Sa hoàng

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Sa hoàng là tước vị chính thức của các vua Nga từ năm 1547 đến năm 1721 và là tên gọi không chính thức của các hoàng đế Nga từ đó về sau.

Từ tiếng Nga царь (tsar) có nghĩa là nguyên thủ quốc gia, quân vương, cũng là tước vị chính thức của quân vương, hoặc người mang danh hiệu đó. Trong văn học lịch sử Nga, tước vị tsar thường đi liền với Nga hoàng, nhưng cũng có thể dùng để chỉ các vị vua Makedonia, La Mã cổ đại, Bulgaria, v.v... Người Nga dùng từ tsar để dịch từ hoàng đế, emperor và tương đương, chẳng hạn Nhật hoàng đôi khi (nhất là trong thế kỷ 19) được gọi là "Tsar Nhật Bản".

Theo nghĩa hẹp, từ Царь (tiếng Anh: Tsar, gốc từ tiếng La tinh Caesar (viết theo tiếng Nga là Цезарь), họ hàng với từ tiếng Đức Kaiser (Кайзер)) là tước vị chính thức của các vua Nga từ năm 1547 đến năm 1721.

Sa hoàng cũng là tước vị của các vua Bulgaria trong thời gian 893-1014, 1085-1396 và 1908-1946; và của các vua Serbia trong thời gian 1346-1371.

Trước năm 1547, đứng đầu quốc gia Moskva là một đại công tước (Великий князь, Velikiy Knyaz). (Hồi đó các vua Nga thực ra là lãnh chúa từng vùng, phạm vi quyền lực hạn chế nên chỉ là Đại công tước). Năm 1547 Đại công tước Moskva là Ivan IV, tức Ivan Hung đế (Иван Грозный) xưng là Sa hoàng (Царь, Tsar) để khẳng định vị trí đặc biệt hơn hẳn các đại công tước khác. Tước vị đó đặt Ivan IV ngang hàng với các quân vương châu Âu, coi như ông là kế thừa các hoàng đế Byzantine ngày xưa. Năm 1721, Pyotr I, tức Pyotr Đại đế (Пётр Великий) đổi tên gọi từ Sa hoàng thành Hoàng đế (Император, Imperator), là từ cùng gốc với từ Emperor của Tây Âu, nhưng tước vị Tsar vẫn được dùng một cách không chính thức để gọi Nga hoàng cho đến khi Cách mạng tháng 2 năm 1917 lật đổ chế độ quân chủ.

Sa hoàng thực tế được xem là nguyên thủ quốc gia suốt chiều dài lịch sử Nga kể từ khi Moskva trở thành một công quốc độc lập cho đến chế độ quân chủ bị lật đổ vào tháng 2 năm 1917. Như vậy sa hoàng kế thừa các đại công tước Moskva, và là tiền thân của các hoàng đế Nga.

Trong những thời kỳ thiếu sa hoàng, như Thời lộn xộn 1610-1613, Giáo trưởng Moskva, là người đứng đầu Giáo hội Chính thống giáo Nga, đóng vai trò quân vương Nga và lãnh tụ quốc gia.

[sửa] Các tước vị trong hoàng tộc

Царица, Tsaritsa — nữ hoàng hoặc hoàng hậu.

Цесаревич, Tsesarevich — thái tử, tước vị đầy đủ là Наследник Цесаревич, Naslednik Tsesarevich; không chính thức còn gọi là Наследник, Naslednik, nghĩa là Người kế vị.

Царевич, Tsarevich — hoàng tử. Trước kia từ này được dùng để chỉ thái tử thay vì Tsesarevich. Các hoàng tử không phải là người kế vị và các hoàng tôn (cháu nội vua) thì được phong đại công tước (Великий Князь, Velikiy Knyaz).

Царевна, Tsarevna — công chúa.

Цесаревна, Tsesarevna — vương phi (vợ của thái tử).