Adnan Menderes

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Adnan Menderes
Türkiye Başbakanı
Doğum	1899 Aydın, Osmanlı Devleti
Ölüm	17 Eylül 1961 İmralı Adası, Türkiye
Görev süresi	22 Mayıs 1950 - 27 Mayıs 1960
Önce gelen	Şemsettin Günaltay
Sonra gelen	Cemal Gürsel
Siyasi Parti	Cumhuriyet Halk Partisi Demokrat Parti

Adnan Menderes (tam adı: Ali ADNAN Ertekin MENDERES, 1899–1961), 1950-1960 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti başbakanlığı görevinde bulunmuştur.

1899'da, Aydınlı zengin bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. Büyük babası Hacı Ali Paşa Kırım Tatarlarından olup Eskişehir çevresinden Tire taraflarına göç etmiştir.İbrahim Ethem Bey'le,Tevfika Hanım'ın oğludur.Kızkardeşi Melike küçük yaşta ölmüştür.İzmir'in ünlü ailelerinden,Yemişçibaşı Berin Hanım'la evlenmiş, ondan Yüksel,Mutlu,Aydın olmak üzere üç oğlu olmuştur. İlkokuldan sonra, Kızılçullu Amerikan Koleji'nden mezun oldu. "1.Dünya Savaşı'nda yedeksubay eğitimi gördü.Fakat hastalandığı için cepheye gidemedi.Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden 1935 yılında mezun oldu. Kurtuluş Savaşı'nda savaştı İstiklal Madalyası aldı.

Aydın'da, 1930'da, kısa süreli "Serbest Cumhuriyet Fırkası"nın bir kolunu organize etti. Bu partinin kapatılmasından sonra Cumhuriyet Halk Partisi'ne (CHP) katıldı.(1931) 1945 yılında parti içi muhalefetten dolayı ihraç edildi.

7 Haziran 1946'da, Demokrat Parti'yi, yani Türkiye'deki ilk yasal muhalefet partisini kurdu. 1946 seçimlerinde Celal Bayar'dan sonra partideki ikinci önemli adam haline geldi.

14 Mayıs 1950 seçimlerinden sonra DP iktidara geldi, ve Menderes başbakan oldu. İlk çok partili seçim olan 21 Temmuz 1946 tarihindeki seçimlerin aksine, Menderes hükümeti "açık oy gizli tasnif" yöntemi ile değil, "gizli oy açık tasnif" ile seçilmiştir. 10 yıllık başbakanlık döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler meydana geldi. Tarım makineleştirildi; ulaşım, enerji, eğitim, sağlık, sigorta ve bankacılık ilerledi. Türkiye, ilerleme konseptini öğrendi. Aynı zamanda, bu dönemde Türkiye, Kore Savaşı'na asker yolladı; böylece NATO'ya girişin temelleri atılmış oldu.

Son Menderes hükümeti(23. hükümet) Kıbrıs konusunda imzaladıkları ortaklık anlaşmasına garantörlük maddesini yerleştirerek Türk ordusunun 1974 yılında iki aşamada gerçekleştirdiği Kıbrıs Barış Harekatı'nın hukuki zeminini hazırlamış , önemli ve yaşamsal bir uluslararası başarıya imza atmıştır.Türkiye, 1959 yılında hazırlanan ve 1960’da Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla uluslararası geçerlilik kazanan Garanti Anlaşması’ndan doğan haklarını kullanarak sözkonusu müdahaleyi gerçekleştirmiştir.Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’ye garantörlük sıfatını veren ve Kıbrıs'ın bağımsızlığını tanıyan Garanti Anlaşması’nın(Londra Anlaşması,1959) 2. Maddesi şöyledir: “Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bu anlaşmanın birinci maddesinde gösterilen yükümlülüklerini göz önüne alarak, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü, güvenliğini ve aynı zamanda Anayasa’nın temel maddeleriyle kurulan düzenini tanırlar ve garanti ederler”

Yukarıdaki madde ile Garantörlük görevini üstlenen ülkelerin ise adada düzenin bozulması halinde adaya ortak veya tek başlarına müdahale edecebilecekleri 4. Maddenin son paragrafında belirtilmektedir. Sözkonusu madde şöyledir: “Ortak veya anlaşarak hareket olası olmadığı takdirde garanti veren her üç devletten herbiri, bu anlaşma ile kurulan düzeni tekrar kurmak amacı ile harekete geçmek hakkını saklı tutar.”[Derleyen : Fatma Demirel , www.abhaber.com] Başbakan Adnan Menderes antlaşmayı , düşen uçağından sağ kurtulması sonucu bakım ve tedavi için kaldırıldığı klinikte , Londra'da imzaladı. Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum cemaatleri de anlaşmayı imzaladılar

Menderes, geleneksel aile yaşam tarzına daha toleranslıydı ve laiklik konusuna Atatürk ve partisinden daha "olumsuz" bakıyordu. İnönü döneminden o güne kadar Türkçe okunması mecburi olan ezanın istenilen dilde okunabilmesini serbest bıraktı, ancak bundan sonra ezan hep arapça okundu. Batı yanlısı olmakla beraber önceki başbakanlara göre Müslüman ülkelerle de yakın ilişkiler kuruyordu. Menderes, daha liberalve dışa bağlı bir ekonomi görüşüne sahipti; yani daha fazla özel girişime izin verdi. Ekonomik girişimleri toplumun fakir kesimini (kısa vadede) mutlu etti, ama ülkede aşırı ithalata sebep oldu. Menderes, en çok eleştiriyi, dışa bağımlılık politikaları yüzünden almıştır. Atatürk zamanında milli servet namına kurulan uçak motoru, traktör ve basma fabrikaları Menderes döneminde uygulanan yanlış politikalar yüzünden kapatılmıştır.

Menderes, toplumun entellektüel kesimi ve (Atatürk devrimlerinin tehlikede olduğunu düşünmekte olan) askeri kesim arasında popülerliğini giderek yitirmeye başladı. Bu gelişmeler politik yaşamının sonunu hazırlayan faktörler oldu. Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel kendi kişisel vatanperver perspektiflerini bir gece once sohbet ettiği Milli Savunma Bakanı’na ve dolayısıyla hükümete sunduğu icin erken emekliye sevkedilerek zorunlu izne gönderildi. Bu mektubunda, Adnan Menderes’e olan saygı ve desteğini açık bir şekilde ‘Cumhurbaşkanlığına Sayın Adnan Menderes getirilmelidir. Bu muhterem zatı her şeye rağmen milletin çoğunluğunun sevmekte olduğuna kanim. Bu sevgiden istifade edilerek kırılanların gönülleri alınmalı ve millete yeniden güven telkin edilmelidir’ görüşleriyle ifade eden "Cemal Ağa", Silahli Kuvvetlerin tüm kademelerine iletilen ve ordunun mutlaka siyasetten uzak kalmasini tavsiye eden ikinci bir veda mektubuna ragmen, 27 Mayıs 1960 gününde gerçekleştirilen, Gursel ile alakasi olmayan ve kendisinin ne planlayip nede katildigi, albay ve daha alt rutbelilerin yuruttugu askeri müdahalenin daveti üzerine kurdugu Milli Birlik Komitesi'nin Başkanlik görevini üstlendi ve devrim lideri olarak tanıtılarak kabul edildi. DP üyeleri çeşitli suçlardan, askeri harekatin idarecilerinin istegi uzerine, Yassıada'da yargılandılar. Menderes'e isnad edilen suçlar arasında Üniversite yönetimine ve öğrencilerine fazla baskıcı politika uygulaması gibi konular vardı. Sonu baştan belli dava nihayetinde Anayasa'yı ihlal suçundan(146/1) Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu idama mahkum edildiler. Celal Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle müebbed hapse çevrildi. Devlet Baskani Cemal Gursel ve Ismet Inonu’nun, diger dunya liderleri ile birlikte Menderes ve diger kabine uyelerinin idam cezalarinin affi dilekleri, albaylar ve alt düzeyli subaylardan kurulu komite tarafindan reddedildi. Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961, Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961'de İmralı Adası'nda idam edildi. 7 Kasim 1964’de, Celal Bayar’in hapis cezasi Cumhurbaskani Cemal Gürsel’in affi ile kaldirildi. Adnan Menderes'in mezarı ölümünden 29 sene sonra İmralı'dan alınarak İstanbul'daki bir anıtmezara taşındı (17 Eylül 1990).

-Kore'ye asker gönderdi ve batı dünyasının yanında yer aldı.Bu davranışı NATO'ya girmemize zemin hazırladı ve SSCB karşısında bir güç elde ettik.

-Nato’ya üye oldu.

-1958’de Amerika’ya Türkiye’de askeri üs kurma izni verdi.

Daha sonraları, Aydın'da bir üniversiteye (Adnan Menderes Üniversitesi) ve İzmir'de uluslararası bir hava limanına (Adnan Menderes Hava Limanı) onun adı verilmiştir.

Vikisöz'de Adnan Menderes ile ilgili özlü sözler bulunur.

Son Mektubu == Adnan Menderes’in idam edilmeden önce yazdığı son mektubu; Sizlere dargın değilim. Sizin ve diğer zevatın iplerinin hangi efendiler tarafından idare edildiğini biliyorum. Onlara da dargın değilim. Kellemi onlara götürdüğünüzde deyiniz ki, Adnan Menderes hürriyet uğruna koyduğu başını 17 sene evvel almadığınız için sizlere müteşekkirdir. İdam edilmek için ortada hiçbir sebep yok. Ölüme kadar metanetle gittiğimi, silahların gölgesinde yaşayan kahraman efendilerinize acaba söyleyebilecek misiniz? Şunu da söyleyeyim ki, milletçe kazanılacak hürriyet mücadelesinde sizi ve efendinizi yine de 1950’de olduğu gibi kurtarabilirdim. Dirimden korkmayacaktınız. Ama şimdi milletle el ele vererek Adnan Menderes’in ölüsü ebediyete kadar sizi takip edecek ve bir gün sizi silip süpürecektir. Ama buna rağmen duam [bu kelimenin üzeri çizilip merhametim yapılmıştır] sizlerle beraberdir

[değiştir] Dış bağlantılar

• Adnan Menderes'in Cumhurbaskanliginin istendigine dair haber

• Cemal Gursel’in destek mektubunun tam metni

• Cemal Gursel'in Savunma Bakani'na mektubunun orijinali

Önce gelen: Şemsettin Günaltay	Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı 22 Mayıs 1950 - 27 Mayıs 1960	Sonra gelen: Cemal Gürsel
Önce gelen: Celal Bayar	Demokrat Parti Genel Başkanı 9 Haziran 1950 - 27 Mayıs 1960	Sonra gelen: Adalet Partisi adına Ragıp Gümüşpala

19. Hükümet - 1. Menderes Hükümeti (22 Mayıs 1950 - 9 Mart 1951)

Başbakan: Adnan Menderes
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Samet Ağaoğlu · Devlet Bakanı: Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu
Gümrük ve Tekel Bakanı: Nuri Özsan · Adalet Bakanı: Halil Özyörük · Milli Savunma Bakanı: Refik Şevket İnce · İçişleri Bakanı: Rukneddin Nasuhioğlu · Dışişleri Bakanı: Mehmet Fuad Köprülü · Maliye Bakanı: Halil Ayan · Hasan Polatkan · Ekonomi ve Ticaret Bakanı: Zühtü Hilmi Velibeşe · Milli Eğitim Bakanı: Nuri Özsan · Hüseyin Avni Başman · Ahmet Tevfik İleri · Bayındırlık Bakanı: Fahri Belen · Samet Ağaoğlu · Kemal Zeytinoğlu · Hasan Polatkan · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Ekrem Hayri Üstündağ · Nihat Reşat Belger · Ulaştırma Bakanı: Seyfi Kurtbek · Ahmet Tevfik İleri · Tarım Bakanı: Nihat İyriboz · Çalışma Bakanı: Zühtü Hilmi Velibeşe · Hasan Polatkan · Ahmet Hulusi Köymen · Ticaret Bakanı: Mehmet Muhlis Ete

20. Hükümet - 2. Menderes Hükümeti (9 Mart 1951 - 17 Mayıs 1954)

Başbakan: Adnan Menderes
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Fethi Çelikbaş · Samet Ağaoğlu
Devlet Bakanı: Hüseyin Celal Yardımcı · Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu · Refik Şevket İnce · Yusuf Muammer Alakant
Gümrük ve Tekel Bakanı: Emin Kalafat · Rıfkı Salim Burçak · İbrahim Sıtkı Yırcalı · Nuri Özsan · Adalet Bakanı: Osman Şevki Çiçekdağ · Rukneddin Nasuhioğlu · Milli Savunma Bakanı: Kenan Yılmaz · Ahmet Hulusi Köymen · Seyfi Kurtbek İçişleri Bakanı: Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu · İbrahim Ethem Menderes · Halil Özyörük · Adnan Menderes · Dışişleri Bakanı: Mehmet Fuad Köprülü · Maliye Bakanı: Hasan Polatkan · Ekonomi ve Ticaret Bakanı: Mehmet Muhlis Ete · Hayrettin Erkmen · Fethi Çelikbaş · Ali Enver Güreli · Milli Eğitim Bakanı: Ahmet Tevfik İleri · Rıfkı Salim Burçak · Bayındırlık Bakanı: Kemal Zeytinoğlu · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Ekrem Hayri Üstündağ · Ulaştırma Bakanı: Seyfi Kurtbek · Yümnü Üresin · Tarım Bakanı: Nedim Ökmen · Çalışma Bakanı: Hayrettin Erkmen · Nuri Özsan · Samet Ağaoğlu · İşletmeler Bakanı: Nuri Özsan · İbrahim Hakkı Gedik · İbrahim Sıtkı Yırcalı ·

21. Hükümet - 3. Menderes Hükümeti (17 Mayıs 1954 - 9 Aralık 1955)

Başbakan: Adnan Menderes
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Fatin Rüştü Zorlu · Fuat Köprülü
Devlet Bakanı: İbrahim Ethem Menderes · Osman Kapani · Fahrettin Ulaş · Mükerrem Sarol
Gümrük ve Tekel Bakanı: Emin Kalafat · Milli Savunma Bakanı: İbrahim Ethem Menderes · İçişleri Bakanı: Namık Gedik · Dışişleri Bakanı: Mehmet Fuad Köprülü · Fatin Rüştü Zorlu · Adnan Menderes · Maliye Bakanı: Hasan Polatkan · Ekonomi ve Ticaret Bakanı: İbrahim Sıtkı Yırcalı · Milli Eğitim Bakanı: Hüseyin Celal Yardımcı · Bayındırlık Bakanı: Kemal Zeytinoğlu · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Behçet Uz · Ulaştırma Bakanı: Muammer Çavuşoğlu · Tarım Bakanı: Nedim Ökmen · Çalışma Bakanı: Hayrettin Erkmen · İşletmeler Bakanı: Fethi Çelikbaş · Samet Ağaoğlu

22. Hükümet - 4. Menderes Hükümeti (9 Aralık 1955 - 25 Kasım 1957)

Başbakan: Adnan Menderes
Devlet Bakanı: Şemi Ergin · Mehmet Cemil Bengü · Emin Kalafat · Hüseyin Celal Yardımcı · Fatin Rüştü Zorlu
Gümrük ve Tekel Bakanı: Hadi Hüsman · Adalet Bakanı: Şemi Ergin · Milli Savunma Bakanı: Adnan Menderes · İçişleri Bakanı: Hüseyin Avni Göktürk · İbrahim Etem Menderes · Namık Gedik · Dışişleri Bakanı: İbrahim Ethem Menderes · Mehmet Fuad Köprülü · Maliye Bakanı: Hasan Polatkan · Nedim Ökmen · Adnan Menderes · Ekonomi ve Ticaret Bakanı: Hadi Hüsman · Fahrettin Ulaş · Abdullah Aker · Zeyyat Mandalinci · Milli Eğitim Bakanı: Ahmet Tevfik İleri · Ahmet Özel · Bayındırlık Bakanı: İbrahim Etem Menderes · Muammer Çavuşoğlu · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Nafiz Körez · Ulaştırma Bakanı: Arif Demirer · Tarım Bakanı: Esat Budakoğlu · Çalışma Bakanı: Mehmet Mümtaz Tarhan · Samet Ağaoğlu · Sanayi Bakanı: Samet Ağaoğlu İşletmeler Bakanı: Samet Ağaoğlu

23. Hükümet - 5. Menderes Hükümeti (25 Kasım 1957 - 27 Mayıs 1960)

Başbakan: Adnan Menderes
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Medeni Berk · Ahmet Tevfik İleri
Devlet Bakanı: Samet Ağaoğlu · Muzaffer Kurbanoğlu · Ahmet Haluk Şaman · Abdullah Aker · Yusuf İzzet Akçal · Emin Kalafat
Gümrük ve Tekel Bakanı: Hadi Hüsman · Adalet Bakanı: Esat Budakoğlu · Hüseyin Celal Yardımcı · Milli Savunma Bakanı: Şemi Ergin · İbrahim Ethem Menderes · İçişleri Bakanı: Namık Gedik · Dışişleri Bakanı: Fatin Rüştü Zorlu · Maliye Bakanı: Hasan Polatkan · Milli Eğitim Bakanı: Ahmet Tevfik İleri · Mehmet Atıf Benderlioğlu · Hüseyin Celal Yardımcı · Bayındırlık Bakanı: Ahmet Tevfik İleri · İbrahim Etem Menderes · İmar ve İskan Bakanı: Hayrettin Erkmen · Medeni Berk · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Lütfi Kırdar · Ulaştırma Bakanı: Muzaffer Kurbanoğlu · Şemi Ergin · Fevzi Uçaner · Tarım Bakanı: Nedim Ökmen · Çalışma Bakanı: Ahmet Haluk Şaman · Hayrettin Erkmen · Abdullah Aker · Sanayi Bakanı: Abdullah Aker · Samet Ağaoğlu · İbrahim Sıtkı Yırcalı · Hayrettin Erkmen · Ahmet Sebati Ataman · Hasan Polatkan · Basın, Yayın ve Turizm Bakanı: Ali Server Somuncuoğlu · Ahmet Haluk Şaman · İbrahim Sıtkı Yırcalı · Koordinasyon Bakanı: Ahmet Sebati Ataman · Abdullah Aker