Wikipedia:Unikaj wyrażeń zwodniczych

Z Wikipedii

Skrót: WP:ZWÓD, WP:ZWOD, WP:WEASEL, WP:UWZ, WP:WZ

Ta strona w jednym zdaniu: Unikaj nieprecyzyjnych wyrażeń typu "niektórzy ludzie mówią" bez podania konkretnych i wiarygodnych źródeł.

Wyrażenia zwodnicze to słowa lub wyrażenia, które popierają lub deprecjonują pewne dyskusyjne, wybrane przez autora opinie przez przypisanie ich słabo sprecyzowanej grupie osób bez podania źródeł. Takie wyrażenia próbują ukryć prywatne poglądy pod przykrywką ogólnych prawd i powodują, że czytelnik nie może się odnieść do źródła danego twierdzenia, by zweryfikować, czy jest ono zgodne z prawdą. Jeżeli twierdzenie nie może istnieć bez użycia wyrażeń zwodniczych - narusza ono zasadę neutralnego punktu widzenia. Bez umieszczenia źródeł jest ono również nieweryfikowalne. Albo do twierdzenia znajdą się odpowiednie źródła, albo powinno zostać ono usunięte.

Na przykład: twierdzenie "Wrocław to najpiękniejsze miasto na świecie" jest wyrażeniem czyjejś subiektywnej opinii. Taką samą opinię można umieścić w artykule tak, by stworzyć iluzję neutralnego punktu widzenia: "Niektórzy ludzie twierdzą, że Wrocław to najpiękniejsze miasto na świecie".

Chociaż to drugie stwierdzenie wygląda lepiej, wciąż jest subiektywne, niepełne i nieweryfikowalne:

• Kto tak mówi? Ty?
• Kiedy wyrażono taką opinię? Dzisiaj?
• Jak wiele osób tak twierdzi? Niektórzy- a więc ile?
• Kim są Ci ludzie, skąd pochodzą?
• Jakiego rodzaju uprzedzenia mogą wykazywać?
• Czemu ta informacja ma jakiekolwiek znaczenie dla artykułu?

Wyrażenia zwodnicze nie są neutralne, a jedynie rozprzestrzeniają pogłoski i kamuflują osobistą opinię czytającego na dany temat za pomocą niejasnej lub pośredniej składni. Konsensus, osiągnięty przez angielskich Wikipedystów, każe uźródławiać wszystkie tego typu stwierdzenia.

[edytuj] Przykłady

Poniżej widoczne są przykłady wyrażeń zwodniczych, które często można znaleźć w artykułach Wikipedii:

• "Faktycznie, jasno, oczywiście, rzekomo, widocznie, wyraźnie ..."
• "W przeciwieństwie do (najbardziej, popularnych, wielu, ...) ..."
• "(Prawidłowe, sprawiedliwie, właściwie ...) ..., a nie ..."
• "Powszechnie wiadomo, że..."
• "(Eksperci, fani, krytycy, ludzie, ...) (twierdzą, mówią, że, ...) ..."
• "To (powinno być, może być, zostało, jest) (potwierdzone, powiedziane, pewne, spekulowane, rozgłoszone, znane,...) ..."
• "(Poważni, znani...) (wykładowcy, naukowcy, badacze, eksperci, społeczności naukowe...) ..."
• "Badania pokazują..."
• "Samozwańczy..."
• "Niektórzy (ludzie, nauczyciele, historycy, badacze, ...) zgadzają się z..."
• "Mówią, że..."
• Antropomorfizmy, takie jak "Nauka mówi ..." czy "Medycyna wierzy w..."
• "Uznaje się, Uznawany jest ..."
• "Znany, Znany z ..."

Akceptowane jest używanie niektórych z tych zwrotów, jeśli są one poparte odpowiednimi źródłami, na przykład: "Badania dowiodły, że wodowstręt może być wyleczony za pomocą akupunktury^[1]".

A w przypisach podaj wtedy rzetelne, uznane w świecie naukowym źródło:

• W.F. Wong, A. Einstein. Akupunktura: Efektywne lekarstwo na wodowstręt. J. Rabid Med., nr 345, ss. 33-67. 1996.

[edytuj] Inne problemy

Głównym problemem związanym z wyrażeniami zwodniczymi jest to, że kolidują one z zasadą neutralnego punktu widzenia. Jako inne problemy można wymienić:

• Pustosłowie. Wyrażenia zwodnicze wydłużają zdania nie niosąc żadnej konkretnej informacji, przez co po prostu zmniejszają czytelność tekstu.
• Nadużywanie strony biernej. Wiele wyrażeń zawodniczych wymaga, aby zdanie było napisane w stronie biernej lub zwrotnej, np. "mówi się, że...". Chociaż składniowo strona bierna jest poprawna, Strunk i White radzą, aby nie używać jej często, nazywając ją "mniej bezpośrednią, wyraźną i treściwą" niż strona czynna. Omija ona pytania kto lub co właściwie stoi za wypowiadanymi słowami lub akcjami. W zdaniach tego typu, np. "Mówi się, że (on) miał niejasną przeszłość", piszący stara się użyć strony biernej w celu stworzenia bardzo przekonująco brzmiącego oświadczenia, nie zamartwiając się także wiarygodność stwierdzenia czy nawet możliwością jego wystąpienia.
• Złożona składnia. Wyrażenia zwodnicze wymagają złożonej budowy w celu dojścia do ich znaczenia. "Kwadrat ma cztery boki" to proste zdanie. "Chociaż nie jest to powszechne, kwadraty są często opisywane jako mające równą liczbę boków, która, według przypuszczeń ekspertów z tej dziedziny, wynosi dokładnie cztery" ukrywa główną informację w niepotrzebnej ilości słów, powodując problemy z wyszukaniem jej przez czytelnika.
• Użycie wyrażeń "oczywiste jest że..., jasne jest że...". Podanych zwrotów używa się często do wmówienia czytającemu, że dany punkt widzenia jest jasny i klarowny, gdy w rzeczywistości tak nie jest.
• Niektórzy/Wiele/Większość/Wszyscy/Niewielu. Zdania typu Niektórzy ludzie myślą, że... prowadzi do powstania pytań jak wielu właściwie ludzi tak myśli. Czy to niewielu czy większość ludzi? Jak wiele to wielu ludzi? Piszący powinni unikać argumentów ad populum.
• Powtórzenia. Nadużywanie wyrażeń zwodniczych prowadzi do tworzenia monotonnie brzmiących artykułów, ponieważ każde kolejne zdanie opiera się właściwie na tej samej zasadzie. Powszechne jest umieszczanie na początku kolejnych sekcji w artykule opisującym opinie na dany temat wyrażeń "Niektórzy twierdzą, że... [..] Inni odpowiadają na to... [..] Jeszcze inni mówią o tym, że[..]" itd. bez końca.
• Odniesienia bez przykładów. Podawanie rzekomych wpływów np. teorii bez konkretnych informacji lub opisu. Np. "Ta praca miała szeroki wpływ na wiele dziedzin nauki - filozofię, medycynę, antropologię itp."

[edytuj] Walka ze stwierdzeniami zwodniczymi

Szablon {{Laniewody}} może zostać dodany na górze artykułu lub sekcji, aby zwrócić uwagę na obecność takich słów.

Głównymi sposobami walki z wyrażeniami zwodniczymi w artykułach jest a) znalezienie na nie weryfikowalnych źródeł lub b) zmiana języka opiniującego na konkretne fakty. Na przykład to zwodnicze zdanie: "Niektórzy ludzie sugerują, że Jan Kowalski jest analfabetą." lub nawet tak samo brzmiące "Krytycy sugerują, że Jan Kowalski jest analfabetą" można poprawić, znajdując odpowiednie źródło. Dzięki temu czytelnicy mogą zdecydować, czy zgodzą się z tym źródłem, czy też nie, np.

"Pisarz Edward Nowak, w swojej książce Jan Kowalski to idiota, napisał list otwarty do Kowalskiego pytając, 'Janku, czy potrafisz czytać i pisać na poziomie dorosłego mężczyzny?'"

Próżnych wyrażeń używa się najczęściej przy wyrażeniach zwodniczych. Weźmy pod lupę zdanie "Jankesi to najlepszy zespół baseballowy w historii tego sportu." Łatwo można zmienić to zdanie, używając wyrażeń zwodniczych, na przykład: "Niektórzy ludzie sądzą, że Jankesi to najlepszy zespół baseballowy w historii tego sportu." Lecz jak ta opinia może zostać sklasyfikowana pod względem źródła? Miliony fanów Jankesów i setki ekspertów wybiorą ten zespół jako najlepszy w historii. Zamiast tego lepiej wyeliminujmy opinię na rzecz faktów:

"Jankesi z Nowego Jorku wygrali 26 razy Puchar Świata w baseballu - trzy razy więcej niż większość innych zespołów".

Dalej jednak coś tu nie pasuje. "Trzy razy więcej niż większość zespołów" sugeruje, że reszta jest gorsza, a Jankesi są "jedyni". Może napisać tak:

"Jankesi wygrali 26 razy Puchar Świata w baseballu, czyli o 13 więcej niż drudzy na tym miejscu Island Lakers".

Już jest lepiej, lecz dalej to zdanie narusza zasadę neutralnego punktu widzenia. Czy w takim przypadku nie lepiej byłoby po prostu użyć tabelki?

Dzięki temu czytelnik może sam ocenić wielkość Jankesów na podstawie wygranych pucharów. Obiektywizm nad subiektywnością. Niezależność, nie stronniczość.

[edytuj] Wyjątki

Zgodnie z regułą zdrowego rozsądku również tego zalecenia powinno się używać z głową. Niektórymi wyjątkami od tej zasady są:

• Artykuły traktujące w głównej mierze o danej opinii lub wierze. Na przykład "W średniowieczu większość ludzi wierzyła, że Słońce krąży wokół Ziemi",
• Gdy liczba osób posiadających różną opinię jest zbyt duża i nie można jej w żaden sposób potwierdzić. Na przykład "Niektórzy ludzie wolą psy, inni lubią koty",
• Gdy podaje się opinię większości. Na przykład "Pomimo, że utwory Brahmsa są częścią kanonu muzyki poważnej, Benjamin Britten kwestionuje ich wartość". Ważność Brahmsa jest właściwie niepodważalnym faktem. Nie ma wtedy potrzeby uźródławiać ważności dzieł, wystarczy uźródłowienie braku zgody z tym zdaniem.

[edytuj] Zobacz też

• Wikipedia:Unikaj próżnych wyrażeń
• Wikipedia:Słowa, których należy unikać
• Kategoria:Artykuły z wyrażeniami zwodniczymi
• Szablon:Laniewody