Wsiewołod Meyerhold

Z Wikipedii

Wsiewołod Emilewicz Meyerhold, Mejerchold (ur. 28 stycznia 1874 w Penzie, zm. 2 lutego 1940 w Moskwie), rosyjski reżyser, aktor teatralny, twórca nowatorskiego współczesnego teatru sowieckiego.

Urodził się jako Karl Kazimir Theodor Meyerhold, ósme dziecko producenta wina Emila Meyerholda i Edwiny z Neezów, z pochodzenia Niemców. Był luteraninem, jednak na swoje 21. urodziny, w 1895 r. przyjął prawosławie i zmienił imię na Wsiewołod (na cześć swojego ulubionego pisarza Wsiewołoda Garszyna). W 1895 rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Moskiewskim, których jednak porzucił dla teatru. Jako aktor zadebiutował w rodzinnej Penzie w 1897. Po ukończeniu Szkoły Dramatycznej w Moskwie od 1898 był aktorem w moskiewskim Teatrze Artystycznym (1891-1902), gdzie kształcił się pod okiem Władimira Niemirowicza-Danczenki. Następnie w ciągu, trzech lat kierował Towarzystwem Nowego Dramatu na prowincji. Współpracował z aktorką i reżyserem Wierą Komisarżewską w Petersburgu (1906-1907). Zdobył już sławę w latach 1908-1917 dzięki inscenizacjom w teatrach Petersburga i we własnym studiu eksperymentalnym (Tristan i Izolda Wagnera, Don Juan Moliera, Orfeusz Glucka, Burza Ostrowskiego, Maskarada Lermontowa). Wyjechał za granicę (Paryż – 1912), rozszerzał swoją wiedzę o teatrze, zafascynował się komedią dell'arte, interesował się cyrkami i kinem (nakręcił dwa filmy: Portret Doriana Graya wg powieści Oscara Wilde'a i Mocnego człowieka wg Przybyszewskiego). W tym czasie kształtował Meyerhold program nowego teatru – dynamicznego, syntetycznego (z pierwiastkami cyrku, widowiska ludowego, opery), zrywający z tradycjami mieszczańskiego, kameralnego teatru.

Rozkwit twórczości Meyerholda, jego nowatorska rewolucyjna działalność jako inscenizatora i reżysera, twórcy własnego teatru – przypada na okres radziecki. W 1918. r. wstąpił w szeregi partii bolszewickiej. Początkowo był kierownikiem Teatru Rewolucji (do 1924 r.), później stał na czele własnego teatru, będąc jednocześnie kierownikiem Sekcji Teatru w Ludowym Komisariacie Oświaty. W tym okresie postulował likwidację biletów do teatru, które miałyby być zastąpione żetonami rozdawanymi robotnikom w fabrykach. Likwidował tradycyjne nazwy teatrów przydzielając im kolejne numery – zaczął od Teatru R.S.F.S.R. Nr 1 (Teatr Rosyjskiej Republiki Radzieckiej Numer Pierwszy).

Pracował m.in. w Teatrze Aktora, a od 1922 r. teatrze swojego imienia. Został wyróżniony tytułem Aktora Ludowego RFSRR. W swym teatrze zasłynął jako inscenizator Lasu Ostrowskiego, Rewizora Gogol, Krzyczcie Chiny Trietjakowa, Mandatu Erdmana, a szczególnie trzech sztuk – Misterium-buffo, Pluskwa, Łaźnia – Majakowskiego. Ponadto w swoim teatrze Meyerhold wystawił dziesiątki sztuk z klasycznego repertuaru rosyjskiego, dramaturgii światowej i współczesnej mu dramaturgii radzieckiej. Każda niemal inscenizacja Meyerholda była odkrywcza i nowatorska. Do ciekawszych (oprócz wymienionych) należały: Biada rozumowi Gribojedowa, Śmierć Tarełkina i Wesele Kreczyńskiego Suchowo-Kobylina, Jubileusz i Niedźwiedź (jednoaktówki wg Czechowa), Jutrznie Verhaerena, Rogacz Wspaniały Crommelyncka, Dama Kameliowa Dumasa, Trust D. F. wg powieści Erenburga, Wystrzał Biezymieńskiego, Nauczyciel Bubus Fajki.

Trudno mówić o szkole Meyerholda tak jak się mówi o systemie Stanisławskiego. Co prawda Meyerhold był twórcą dość nieokreślonego specjalnego systemu ćwiczeń dla aktora, tzw. "biomechaniki", jako podstawy teoretycznej własnego teatru, ale istota teatru Meyerholda polegała na tym, żeby burzyć wszelki system, również i własny. Jego główną zasadą było stałe poszukiwanie i stałe eksperymentowanie. "Teatr nie znosi zastoju i bezruchu – pisał Meyerhold – Teatr jako sztuka zawsze się spieszy, zna tylko współczesność". Dlatego każda niemal premiera Meyerholda burzyła coś z poprzedniej i wprowadzała nowe środki wyrazu, nową oryginalną interpretację starych klasycznych sztuk (np. Rewizora). Teatr Meyerholda szokował widzów, zmuszał ich do myślenia, pobudzał do dyskusji. Inscenizacje jego miały nieprzejednanych przeciwników i niemniej zagorzałych wielbicieli, rzadko kiedy jednak widzowie pozostawali obojętni.

Był to teatr w swej strukturze i kształcie wewnętrznym niepodobny do innych, bez kurtyny i bez tradycyjnych dekoracji. Scenę wypełniała ruchoma, zmechanizowana konstrukcja. Przypominało to czasami bądź arenę cyrku, bądź zawiłą maszynerię, w myśl zasady Meyerholda, że teatr XX w. musi posiadać wysoki poziom techniczny. Dlatego Meyerhold pisał "... o konieczności ścisłej współpracy reżysera z inżynierem-architektem".

Teatr Meyerholda mistrzowsko operował skrótem scenicznym, groteską i wszelkimi formami stylizacji teatralnej. Nie prawdopodobieństwo życiowe, lecz świadoma teatralizacja, wyjaskrawienie sytuacji i charakterów, odważne sięganie po najmocniejsze środki ekspresji scenicznej było żywiołem teatru Meyerholda. Inscenizator Lasu uważał, że "należy wykorzystywać wszystkie środki istniejące w innych sztukach i ich organicznym stopem oddziaływać na widownię". Toteż w swoich inscenizacjach szczodrze stosował efekty świetlne, plastyczne, ruch, pantomimę, elementy cyrku i kina. Meyerhold założył specjalną szkołę – Studio, aby kształcić swoich wychowanków. Reżyser stawiał na wielostronny rozwój swoich aktorów. Zajęcia nie obejmowały ćwiczenia biomechaniczne, a także wiele przedmiotów praktycznych, m.in. boks, szermierka, rytmika, gimnastyka, taniec klasyczny i nowoczesny, żonglerka, dykcja, śpiew. Nie zabrakło również zajęć teoretycznych: historii teatru, ekonomii i biologii. Aktor w jego teatrze (wychował m.in. aktorów: Babanową, Iljińskiego, Sztraucha) miał o wiele trudniejsze zadanie niż w innych teatrach dramatycznych. Według słów samego reżysera "... splata się tu gra aktora dramatycznego i operowego, tancerza i ekwilibrysty, gimnastyka i clowna". Tą drogą Meyerhold wykształcił kadrę znakomitych aktorów o wszechstronnych uzdolnieniach, niespotykanych w innych teatrach. Meyerhold uważał, że teatr rewolucji, musi "wyjść na ulicę", powinien zerwać z kameralnością na scenie (z jej pudełkowatością) i na widowni. Grać należy dla dziesiątków tysięcy ludzi, by widz przeżywał "... w olbrzymim napięciu". Podczas przedstawienia, uważał Meyerhold, "... widownia powinna wziąć udział w jego dopracowaniu".

Meyerhold dawał się ponosić własnym pasjom. Stąd zdarzało się w jego spektaklach, że użyte przezeń środki inscenizacyjne zaczynały "grać" niezależnie lub wbrew tekstowi sztuki. W gruncie rzeczy był to teatr o wielkim napięciu ideowym. Ze szczególną siłą te cechy rozwinęły się w inscenizacjach sztuk Majakowskiego.

W czasach wielkiej czystki, po nagonce przeciwko teatrowi Meyerholda jako formalistycznemu i "wrogiemu proletariatowi" – w 1938 r. Meyerholda aresztowano, teatr zamknięto. Został rozstrzelany prawdopodobnie 2 lutego 1940 r. i pochowany w zbiorowej mogile. W 1956 r. został oficjalnie zrehabilitowany.

Meyerhold był autorem szeregu prac o teatrze, o sztuce. W 1912 r. ukazał się zbiór jego artykułów O teatrze.