Cemal Gürsel

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Cemal Gürsel
1895 - 1966

Cemal Gürsel
Başbakan ve Cumhurbaşkanı
Doğum	13 Ekim 1895 Erzurum, Osmanlı Devleti
Ölüm	14 Eylul 1966 Ankara, Turkiye Cumhuriyeti
Cumhurbaşkanlığı Görev süresi	27 Mayıs 1960 - 28 Mart 1966
Önce gelen Cumhurbaşkanı	Celal Bayar
Sonra gelen Cuhurbaşkanı	Cevdet Sunay
Başbakanlık Görev süresi	27 Mayıs 1960 - 27 Ekim 1961
Önce gelen Başbakan	Adnan Menderes
Sonra gelen Başbakan	İsmet İnönü
Siyasi Parti

Çanakkale
Deniz Savaşları – Arı Burnu – Seddülbahir – 1. Krite – 2. Kirte – 3. Kirte – 1. Kerevizdere - Zığındere - 2.  Kerevizdere - Anafartalar – Conkbayırı

Sina ve Filistin
1. Süveyş – 2. Süveyş – Romani – Magdhaba – Ramallah – 1. Gazze – 2. Gazze – 3. Gazze – Bir-Seba – Kudüs – Megiddo

Yunan Cephesi
1. İnönü - 2. İnönü - Kütahya-Eskişehir - Sakarya - Büyük Taaruz

Cemal Gürsel (1895, Erzurum - 1966, Ankara), Türk asker, Milli Birlik Komitesi (MBK) başkanı, devlet adamı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin dördüncü cumhurbaşkanıdır.

Konu başlıkları 1 Hayatı 1.1 Eğitimi 1.2 Askerlik dönemi 1.2.1 Kıta ve karargah görevleri 1.2.2 Katıldığı savaşlar 1.2.3 Aldığı ödüller 2 27 Mayıs 1960 İhtilali 3 Dönemindeki Gelişme ve Yenileşmeler 4 Kronoloji 5 Çoklu ortam kaynakları 6 Hakkında 7 Kaynakça

[değiştir] Hayatı

Gürsel, Erzurum'un Türk yerlisi asker kökenli bir ailenin çocuğu olarak 1895 yılında doğdu.

Gürsel, 1927 yılında Melahat Hanım ile evlendi ve bu evlilikten Muzaffer adını verdikleri bir çocuğu oldu. 1966 yılında başlayan rahatsızlığının sürmesi, yurt dışında (ABD) tedaviye rağmen ağırlaşarak komaya dönmesi ve görevini engellemesi üzerine, Anayasa uyarınca Cumhurbaşkanlığı görevi 28 Mart 1966'da TBMM tarafından sona erdirildi. 14 Eylül 1966 günü vefat etti. Geriye hiç bir vasiyet ve kendisi ile ilgili dilek bırakmadı. Anıtkabir devrim şehitleri bölümünde toprağa verildi ve sonradan devlet mezarlığına nakledildi.

[değiştir] Eğitimi

İlk öğrenime Ordu ilinden sonra Erzincan'da devam eden Gürsel, orta eğitimini tamamladıktan sonra İstanbul Kuleli Askerî Lisesi'ne askeri öğrenci olarak girdi. Kuleli'de son sınıf öğrencisiyken Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine 16 Ekim 1914'de askeri eğitimine ara verdi ve 4. Kolordu Komutanlığı'nda subay olarak göreve başladı.

1 Eylül 1922'de yüzbaşılığa yükselen Gürsel, bir yıl Harp Okulu'nda eğitim aldı. 1 Ekim 1926'da Harp Akademisi'ne başladı ve 1 Eylül 1929'da kurmay subay olarak Akademi'den mezun oldu.

[değiştir] Askerlik dönemi

Gürsel, birlik komutanlıkları ve karargah görevlerinde 45 yıl süren askerlik hizmetinde bulundu.

[değiştir] Kıta ve karargah görevleri

Gürsel, aktif askerlik görevine Çanakkale Savaşı'na katılarak başladı. 45 yıl süren askerlik kariyerinde, Kara Kuvvetler Komutanlığı'na bağlı çeşitli birliklerde komutanlık ve karargah görevlerinde hizmet verdi.

[değiştir] Katıldığı savaşlar

Gürsel, Çanakkale, Filistin, Suriye ve Kurtuluş savaşlarında yer aldı.

1914 ve 1917 yılları arası topçu teğmen olarak Çanakkale'de 1. Topçu Alayı'nın 1. Bataryası'nda savaştı. Çanakkale Savaşı sonrası, 1 Eylül 1917'de 41. Tümen Obüs Bataryası Komutanlığı'na atanarak Filistin Cephesine gönderildi. Filistin ve Suriye cephesindeki bütün savaşlarda 41. Alay'ın 5. Bağımsız Batarya Komutanı olarak görev aldı. İngilizlere Gazze cephesinde 19 Eylül 1919'da esir düşerek Mısır'da iki yıl esir kaldı. 6 Ekim 1920'de serbest kalınca İstanbul'a dönüp, Erzurum Kongresi'ni izleyen günlerde Anadolu'ya geçerek, Kurtuluş Savaşı'nın batı cephesindeki bütün savaşlara katıldı.

[değiştir] Aldığı ödüller

1. Tümen'de üstün başarı ile verdiği hizmetleri için kıdem zammı ile taltif edildi. Büyük Taarruz'da fiilen görev başında muharebede bulunarak Harb Madalyası ve İstiklal Madalyası ile taltif edildi.

[değiştir] 27 Mayıs 1960 İhtilali

27 Mayıs 1960 İhtilali öncesinde Kara Kuvvetleri Komutanı olan Gürsel; 2 Mayıs 1960'da ziyareti sırasında sohbet ettiği Milli Savunma Bakanı Ethem Menderes'e ve dolayısıyla hükümete kişisel görüşlerini belirterek Başbakan Adnan Menderes'in cumhurbaşkanı olmasını destekleyen tarihi bir mektubu 3 Mayıs 1960'da yazdı. Gürsel erken emekliye sevkedildi ve 3 Mayıs 1960'da zorunlu izinle İzmir'e gitti.

Silahlı Kuvvetlerin tüm kademelerine iletilen ve ordunun mutlaka siyasetten uzak kalmasını tavsiye eden bir veda mektubu göndererek İzmir'e yerleşmişti.

27 Mayıs 1960'da albay ve daha alt kademedeki subaylarca gerçekleştirilen ihtilal sonrasında Milli Birlik Komitesi'nin (MBK) daveti üzerine MBK'nın başkanlık görevini üstlendi ve ihtilal lideri olarak kabul edildi. Kendisiyle yapilan 16 Temmuz 1960 tarihli bir gazete (Cumhuriyet) görüşmesinde, ‘Şebeke zaten hazırdı. Ben şahsen ordunun siyasete katılmasını istemiyor ve genç arkadaşlarımın (ihtilal) teşebbüslerine engel oluyordum. İşler öyle bir seviyeye geldi ki, ordunun siyasete karışmasına karşı olmama rağmen, onları görevlerinde serbest bıraktım. şimdi bütün hedefim, adalet ve ahlak prensiplerine dayalı bir idareyi yeniden kurmaktir.’ açıklamasında bulundu.

Cemal Gürsel, 27 Mayıs ögleden sonra, hukuk öğretim üyeleri Ordinaryüs Profesör Sıddık Sami Onar, Ord. Prof. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Prof. Ragıp Sarıca, Prof. Naci Şensoy, Prof. Hüseyin Nail Kubalı, Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya, Doç. Dr. İsmet Giritli, Prof. İlhan Arsel, Prof. Bahri Savcı, Prof. Muammer Aksoy ve hocalarına yardım eden İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi asistanı (YÖK Başkanı ve uzmanlık alanı Anayasa hukuku olan) Prof. Erdoğan Teziç'i kabul etti. Ord. Prof. Sıddık Sami Onar, heyet adına: "Bugün içinde bulunduğunuz durumu adi ve siyasi bir hükümet darbesi saymak doğru değildir." ifadesinde bulundu. Heyet, Gürsel tarafından yeni bir Türkiye’nin en özgürlükçü anayasasının (1961) taslağını hazırlamakla resmen görevlendirildi.

Cemal Gürsel, daha önce iptal edilmiş olan Türk ve İskoç milli futbol maçının Ankara'da 8 Haziran 1960’da yeniden tertip edilmesini sağladıkdan sonra (Türkiye 4, İskoçya 2), ihtilalin yarattığı üzüntülü ortamda milli moralin ve kaynaşmanın artması için "Cemal Gürsel Kupası" isimli, 3 Temmuz’da finali İstanbul’da oynanan Türk futbol turnuvasini organize edip izledi (Fenerbahçe 1, Galatasaray 0).

Tutuklu gazeteci ve öğrencilerin serbest bırakılmasını, yasaklı kapatılmış gazetelerin yeniden açılmasını sağladı. Cumhuriyet Gazetesi Ragip Gumuspala'ya Demokrat partilileri toplayan Adalet Partisi'ni kurma gorevini verdi. Yeniden demokratik düzene dönülmesinde, yeni askeri darbelerin önlenmesinde liderlik etti. Devlet Baskani Cemal Gursel ve İsmet İnonu’nun, diger dunya liderleri ile birlikte Menderes ve diger kabine uyelerinin idam cezalarinin affi dilekleri, Milli Birlik Komitesi tarafindan reddedildi. Komite üyesi bir kurmay albay tarafından yapılan suikast girişiminden yaralı olarak kurtuldu. Bu olaydan sonra, kendini silahla vuran albaya hukuki ceza istemedi ve onunla diğer 13 MBK üyesi yurt dışına görevli olarak gönderildiler.

Başbakanlık ve Cumhurbaşkanlığı görevlerine aday olmaları için yüksek düzeyli tıp ve muhendislik dalındaki Ankara'da ki akademisyenlere teklif götürdü ve destek verme önerisinde bulundu. Cumhurbaşkanlığı için kendi adaylığı ya da başkalarının adaylıklarına karşı hiçbir lobi ve girişimde açık ya da dolaylı şahsi rol almadı.

Halk oyuna sunulan ve kabul edilen yeni Anayasa gereğince, 10 Ekim 1961'de yapılan genel seçimlerden sonra oluşturulan yeni Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından konulan adaylığı çoğunluğun desteğini alarak 21 Ekim 1961'de Türkiye'nin dördüncü Cumhurbaşkanı olarak seçildi.

[değiştir] Dönemindeki Gelişme ve Yenileşmeler

ABD ile SSCB arasındaki Küba Füze Krizinde, batı tarafında Turkiye'nin komünizme karşı koruyuculuk görevini yürüttü.

İngiltere kraliçesi II. Elizabeth ve ABD başkan yardımcısı Lyndon B. Johnson'u konuk etti. İngiltere askeri uçaklarının Türk hava sahasını Kuveyt'i tehdit eden Irak'a karşı kullanması için izin çıkardı. Avrupalı liderlerle olan yakın diplomatik ilişkileri sayesinde, Avrupa Birliği 1963 Ankara Anlaşmasını ve bir yıl sonrada Assosiye Üyelik konumuna Türkiyenin ulaşmasını sağladı.

Cemal Gursel Türkiye tarihinde ilk kez planlı ekonomiye geçiş, Devlet Planlama Teşkilatı ve Devlet İstatistik Enistütüsü kuruluşu, 5 yıllık kalkınma planları, sendikalar, grev ve toplu sözleşme yasalarının çıkarılması, Ortak Pazar üyeliği, SSCB ile iyi ilişkiler kurulması, Kıbrıs'a garantör ülkeler tarafından müdahalesi, Cumhuriyet öncesi Erzurum ve Doğu Anadolu'da işgalcilerle işbirlikçi, isyancı azınlıklarca katledilen 250.000 sivil Türk halkının anıtsal temsili konusunda ulusal ve tarihsel önderlik niteliğinde çalışmalar yaptı. Milli İstihbarat Teşkilatı Kuruluşu yasası ve düzenlemesi, Milli Güvenlik Kurulu'nun başlangıç ve geliştirilmesi, Türk ordusunun modernizasyonu, İran, Pakistan ile birlikte bölgesel kalkınma organizasyonunun kurulmasi, Avrupa ve Orta Asya memleketlerini bağlayan mikrodalga radyo iletişim ağı kurulması, Turizm bakanlığının kurulması, Güneydoğu Anadolu'nun kalkınma ve geliştirilmesi planları, Basın Yayın Yüksek okulunun ilk kuruluşu da yine kendisinin Türkiye Cumhuriyetine olan katkılarıdır. Cumhurbaskani onayina sunulan yasa tekliflerini bir kez daha Meclis’te gorusulmek uzere geri gonderme uygulamasini 1963’de baslatti. Toplumda gorme kaybi ve korlugun onlenmesi icin hayir yardimi amacini guden uluslararasi Lion’s kulubu’nun Turkiye'de hizmete girmesi (1963), Turkiye Radyo ve Televizyon (TRT) kurumu’nun baslangici (1964), ilk milli nufus kontrol planlama calismalari (1965), ulkede ilk bilgisayar kullanimi, demir celik uretimi gelismesi (AET demir celik birligi dogrultusunda), petrol boru hatti insasi idaresi altinda gerceklesti.

Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Genelkurmay Başkanı Gen. Rüştü Erdelhun'a verilen hapis cezalarına af getirdi.

İlk Devlet Araştırma Kütüphanesi ve hükümete yol göstericilik görevini yasayla verdiği Turkiye Bilimsel Teknik Araştırma Kurumunu kurdu.

Ordunun binek otomobil ihtiyacını karşılamak amacı da güden, ilk yerli ve seri üretimi hedefliyen Devrim (otomobil) projesini başlattı.

[değiştir] Kronoloji

1895, Erzurum'da doğdu.

1914, 16 Ekim'de subay olarak 4. Kolordu Komutanlığı emrine verildi.

1915, 12 Temmuz Asteğmen oldu.

1915, 1 Eylül Teğmen oldu.

1917, 1 Eylül 41. Tümen Obüs Bataryası Komutanlığına atanarak Filistin Cephesine gönderildi.

1919, 19 Eylül İngilizlere esir düşerek iki yıl Mısır'da esir kampında kaldı.

1920, 6 Ekim serbest bırakıldı ve İstanbul'a dönüşte Üsteğmenliğe yükseltildi ve İstiklal Savaşı'na katıldı.

1922, 1 Eylül Yüzbaşı oldu.

1926, 1 Ekim Harp Akademisi'ne başladı.

1929, 1 Eylül Harp Akademisi'nden mezun oldu.

1931, 30 Ağustos Binbaşı oldu.

1936, 30 Ağustos Yarbay oldu.

1940, 30 Ağustos Albay oldu.

1946, 30 Ağustos Tuğgeneral oldu ve 15. Tümen Tugay Komutanlığına atandı.

1948, 30 Ağustos 2. Kolordu Komutanlığı Kurmay Başkanı iken Tümgeneral oldu.

1950, 28 Haziran 12. Tümen Komutanlığına getirildi.

1953, 30 Ağustos İzmir 2. Yurtiçi Bölge Komutanı oldu.

1957, 30 Ağustos Orgeneralliğe yükseltilerek 3. Ordu Komutanı oldu.

1958, 21 Ağustos Kara Kuvvetleri Komutanlığı'na atandı.

1960, 2 Mayıs Milli Savunma Bakanı Ethem Menderes'e veda etti.

1960, 3 Mayıs emekliye ayrılmaya karar vererek izne çıkarak İzmir'e giderken Menderes hükümetinin Milli Savunma Bakanı Ethem Menderes'e tarihe geçen mektubunu yazdı.

1960, 27 Mayıs TSK'nın ülke yönetimine el koymasıyla aynı gün Milli Birlik Komitesinin Başkanlığına getirildi (24. Hükümet - 1. Milli Birlik Komitesi Hükümeti 27 Mayıs 1960 - 5 Ocak 1961)

1960, 28 Mayıs Devlet ve Hükümet Başkanlığı, TSK Başkomutanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı (30 Mayıs - 9 Haziran 1960) yetkilerini üstlenerek 24. Hükümeti kurdu. (1. Milli Birlik Komitesi Hükümeti)

1961, 5 Ocak Hükümeti yenileyerek 25. Hükümeti kurdu (2. MBK Hükümeti)

1961, 26 Ekim yapılan halk oylaması ile Cumhurbaşkanı

1963, Ekim Cumhuriyet'in 40. kuruluş yıldönümü nedeniyle Atatürk, İnönü, Kennedy ve kendisinin konuşmalarını içeren bir kutlama plağı yayınlattı.

1966, 2 Şubat tedavi için ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'un özel uçağıyla ABD'ye götürüldü.

1966, 9 Şubat komaya girdi.

1966, 24 Mart Bakanlar Kurulu toplanarak Gürsel'in Türkiye'ye getirilmesine karar verdi.

1966, 26 Mart Türkiye'ye getirilerek, Gülhane Askeri Tıp Akademisi'ne kaldırıldı.

1966, 26 Mart 37 kişilik Müşterek Sağlık Kurulu, Gürsel'in cumhurbaşkanlığı görevine devam edemeyeceğini belirten bir rapor hazırlayarak Başbakanlığa sundu.

1966, 28 Mart anayasa uyarınca cumhurbaşkanlığı görevi TBMM kararıyla sona erdirildi.

1966, 16 Eylül sabaha karşı (06.45) vefat etti.

[değiştir] Çoklu ortam kaynakları

Aşağıdaki ses ve belgesel kaynaklar, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in 1963 yılında yayınladığı plaktan alınmıştır.

• http://en.wikipedia.org/wiki/Image:CemalGursel1963.ogg Cemal Gürsel'in Kemal Atatürk hakkında ses kaydı, 10 Kasim 1963
• http://en.wikipedia.org/wiki/Image:CemalGursel1963_text.pdf Cemal Gürsel'in Atatürk hakkındaki konuşmasının metni
• http://en.wikipedia.org/wiki/Image:JFKennedy_November1963.ogg ABD Başkanı John F. Kennedy'nin Kemal Atatürk üzerine sesli mesajı, 1963
• http://tr.wikisource.org/wiki/Resim:InTurkish_Kennedy.ogg Türkçe ses olarak John F. Kennedy'nin Kemal Atatürk konuşmasının tercümesi, 1963
• http://en.wikipedia.org/wiki/Image:JFKennedy1963_text.pdf Baskan John F. Kennedy'nin Atatürk mesajının metni
• http://en.wikipedia.org/wiki/Image:IsmetInonu1963.ogg İsmet İnönü'dem Kemal Atatürk sesli mesajı, 1963
• http://en.wikipedia.org/wiki/Image:IsmetInonu1963_text.pdf İsmet İnönü'den Atatürk mesajının metni

[değiştir] Hakkında

Genelde, mutavazi ve gosterişsiz bir idareci sifatiyla un kazandi ve en buyuk onemi, iyi egitilmiş bir Turk gencligi ile cok ve durust calişan bir halk onceligine vermeye calisti.

"General Gursel, modern Turkiye’nin Ata’si olan Mustafa Kemal’e benzer bir sekilde, ikinci Turkiye Cumhuriyeti’nin babasi olarak tarif edilebilir. Derin bir bolunme zamaninda, Gursel, kendinisi milli butunlugun bir sembolu olarak goren Turk Milleti’nin saygi ve sevgisini kazanip devam ettirdi. Vefat ettiginde, ulusun guven duyulan babasi kimligine sahipti.” (Vefati uzerine tum Turk gazetelerinde yayinlananan bas sagligi mesaji olarak) Prof. Bernard Lewis, 15 Eylul 1966

[değiştir] Kaynakça

• 1967 Adalet yılı açılış konuşması

• Detaylı İngilizce Biyografisi ve Resimleri

• Cemal Gürsel'in Savunma Bakanı'na mektubu - Devlet Arşivleri Orijinali

• Adnan Menderes'in Cumhurbaşkanlığını istediğine dair haber

• Cumhurbaşkanlığı Fotografı
• Gürsel hakkında verilen sağlık raporu ve ilgili tarihler

• Turkiye Cumhuriyeti 1960-62
• Turkiye Cumhuriyeti 1963-66

Önce gelen: Celal Bayar	Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı 27 Mayıs 1960 - 28 Mart 1966	Sonra gelen: Cevdet Sunay
Önce gelen: Adnan Menderes	Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı 27 Mayıs 1960 - 27 Ekim 1961	Sonra gelen: Emin Fahrettin Özdilek

24. Hükümet - 1. Milli Birlik Komitesi Hükümeti (27 Mayıs 1960 - 5 Ocak 1961)

Başbakan ve Milli Savunma Bakanı: Cemal Gürsel
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Emin Fahrettin Özdilek
Devlet Bakanı: Muharrem İhsan Kızıloğlu · Hayri Mumcuoğlu · Osman Şefik İnan · Mustafa Amil Artus · Ali Nasır Zeytinoğlu
Gümrük ve Tekel Bakanı: Fethi Aşkın · Adalet Bakanı: Abdullah Pulat Gözübüyük · Mustafa Amil Artus · Hüseyin Avni Öztürk · Milli Savunma Bakanı: Emin Fahrettin Özdilek · Hüseyin Ataman · İçişleri Bakanı: Muharrem İhsan Kızıloğlu · Dışişleri Bakanı: Selim Rauf Sarper · Maliye Bakanı: Mustafa Kemal Kurdaş · Ekrem Alican · Milli Eğitim Bakanı: Fehmi Yavuz · Bedrettin Tuncel · İmar ve İskan Bakanı: Orhan Kubat · Fehmi Yavuz · Ali Mukbil Gökdoğan · Bayındırlık Bakanı: Daniş Koper · Sıtkı Ulay · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Nusret Karasu · Salih Ragıp Üner · Nusret Fişek · Ulaştırma Bakanı: Sıtkı Ulay · Tarım Bakanı: Reşat Aktan · Osman Tosun · Feridun Üstün · Çalışma Bakanı: Cahit Talas · Mehmet Raşit Beşerler · Ekrem Alican · Ticaret Bakanı: Cihat İren · Mehmet Baydur · Fethi Aşkın · Sanayi Bakanı: Muhtar Uluer · Emin İprikçi · Şahap Kocatopçu · Basın, Yayın ve Turizm Bakanı: Selim Rauf Sarper · Zühtü Tarhan

25. Hükümet - 2. Milli Birlik Komitesi Hükümeti (5 Ocak 1961 - 20 Kasım 1961)

Başbakan: Emin Fahrettin Özdilek
Başbakan: Cemal Gürsel
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Muharrem İhsan Kızıloğlu · Emin Fahrettin Özdilek
Devlet Bakanı: Ali Nasır Zeytinoğlu · Sıtkı Ulay · Hayri Mumcuoğlu · Hasan Adnan Erzi
Gümrük ve Tekel Bakanı: Cahit Talas · Fethi Aşkın · Adalet Bakanı: Ertem Tüzemen · Kemal Türkoğlu · Kemal Sahir Kurutluoğlu · Milli Savunma Bakanı: Muzaffer Alankuş · İçişleri Bakanı: Muharrem İhsan Kızıloğlu · Dışişleri Bakanı: Selim Rauf Sarper · Maliye Bakanı: Mustafa Kemal Kurdaş · Milli Eğitim Bakanı: Ahmet Tahtakılıç · Turhan Feyzioğlu · İmar ve İskan Bakanı: Fehmi Yavuz · Mehmet Rüştü Özal · Mehmet Orhan Mersinli · Bayındırlık Bakanı: Sıtkı Ulay · Ali Mukbil Gökdoğan · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Salih Ragıp Üner · Ulaştırma Bakanı: Mehmet Orhan Mersinli · Tarım Bakanı: Osman Tosun · Çalışma Bakanı: Cahit Talas · Ahmet Tahtakılıç · Ticaret Bakanı: Mehmet Baydur · Mustafa Kemal Kurdaş · Sanayi Bakanı: İhsan Soyak · Şahap Kocatopçu · Mustafa Kemal Kurdaş · Basın, Yayın ve Turizm Bakanı: Kemal Sahir Kurutluoğlu · Cihat Baban