Sutirimana
Wikipidiyaman
Suti (latin simipi: nomen, grigu simipi: Όνομα) nisqaqa pitapas icha imatapas sutichasqam.
Simi kamachiypitaq suti icha sutirimana (latin simipi: substantivum) nisqaqa huk rima layam.
Tabla de contenidos |
[allichay] Sapaq yupa - Achka yupa
(Singular - Plural)
Sutikuna: SAPAQ YUPA - (Substantivos: SINGULAR) | |
Qhari | Hombre |
Wasi | Casa |
Allqu | Perro |
Sutikuna: ACHKA YUPA - (Substantivos: PLURAL) | |
Qharikuna | Hombres |
Wasikuna | Casas |
Allqukuna | Perros |
[allichay] Rikch'ayrimana + Suti
(Adjetivo + Substantivo)
Rikch’ayrimana + Suti (Adjetivo + Substantivo) - Suti + Rikch’ayrimana (Substantivo +Adjetivo) | |
Musuq llaqta | Ciudad nueva |
Hatun wasi | Casa grande |
Yana allqu | Perro negro |
Rikch’ayrimana + Suti/ ACHKHA YUPA (Adjetivo + Substantivo/ PLURAL) - Suti/ ACHKHA YUPA + Rikch’ayrimana/ ACHKHA YUPA (Substantivo/ PLURAL + Adjetivo/ PLURAL) | |
Musuq llaqtakuna | Ciudades nuevas |
Hatun wasikuna | Casas grandes |
Yana allqukuna | Perros negros |
[allichay] Sufijos Posesivos
Sufijos Posesivos | |
wakay | Mi vaca |
wakayki | Tu vaca |
wakan | Su vaca |
wakayku | Nuestra vaca |
wakanchis | Nuestras vacas |
wakaykichis | Vuestra vaca |
wakanku | Sus vacas |
A estos sufijos posesivos se pueden juntar con otros sufijos para formar palabras, frases y oraciones. Por ejemplo:
Sufijos Posesivos + | |||
Árbol | Sach'a | sufijos | |
Tu árbol | Sach'ayki | yki (+ 1 sufijo | |
Tus árboles | Sach'aykikuna | yki kuna (+ 2 sufijos) | |
De tus árboles | Sach'aykikunamanta | yki kuna manta (+ 3 sufijos ) | |
Cuéntame de tus árboles. | Sach'aykikunamanta willaway |
[allichay] Sufijos de Caso
Sufijos de Caso | ||
Punku | NOMINATIVO | Puerta |
Punkuta | ACUSATIVO | A la puerta |
Punkuman | ILATIVO | Hacia la puerta |
Punkumanta | ABLATIVO | Desde la puerta |
Punkupi | LOCATIVO | En la puerta |
Punkuwan | INSTRUMENTAL | Con la puerta |
Punkupaq | BENEFACTIVO | Para la puerta |
Punkuqpa | GENITIVO | De la puerta |
Punkukama | LIMITATIVO | Hasta la puerta |
Punkurayku | CAUSAL | A causa de la puerta |
Punkuhina | COMPARATIVO | Como la puerta |
[allichay] Sutip phatmakuynin
(Clasificación del sustantivo)
Sutiq phasmikuynin - (Clasificación del sustantivo) | |||
Manan chanin suti | (sustantivo común) | Uywakuna: K'usillu, Taruka, Wachwa; Yurakuna: Sach'akuna, T'ikakuna, | Animales: Mono, Venado, Pato; Plantas: Árboles, Flores |
Achka achkamanta sutichasqa | (sustantivo colectivo) | Ayllu, Llaqta, Khipu | Familia,Pueblo, Nudo |
Mana yuyay atina suti | (sustantivo no contable) | Ch'uspikuna, Sisikuna, Chukchakuna, Challwakuna, Qulqikuna, Unukuna, Ch'askakuna | Mosca,Hormiga, Cabellos, Pez, Plata, Dinero, Uno, Estrellas |
Chanin Sutichaq | (sustantivo propio) | Qusqu, Ollantay,Lima | Cusco, Ollantay, Lima |
Rikuy Hap’iy Atina Sutikuna | (sustantivo concreto) | Wasi, Killa | Casa, Luna |
Mana Rikuym, mana hap’iy atina Sutikuna | (sustantivo abstracto) | Iñi, Taytacha | |
Phatman Phatman Sutikuna | (sustantivo partitivo) | Kuskan, Ch'iqta | |
... | ... | ... | ... |
[allichay] Manan chanin suti
Kay ukhupiqa tarikunku.
- Pillpintu Mariposa
- Q'inti Picaflor
- Ninakuru, Pichinkuru Luciérnaga
- Pachak chaki Cienpies
- Uru Araña
- Apasanka Tarántula
- Qampu Tarántula Felpada
- Uru millu Araña Venenosa
- K'anka Gallo
- K'alla Loro
- Mach'aqway Culebra
- Sach'achakuna Arbustos
- Qurakuna Yerbas
- Millay qura Mala yerba
[allichay] Achka-achkamanta sutichasqa
- Tama Bandada de palomas
- Taqi Donde se guarda los productos
[allichay] Mana yuyay atina suti
[allichay] Chanin Sutichaq
- Mama Uqllu
- Ullantay
- Husilu (Joselo)
- … etc.
[allichay] Rikuy Hap'iy Atina Sutikuna
Kaykuna kanku:
[allichay] Mana Rikuym, mana hap’iy atina Sutikuna
- Iñi
- Taytacha
- Nuna
- lillkitu
- … kanraq
[allichay] Phatman-phatman Sutikuna
- Kuskan
- Ch'iqta
[allichay] Saphi Hina Sutikuna
Kaykunaqa kanku haqay sutikuna imaynapipas rimakullan, qhawarichiy…
[allichay] Achka Sutiwan Sutichaq
Kaykunaqa sapanqa suti puririn ashkha ashkhaman.
qhawarichiykuna…
- Rumi-rumi
- Sach'a-sach'a
- Arwi-arwi
- Rawi-rawi
- Simi taqi
- Hampina wasi
- … kanraq.
[allichay] Huk Rimaykunamanta Hamuq Sutikuna
(Sustantivos que derivan de otras palabras)
- Sutimanta hamuq (Sustantivo Nominal)
- Simichaqmanta ranpaqninmanta qamuq (Sustantivo Derivado de un Adjetivo)
- Sutiq simichaqmanta hamuq (Sustantivo derivado de un verbo)
[allichay] Simi kamachiy
(Shimip luliqnin, Gramática)
- Sutirimana (kastilla simipi: substantivo)
- Ruray rimana; (kastilla simipi: verbo)
- Hinarimana (kastilla simipi: adverbio)
- Rikch'ayrimana; Saphi hina sutichaninchaq; (kastilla simipi: adjetivo)
- Sutichaninchaqninpa siq'i yapakuynin; (kastilla simipi: morfología del adjetivo)
- Qatichiy sutichaninchaq; (kastilla simipi: adjetivo numeral)
- Kuti kutimanta yupay sutichaninchaq (kastilla simipi: adjetivo numeral multiplo)
- Taqaq yupaq sutinchaninchaq; (kastilla simipi: adjetivo numeral partitivo)
- Kayniyuq sutichaninchaq; (kastilla simipi : adjetivo posesivo)
- Askha askhamanta sutichaninchaq (kastilla simipi: adjetivo compuesto)
- Yapapayuq sutichaninchaq (kastilla simipi: adjetivo aumentantivo)
- Ruray rimanachay (kastilla simipi: conjugación).
- Rimay taqi (kastilla simipi: vocabulario)
- Rimana yachay (kastilla simipi: morfología)
- Rimana yapaq (kastilla simipi: morfema)
- Sapaq yupa (kastilla simipi: singular)
- Simi yachaq (kastilla simipi: lingüista)
- Simi kamachiy (kastilla simipi: gramática)
- Sutip siq'i yapakuynin (kastilla simipi: morfología del sustantivo).
- Sutip phatmakuynin (kastilla simipi: (clasificación del sustantivo)
- Manan chanin suti (kastilla simipi: sustantivo común)
- Sutip rantin (kastilla simipi: pronombre)
- Runa sutip rantin; (kastilla simipi: pronombre personal)
- Kaqniyuq sutip rantin; (kastilla simipi: (pronombres posesivo)
- Riqsichiq sutip rantin; (kastilla simipi: (pronombre demostrativo)
- Tapukuq sutip rantin (kastilla simipi: pronombre interrogativo)
- Mana chaninchaq sutip rantin; (kastilla simipi: pronombre indefinido)
Kay qillqasqaqa ancha huch'uyllam kachkan. Wikipidiyata yanapayta munaptinki hatarichinam atichkan |