca (krąg promieni); jest talizmanem przynoszącym szczęście; bywała symbolem bogiń, a więc płodności. Swastyka z ramionami skierowanymi w lewo (nazywana sauvastika) jest znakiem nocy i magii, emblematem straszliwej bogini Kali, żony Śiwy.
W Indiach swastyka jest częstym znakiem magicznym, począwszy od Ramajany i buddyzmu. Jest godłem religijnym w dżinizmie; w nowożytnym hinduizmie pojawia się na pierwszej karcie ksiąg. Na skutek zaanektowania symbolu swastyki przez III Rzeszę, symbol ten czasami błędnie uważa się za znak germański. Swastyka występuje jednak na całym świecie (poza Australią) od pradawnych czasów. Jedno z najstarszych malowideł z motywem swastyki pochodzi z paleolitu – ma więc około 10 000 lat. Swastykę odkrywano w znaleziskach z późnego neolitu na Bliskim Wschodzie, w późniejszych w Babilonie i u Hetytów. W epoce brązu znana była już w Troi, Mykenach, Skandynawii, później w Grecji, Italii, Chinach, Japonii. W Chinach znak swastyki i jej znaczenie sprowadzania pomyślności pojawiły się ok. 2 000 lat temu, wraz ze sprowadzeniem buddyzmu z Indii. Znak ten odkryto również na palestyńskich synagogach sprzed 2 000 lat. W japońskim postać "lewoskrętna" kanji oznacza "ban" co w wolnym tłumaczeniu znaczy "całkowity" (angielski "complete").
[edytuj] Swastyka w Europie
U plemion germańskich w I-IV w. n.e. pojawiła się forma trójramienna (triskelion). Do dziś wzór ten przetrwał w herbach Sycylii i Wyspy Man. Jeszcze w 1918 roku, przed niemieckimi nazistami, swastyka w kolorze niebieskim (jak na fińskiej fladze) została przyjęta jako znak przynależności państwowej fińskich wozów bojowych. Miała ona zagięte ramiona krótsze od ramion krzyża. Następnie stała się znakiem rozpoznawczym fińskich samolotów, z ramionami długości równej ramionom krzyża, lecz w odróżnieniu od niemieckiej, malowana jako krzyż prosty, a nie ukośny. Jako znak rozpoznawczy fińskich sił zbrojnych, swastyka zniknęła w 1944 roku, jako jednoznacznie kojarzona z nazizmem. Fińska ochotnicza organizacja pomocnicza kobiet Lotta Svärd, działająca od początku lat 20. do 1944 r. przyjęła w 1921 r. jako swój symbol niebieską swastykę z różami. Lotnictwo Łotwy znakowało w latach 1935-1940 swoje samoloty ciemnoczerwoną (jak kolory łotewskiej flagi) swastyką. Islandzka firma transportowa Eimskip używała od czasu swego powstania w 1914 roku, starego nordyckiego symbolu oznaczającego Młot Thora, który jest swastyką o skróconych ramionach.
[edytuj] Na ziemiach polskich
Znak swastyki znany był wśród Słowian, również na ziemiach polskich – zwana dziś swarzycą kojarzona jest z kultem Swaroga, spotkać można również określenie "kołowrót".
W okresie I Rzeczypospolitej symbol swastyki widniał również na herbie szlacheckim Boreyko. W swej starożytnej roli talizmanu przetrwała na Podhalu, gdzie nazywana jest "krzyżykiem niespodzianym"; nazwę tę zaproponował prof. Antoniewicz (w latach 20. ubiegłego wieku), w różnych kształtach rzezana lub malowana na belkach stropu i w innych zakamarkach, miała – jako symbol Słońca – płoszyć "złe", które by chciało się zagnieździć w domu. Można ją zobaczyć m.in. w schronisku Murowaniec na Hali Gąsienicowej, w barierce klatki schodowej.
W dwudziestoleciu międzywojennym symbol swastyki pojawił się w Wojsku Polskim jako część emblematu noszonego na kołnierzu munduru przez artylerzystów 21. i 22. Dywizji Piechoty Górskiej oraz odznak pułkowych: 1. , 2. ,3., 4. , 5. i 6. Pułku Strzelców Podhalańskich i 4. Pułku Piechoty Legionów. Granatowa swastyka była tłem odznaki instruktorskiej Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Znak ten był też symbolem założonego w 1822 Towarzystwa Wydawniczego IGNIS (łac. ogień).
Symbol swastyki szczególnie lubił Mieczysław Karłowicz, kompozytor i taternik, autor licznych pionierskich wejść i przejść tatrzańskich. Sygnował nim swoje znaki na górskich szlakach, bilety wizytowe i listy do przyjaciół. Gdy w 1909 zginął w lawinie pod Małym Kościelcem, przyjaciele postawili w miejscu jego śmierci głaz z pamiątkowym napisem i znakiem swastyki. Podobnie znakiem tym posługiwał się Walery Eliasz-Radzikowski – Boreyko, umieszczając swastykę przy podpisie.
 herb Boreyko XIV – XV wiek |
 Góralski krzyż na odznace oficerskiej 2 PSP w Sanoku 1921-1939 |
 Odznaka 4. Pułku Piechoty Legionów 1918 |
 Granatowa Swastyka na odznace LOPP 1928-1939 |
 Odznaka 4. Pułku Piechoty |
 Odznaka 4. Pułku Strzelców |
 Góralskie krzyże podczas defilady święta pułkowego – 2. PSP, Sanok, 1936 |
[edytuj] Symbole nazizmu
Niemieccy naziści, tworząc ideologię wyższości "rasy aryjskiej", zaczerpnęli z tradycji Ariów również ten starożytny symbol, czyniąc zeń w 1920 roku godło NSDAP, a następnie symbol państwowy III Rzeszy. Za osobę, która namówiła Hitlera do użycia swastyki uważa się współtwórcę DAP, Antona Drexlera. Związany był on pośrednio z Towarzystwem Thule, gdzie po raz pierwszy użyto tego symbolu w kontekście narodowym. W odróżnieniu jednak od tradycyjnej swastyki, rysowanej jako krzyż prosty, swastyka hitlerowska rysowana była zazwyczaj ukośnie, obrócona o 45°. Miała ona ramiona zagięte w prawo, długości równej ramionom krzyża. Skojarzona ze zbrodniami niemieckiego systemu nazistowskiego, swastyka obecnie uważana jest za symbol nazistowski, i jako taki, jest zabroniona w wielu krajach (np. w Niemczech regulują to przepisy §86 i §86a niemieckiego kodeksu karnego StGB). Niektóre organizacje neonazistowskie odwołują się do symboliki swastyki, używając zbliżonych symboli wpisanych w plan koła, a nie kwadratu, lub swastyk trójramiennych (triskelionów).
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Thomas Wilson, The Swastica (1894) - obszerne dzieło na temat swastyki w różnych kulturach na przestrzeni dziejów część I. 242 strony oraz część II. 171 stron (oba tomy w formacie PDF)
- Ze swastyką w herbie
- Swarzyca – Symbole Magiczne Słowian (pogańskie)
- Strona edukacyjna Przyjaciele Swastyki Friends Of The Swastika (po angielsku).
