Chuyển tự tiếng Nga sang ký tự Latinh
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
|
Chuyển tự tiếng Nga sang ký tự Latinh là một việc cần thiết để viết các tên hay các địa danh dưới dạng tiếng Nga trong các ngôn ngữ dùng ký tự Latinh, như tiếng Việt. Sự cần thiết này được nhận thấy rõ nhất bởi các người dùng máy tính nhưng không có một bàn phím đặc biệt để gõ ký tự Cyrill.
[sửa] Các phương pháp chuyển tự tiếng Nga thông dụng
[sửa] Phương pháp chuyển tự khoa học
Phương pháp chuyển tự khoa học, còn có tên là International Scholarly System (hay "Hệ thống Chuyển tự Hàn lâm Quốc tế), là một hệ thống đã được dùng trong ngôn ngữ học cho khoảng một thế kỷ. Cách này sử dụng một dạng của bảng ký tự Latinh đã được mở rộng, thường được dùng cho tiếng Croatia. (Xem Bảng ký tự Croatia Latinh.) Cách này được khai triển dựa vào phương pháp ISO 9 bên dưới.
[sửa] Phương pháp ALA-LC
ALA-LC là viết tắt của America Library Association - Library of Congress (Hiệp hội Thư viện Hoa Kỳ - Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ). Đây là phương pháp chuyển tự các tiếng dùng ký tự Cyrill sang ký tự Latinh của nhiều thư viện tại Bắc Mỹ. Phương pháp này bảo đảm sự chính xác sau khi chuyển tự nhưng cần thêm các dấu và, nhiều khi, dùng hai ký tự Latinh cho một ký tự Cyrill -- một điều ít khi được thực hành.
[sửa] Phương pháp BGN/PCGN
Phương pháp này được dùng đặc biệt cho các người dùng tiếng Anh vì nó không cần dùng thêm các ký tự đặc biệt nào ngoài 26 ký tự Latinh căn bản (dấu chấm giữa · của phương pháp này có thể dùng hay không dùng, tuy nhiên khi không dùng có thể tạo ra các trường hợp lẫn lộn).
[sửa] Phương pháp GOST 16876-71
GOST là chuyển tự của ГОСТ, hay Gosudarstvennyy Standart, trong tiếng Nga và có nghĩa là "Chuẩn Nhà nước". Đây là phương pháp được dùng tại Nga trong thời kỳ Liên Xô.
[sửa] Phương pháp ISO 9
ISO 9:1995 là phương pháp chyển tự của Tổ chức Tiêu chuẩn hoá Quốc tế (International Organization for Standardization, hay ISO). Phương pháp này dùng thêm các dấu để biểu diễn một ký tự Cyrill bằng một ký tự Latinh. Đây là phương pháp bảo tồn dạng gốc và, do đó, cho phép việc chuyển tự sang bất cứ ngôn ngữ nào dùng ký tự Latinh cũng như việc chuyển tự ngược lại tiếng Nga.
[sửa] Phương pháp của Liên Hiệp Quốc
Đây là phương pháp được đề nghị bởi Liên Hiệp Quốc và được dựa vào phương pháp GOST bên trên. Phương pháp này được dùng tại Liên bang Nga.
[sửa] Bảng chuyển tự
| Cyrill | Khoa học | GOST | ISO 9 | ALA-LC | BGN/PCGN |
|---|---|---|---|---|---|
| А а | a | a | a | a | a |
| Б б | b | b | b | b | b |
| В в | v | v | v | v | v |
| Г г | g | g | g | g | g |
| Д д | d | d | d | d | d |
| Е е | e | e | e | e | e, ye† |
| Ё ё | ë | ë | ë | ë | ë, yë† |
| Ж ж | ž | ž | ž | zh | zh |
| З з | z | z | z | z | z |
| И и | i | i | i | i | i |
| Й й | j | j | j | ĭ | y |
| К к | k | k | k | k | k |
| Л л | l | l | l | l | l |
| М м | m | m | m | m | m |
| Н н | n | n | n | n | n |
| О о | o | o | o | o | o |
| П п | p | p | p | p | p |
| Р р | r | r | r | r | r |
| С с | s | s | s | s | s |
| Т т | t | t | t | t | t |
| У у | u | u | u | u | u |
| Ф ф | f | f | f | f | f |
| Х х | x (ch) | h (ch) | h | kh | kh |
| Ц ц | c | c | c | t͡s | ts |
| Ч ч | č | č | č | ch | ch |
| Ш ш | š | š | š | sh | sh |
| Щ щ | šč | šč | ŝ | shch | shch |
| Ъ ъ | ″ | " | ″ | ″* | ” |
| Ы ы | y | y | y | y | y |
| Ь ь | ′ | ' | ′ | ′ | ’ |
| Э э | è | è (ė) | è | ė | e |
| Ю ю | ju | ju | û | i͡u | yu |
| Я я | ja | ja | â | i͡a | ya |
| Các ký tự dùng trước 1917 | |||||
| І і | i | ĭ | ì | ī | – |
| Ѳ ѳ | f | ḟ | f̀ | ḟ | – |
| Ѣ ѣ | ě | ě | ě | i͡e | – |
| Ѵ ѵ | i | ẏ | ỳ | ẏ | – |
| Các ký tự dùng trước thế kỷ 19 | |||||
| Ѕ ѕ | – | – | – | – | – |
| Ѯ ѯ | – | – | – | – | – |
| Ѱ ѱ | – | – | – | – | – |
| Ѡ ѡ | – | – | – | – | – |
| Ѫ ѫ | – | – | ǎ | – | – |
| Ѧ ѧ | – | – | – | – | – |
| Ѭ ѭ | – | – | – | – | – |
| Ѩ ѩ | – | – | – | – | – |
- Chú ý
- * ALA-LC: ъ không được chuyển tự khi tại cuối chữ.
- † BGN/PCGN: ye và yë được dùng để làm nhẹ (iotation) một phụ âm đầu, và sau một nguyên âm, như й, ъ hay ь.
[sửa] Các quy tắc dùng cho tên họ
[sửa] Xem thêm
- Ký tự Cyrill
- Chuyển tự tiếng Ukraina sang ký tự Latinh
[sửa] Tham khảo
- United States Board on Geographic Names Foreign Names Committee Staff, 1994. Romanization Systems and Roman-Script Spelling Conventions, pp. 84-85.
[sửa] Liên kết ngoài
- Summary of romanization systems for Russian (dạng PDF), Thomas T. Pederson.
- United Nations-recommended romanization system for Russian (dạng PDF)
- American Library Association & Library of Congress Romanization
- Russian transliterated (phonetic) keyboard layout
- Russian toponym translations and transliterations database
- Transliteration of Russian into various European languages
- Umschrift des russischen Alphabets—Russian transliteration in several systems, including DIN 1460 (1982) [=ISO/R9:1968], GOST ST SEV 1362 (1978), and BSI BS 2979 (1958)
Thể loại: Stub | Ký tự Cyrill | Chuyển tự | Tiếng Nga
