Tuba

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy instrumentu. Zobacz też: rzeka Tuba.

Tuba - instrument dęty blaszany z grupy aerofonów ustnikowych.

Największy i o najniższym stroju spośród tej rodziny instrumentów. Standardowa skala instrumentu (zakres dźwięków muzycznych od 'E' do d¹. Doświadczony instrumentalista potrafi rozciągnąć skalę do granic od $\underline{\underline{A}}$ do g¹. Tuba składa się z długiej rury rozpoczynającej się ustnikiem, wielokrotnie zwinietej, rozszerzającej się stożkowo i zakończonej czarą głosową. W zależności od szeregu alikwotów rozróżniamy rodzaje tuby: basową w stroju es i f, kontrabasową w stroju b i c. Do współczesnej rodziny tub zaliczamy także eufonium i jako tubę tenorową.Tuba wagnerowska nie należy do rodziny tub. Ryszard Wagner, któremu w tetralogii Pierścień Nibelunga (wykonanej po raz pierwszy w 1876 roku) potrzebne było uroczyste, nieznanej dotąd jakości brzmienie - zasugerował zbudowanie instrumentu pośredniego pomiędzy rogiem a tubą. Instrument ten posiadał kształt tuby – lejkowaty ustnik – podobny do stosowanego w rogu i cztery wentyle przeznaczone do obsługiwania lewą ręką, ponieważ na tych tubach grali waltorniści. Zazwyczaj tuby zwijane są w kształcie elipsy z czarą umieszczoną po lewej stronie grającego z systemem tłokowym lub zaworami obrotowymi. Pełną skalę chromatyczną uzyskuje się naciskając odpowiednie wentyle i obniżając w ten sposób tony alikwotowe. Tuba basowa lub kontrabasowa o kształcie zaokrąglonym owijającym grającego to helikon. Amerykańską odmianą helikonu jest instrument z dużym dźwięcznikiem, znajdującym się nad głową grającego. Skonstruowany on został w 1898 r. według pomysłu kapelmistrza i kompozytora Johana Philippa Sousa i stąd nazwany suzafonem.

Historia tuby ściśle wiąże się z powstaniem pierwszych instrumentów dętych. Przodków tuby należy doszukiwać się w rzymskiej tubie zwanej tuba romana, jej odmianie z czasów rewolucji francuskiej tubie curva, a także rodzinie instrumentów zwanych cynkami do której należy serpent, oraz ofiklejda. W latach 20-tych XIX w., po wynalezieniu zaworu wielu producentów, m.in. „Stölzel” rozpoczęło produkcję dętych zaworowych instrumentów. Pomysł zbudowania tuby pierwszy wysunął Wilhelm Wiprecht – kapelmistrz armii pruskiej, a zrealizował go w 1835 r. producent instrumentów Johann Gottfried Moritz z Berlina. Pierwsza tuba - „Bass-tuba” - pruski patent numer 9121 z 12 września 1835 r. – wyposażona była w nowy typ zaworów także opracowany przez Wiprechta i Moritza nazywany Berliner Pumpe – krótki tłok zaworowy z dużą średnicą. Jej szereg harmoniczny rozpoczynał się od F, posiadała pięć zaworów obniżających tony składowe o 1, ½, 1½, ¾, 2½ tonu. W dziesięć lat po tubie basowej czeski konstruktor instrumentów dętych Vaclav Franc Červeny zbudował tubę kontrabasową w stroju C i B. Użyto w niej rotujących zaworów wynalezionych w 1832 r. przez Josefa Reidla z Wiednia. Obydwa systemy do dziś są w użyciu.

Pierwszą kompozycją używającą tuby jest „Uwertura Faust” Ryszarda Wagnera, skomponowana w 1840 r. ale wykonana dopiero w 1855 r. po znacznych poprawkach dostosowujących ją do orkiestry. Tuba basowa w orkiestrze symfonicznej po raz pierwszy usłyszana została w 1843 r. w „Latającym Holendrze” R. Wagnera. Tuba kontrabasowa w 1853-1854 r. w „Das Rheimgld” tego samego kompozytora.

W muzyce współczesnej tuba awansowała do roli instrumentu solowego. Do wybitnych kompozytorów, których kompozycje są pierwszymi utworami na tubę solo należą Anglicy: