Capoeira
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Capoeira Brezilya'ya özgü, Afrika kökenli bir dövüş sporudur. Ayrıca Brezilya Portekizcesi'nde büyük ormanlarda küçük ağaçsız alanlara denir. Capoeira sporunun ismi de buradan gelir.
Afrika'dan getirilen köleler Avrupa kökenli sahiplerine karşı büyük çaplı bir isyan çıkarmaya niyetlenir. Geliştirdikleri bu dövüş sanatını müzik eşliğinde, yerel bir dansmış gibi yaparak sahiplerinin isyana dair şüphe edinmemeleri amaçlanmıştır. İsyancı köleler gruplar halinde kaçar ve orman içlerindeki capoeira'larda pusu kurar. Capoeira'da birçok hareket el üzerinde durularak yapılır. Bunun sebebi at üzerinde iz süren sahiplerini tekme ile attan düşürebilmektir.
Angola ve Regionel olmak üzere iki genel tarzı vardır. Angola daha yavaş bir ritimle yere yakın oynanır. Amaç kurnazlık ve çeviklikle rakibi alt etmektir. İlk Capoeira örneklerine daha yakın olduğu varsayılır. Regionel daha canlı bir ritimle, daha ayakta ve bol akrobasili bir oyundur. Bu tarz oyun yeri gelince oldukça hırçınlaşabilir. Bunların dışında berimbau'dan çıkan belli ritimlere göre oynanan oyunlar vardır; banguela, iuna ve muidinho gibi... Regionel, Mestre Bimba tarafından yaratılmıştır. Mestre Bimba'nın halen yaşamakta olan ilk öğrencileri ders vermeye devam etmektedir. Özellikle ilk öğrencilerin beyaz olması, Mestre Bimba'nın Capoeira'nın bir siyah sporu olarak yasa dışılık ve ırkçılıktan kurtulmasını sağlamak içindir.[1] Bu öğrencilerden Mestre Accordeon'un San Francisco, Kaliforniya ve Mestre Suassuna'nın Salvador, Bahia'da akademileri bulunmaktadır.
Brezilya'da kölelerin özgürlüğünü kazanmalarından sonra genelde bir fakir sporu olan Capoeira yavaş yavaş yeraltına inmeye başlamış ve zamanla çetelerin bir numaralı silahı haline gelmiştir. Daha sonra özellikle Mestre Bimba'nın ve ondan sonra gelen öğrencilerinin çabalarıyla Capoeira hem Brezilya'da hem de dünyanın dört bir yanında daha da yaygınlaşmış ve yasadışı nitelemelerden sıyrılmayı başarmıştır.
Tabii Capoeira hakkında farklı kaynaklardan farklı bilgiler elde edilmektedir. Genel olarak kayıtlı olmayan bu bilgiler, Capoeira'nın ustalarının öğrencilere anlattığı hikayelerden ve oyun sırasında söylenen şarkılardan gelir. Bu nedenle çelişkiler ve eksiklikler olması doğaldır.
Konu başlıkları |
[değiştir] Capoeira'da Seviyeler ve İlgili Terimler
Capoeirista: Capoeira yapan kişi.
Mestre: Capoeira'da ulaşılan en yüksek mertebe. Mestre Acordeon ve Suassuna gibi büyük mestrelere Grand Mestre de denmektedir.
Contra Mestre ya da Mestrando: Okuluna göre ismi değişen bu seviye mestrenin bir altındaki derecedir ve mestreden sonraki en önemli mertebedir.
Professor(a): Contra Mestre/Mestrando'dan sonraki hocalık seviyesidir. Eğer eğitmen bayansa sonuna 'a' eklenir. Bunun nedeni Latin kökenli bir dil olan Portekizce'nin nesne ve öznelere cinsiyet vermesi, fiileri buna göre çekmesidir.
Instrutor(a): İlk hocalık seviyesidir. Yine eğer eğitmen bayansa ismin sonuna 'a' eklenir.
Graduad(o)(a): Eğitimini tamamlamış öğrencilere verilen isimdir. Bu öğrenciler asistan olarak ders verebilirler. Öğrenci bayansa graduada, erkekse graduado kullanılır.
Estagiero: Bazı okullarda geçiş süreci için öğrenciye bu stajyer ismi verilir. Öğrenci hazır olduğunda genellikle graduad(o)(a) olur.
Formad(o)(a): Batizadoya katılmış ve okula dahil olmuş öğrencilere denir. Mezun, yani graduad(o)(a) olana kadar her öğrenci formadodur. Yine sonundaki harf öğrencinin cinsiyetine göre değişir.
Batizado: Kelime anlamı vaftiz olan bu seremoni, Capoeira'da öğrencilerin okula alınması ve ilk corda(o)larını aldıkları büyük bir festivaldir. Genelde batizadolarda yeni öğrenciler corda(o) alırken, eski öğrencilerin de seviyeleri yükselir. Bunların gerçekleşmesi için öğrencinin genellikle yılda bir kez yapılan bu etkinliğe katılması gereklidir. Aksi takdirde seviye değişimleri ya da okula dahil olma işlemi gerçekleşmez. Bu törenler Capoeira'nın Afrika kökenlerinin temsilidir.
Corda(o): Öğrencilerin seviyelerini gösteren bir çeşit kemer sistemidir. Bazı okullar corda, bazıları cordao kullanmaktadır. Corda genellikle fabrika yapımı, aslen kirli beyaz olan ve daha sonradan Mestre tarafından seviye renklerine boyanan bir kemerdir. Cordao ise farklı renklerde iplerin alınıp öğrenciler tarafında örülmesiyle hazırlanan bir kemer çeşididir. Okuluna göre değişen kemer sistemlerinin renkleri de genel olarak iki grupta toplanabilir. Bir sistemde Brezilya bayrağının renkleri kullanılırken, diğer sistemde içinde sarı, turuncu, kırmızı, mor gibi her biri farklı anlam ifade eden bir renk çeşitlemesi bulunur. Bu durumda farklı okullarda seviyelerin gösterilmesinde bir standart bulunmamaktadır. Örneğin Mestre seviyesi bazı okullarda beyazken, bazı okullarda kırmızı ya da siyah olabilir.
[değiştir] Capoeira'da Kullanılan Müzik Aletleri
Capoeira müziğini yapan gruba Bataria denmektedir. Genelde batariada şu aletler bulunur:
Berimbau: (Birimbau diye okunur) Capoeira'da kullanılan en önemli müzik aletidir. Kökleri Afrika'ya kadar dayanmaktadır. Eski zamanlarda Capoeirista'ların (Capoeira yapan kişi) Berimbau'nun ucuna jilet, bıçak gibi keskin aletler yerleştirerek silah olarak da kullandıkları söylenir. Capoeira aslında çok basit bir formata dayanan ama oldukça farklı tınılar elde edebilen bir alettir. Ayrıca farklı tonlarıve görevleri olan berimbau'lar vardır. Berimbau altı parçadan oluşur. Bunlar:
- Verga: Berimbau'nun "sopa" kısmıdır. Bambu, rotan gibi çok yumuşak olmayan, eğilme kapasitesi olan ama kolay kırılmayan ağaçlardan yapılır. Genelde bir metre civarında bir uzunlukta olur.
- Arame: Bu aslında basit bir çelik teldir. Brezilya'lı capoeirista'lar bunu eski kamyon lastiklerinin içlerinden çıkarırlar. Bu tel daha sonra zımbalanarak temizlenir, ucuna atılan bir düğümle verga'ya bağlanarak yukarıdan gerilir. Böylece berimbau'yu akor yapmış olursunuz.
- Cabaça: (Kabasa diye okunur) Bu parça bildiğimiz kabağın kurutulup içinin oyulmasıyla yapılır. Arkasına açılan iki deliğe bağlanan bir iple berimbau'ya eklenir.
- Dobrao: Dobrao metal bir para olabileceği gibi deniz kenarında bulunan, elinizin rahat edeceği büyüklükte bir taş da olabilir. Bu parça berimbau çalınırken arameye değer ve bu şekilde "nota" oluşturur.
- Caxixi: (Kaşişi diye okunur) Caxixi sepet gibi örülen sonra içine koyulan bilimum fasulye, boncuk gibi şeylerle sallanarak müziğe ses katan bir parçadır.
- Baqueta: (Baketa diye okunur) Yine rotan, bambu gibi ağaçların arta kalan, daha ince parçalarından yontularak yapılan bu parça bir çeşit bagettir ve arameye vurularak berimbau'nun asıl sesini verir.
Aslında fakir Brezilya halkının sokaktan toplayıp yapabilecekleri kadar basit tutulan bu müzik aletini, her öğrencinin kendisinin yapması adettendir ve capoeira eğitiminin bir parçasıdır.
Atabaque: (Atabak ya da atabake şeklinde okunur.) Brezilya'lı Afrika'lılara özgü ve elle çalınan bir davuldur. Deri kısmı genelde manda derisinden yapılır, dekorasyon olarak da çoğunlukla tüylü bırakılmaktadır. Capoeira'nın genel ritmini sağlamak için kullanılır. Ayrıca maculele, samba de roda ve afoxe danslarında da kullanılır.
Pandeiro: Genel anlamda Türk tefini andıran bu müzik aletinin teften en büyük farkı zillerinin daha büyük olması, daha ağır bir metalden yapılması ve tınlamayı en aza indirmek için zillerinin dışa dönük değil, içe dönük olmasıdır.
Agogo: Tahta, plastik ya da demirden olan agogo bir sopa aracılığıyla çalınan en temel ritim aletlerinden biridir. Eğer demirden yapılırsa ziller grubuna girebilir.
[değiştir] Capoeira Hakkında Başvurulabilecek Bazı Kaynaklar
Capoeira üzerine kaynaklar genellikle Brezilya'da veya ABD'de çıkmıştır ve Türkçe'de bulunmamaktadır. İngilizce kaynaklardan bazıları şunlardır:
- Capoeira, a Brazilian Art Form: History, Philosophy, and Practice - Bira Almeida (Mestre Acordeon) (ISBN 9780938190295, Haziran 1986)
- The Little Capoeira Book - Nestor Capoeira (ISBN 9781556434402, Mayıs, 2003)
- Capoeira: Roots of the Dance-Fight-Game - Nestor Capoeira (ISBN 9781556434044, Temmuz 2002)
[değiştir] Türkiye'deki Capoeira Okulları
Bugün dünyada birçok Capoeira okulu bulunmaktadır ve hepsini burda saymak mümkün değildir. Ama Türkiye'deki akademilerin listesi verilebilir.
- Oficina da Capoeira: Brezilya'dan Mestre Ray'ın kurduğu ve Belçika'dan Mestre Dende'nin Türkiye'ye getirdiği Regionel okulu - http://www.capoeira-tr.com
- Capoeira Brasil - Acrocapoeira: New York'tan Mestre Jelon'un liderliğinde Türkiye'de kurulan Regionel okulu - http://www.acrocapoeira.com
- Paranaue Capoeira: Mestre Bigodinho'nun liderliğinde kurulan regionel okulu - http://www.parande.com
- Axe Capoeira: Mestre Barrao liderliğinde kurulan, Ankara merkezli regionel okulu - http://www.capoeiraturkiye.com
- Alegria Combat Capoeira: Mestre Nilson Reis tarafından kurulan Ankara merkezli capoeira okuludur. Websiteleri yapım aşamasındadır.
[değiştir] Notlar
- ^ Mestre Acordeon ile kişisel görüşme, Seattle, Ağustos 2005
