Trạng nguyên Việt Nam

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Bài này chỉ nói về trạng nguyên ở Việt Nam. Xem các nghĩa khác, bao gồm nghĩa trạng nguyên ở các nước khác, tại trạng nguyên (định hướng)

Trạng nguyên (tiếng Hoa: 狀元) là danh hiệu của người đỗ cao nhất trong các khoa thi thời phong kiến ở Việt Nam, kể từ khi có danh hiệu Tam khôi dành cho 3 vị trí đầu tiên. Người đỗ Trạng nguyên nói riêng và đỗ tiến sĩ nói chung phải vượt qua 3 kỳ thi: thi hương, thi hội và thi đình.

Khoa thi đầu tiên được mở ra dưới thời Lý năm 1075, nhưng người đỗ đầu khoa thi này là Lê Văn Thịnh chưa được gọi là Trạng nguyên. Danh sách cụ thể những người đỗ đầu các kỳ thi này xem bài Thủ khoa Đại Việt. Phải đến đời vua Trần Thái Tông (1246 hoặc 1247?) mới đặt ra định chế tam khôi (3 vị trí đỗ đầu có tên gọi thứ tự là: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa) thì mới có danh hiệu Trạng nguyên. Đến thời Nguyễn thì không lấy danh hiệu Trạng nguyên nữa. Do đó Trạng nguyên cuối cùng là Trịnh Tuệ đỗ khoa Bính Thìn (1736) thời Lê - Trịnh.

[sửa] Danh sách

Dưới đây là danh sách các Trạng nguyên của Việt Nam. Danh sách này bao gồm những người được phong là Chính danh Trạng nguyên, tức là Trạng nguyên chính thức kể từ khi có danh vị này.

Trường hợp phân chia 2 ngôi vị thời Trần: Kinh Trạng Nguyên (đỗ đầu các Tiến sĩ quê từ Ninh Bình trở ra) và Trại Trạng nguyên (đỗ đầu các Tiến sĩ quê từ Thanh Hoá trở vào) cũng được ghi đủ cả 2 vị. Một số trong số này đã được ghi danh vào bia Tiến sỹ ở Văn Miếu-Quốc Tử Giám.

Thứ tự	Tên	Năm sinh năm mất	Quê	Năm đỗ Trạng nguyên	Đời vua	Ghi chú
1	Nguyễn Hiền	1234-?	Nam Định	1247	Trần Thái Tông	Trạng nguyên nhỏ tuổi nhất, Trạng nguyên đầu tiên.
2	Trần Quốc Lặc		Hải Dương	1256	Trần Thái Tông	Kinh Trạng nguyên
3	Trương Xán		Quảng Bình	1256	Trần Thái Tông	Trại Trạng nguyên
4	Trần Cố		Hải Dương	1266	Trần Thánh Tông	Kinh Trạng nguyên
5	Bạch Liêu		Nghệ An	1266	Trần Thánh Tông	Trại Trạng nguyên
6	Lý Đạo Tái	1254-1334	Bắc Ninh	1272	Trần Thánh Tông
7	Đào Tiêu		Thanh Hóa	1275	Trần Thánh Tông
8	Mạc Đĩnh Chi	1272-1346	Hải Dương	1304	Trần Anh Tông	Cháu 5 đời của Mạc Hiển Tích, Lưỡng quốc Trạng nguyên
9	Đào Sư Tích		Nam Định	1374	Trần Duệ Tông
10	Lưu Thúc Kiệm		Bắc Ninh	1400	Hồ Quý Ly
11	Nguyễn Trực	1417-1474	Hà Tây	1442	Lê Thái Tông	Lưỡng quốc Trạng nguyên
12	Nguyễn Nghiêu Tư		Bắc Ninh	1448	Lê Nhân Tông
13	Lương Thế Vinh	1441-?	Nam Định	1463	Lê Thánh Tông	Trạng Lường
14	Vũ Kiệt		Bắc Ninh	1472	Lê Thánh Tông
15	Vũ Tuấn Thiều	1425-?	Hà Nội	1475	Lê Thánh Tông
16	Phạm Đôn Lễ	1454-?	Thái Bình	1481	Lê Thánh Tông
17	Nguyễn Quang Bật	1463-1505	Bắc Ninh	1484	Lê Thánh Tông
18	Trần Sùng Dĩnh	1465-?	Hải Dương	1487	Lê Thánh Tông
19	Vũ Duệ	?-1520	Phú Thọ	1490	Lê Thánh Tông
20	Vũ Tích		Hải Dương	1493	Lê Thánh Tông
21	Nghiêm Hoản		Bắc Ninh	1496	Lê Thánh Tông
22	Đỗ Lý Khiêm		Thái Bình	1499	Lê Hiển Tông
23	Lê Ích Mộc		Hải Phòng	1502	Lê Hiển Tông
24	Lê Nại	1528-?	Hải Dương	1505	Lê Uy Mục
25	Nguyễn Giản Thanh	1482-?	Bắc Ninh	1508	Lê Uy Mục	Trạng Me
26	Hoàng Nghĩa Phú	1479-?	Hà Tây	1511	Lê Tương Dực
27	Nguyễn Đức Lượng		Hà Tây	1514	Lê Tương Dực
28	Ngô Miễn Thiệu	1498-?	Bắc Ninh	1518	Lê Chiêu Tông
29	Hoàng Văn Tán		Bắc Ninh	1523	Lê Cung Đế
30	Trần Tất Văn		Hải Phòng	1526	Lê Cung Đế
31	Đỗ Tống		Hưng Yên	1529	Mạc Thái Tổ
32	Nguyễn Thiến		Hà Tây	1532	Mạc Thái Tông
33	Nguyễn Bỉnh Khiêm	1491-1585	Hải Phòng	1535	Mạc Thái Tông	Trạng Trình
34	Giáp Hải		Bắc Giang	1538	Mạc Thái Tông
35	Nguyễn Kỳ		Hưng Yên	1541	Mạc Hiến Tông
36	Dương Phúc Tư		Hưng Yên	1547	Mạc Tuyên Tông
37	Trần Văn Bảo	1523-?	Nam Định	1550	Mạc Tuyên Tông
38	Nguyễn Lượng Thái		Bắc Ninh	1553	Mạc Tuyên Tông
39	Phạm Trấn		Hải Dương	1556	Mạc Tuyên Tông
40	Đặng Thì Thố	1526-?	Hải Dương	1559	Mạc Tuyên Tông
41	Phạm Duy Quyết		Hải Dương	1562	Mạc Mậu Hợp
42	Phạm Quang Tiến		Bắc Ninh	1565	Mạc Mậu Hợp
43	Vũ Giới		Bắc Ninh	1577	Mạc Mậu Hợp
44	Nguyễn Xuân Chính	1587-?	Bắc Ninh	1637	Lê Thần Tông	Trạng nguyên lớn tuổi nhất
45	Nguyễn Quốc Trinh	1624-1674	Hà Nội	1659	Lê Thần Tông
56	Đặng Công Chất	1621-1683	Bắc Ninh	1661	Lê Thần Tông
47	Lưu Danh Công	1643-?	Hà Nội	1670	Lê Huyền Tông
48	Nguyễn Đăng Đạo	1650-1718	Bắc Ninh	1683	Lê Hy Tông	Trạng Bịu, Lưỡng quốc Trạng nguyên
49	Trịnh Tuệ /Trịnh Huệ	1701-?	Thanh Hoá	1736	Lê Ý Tông	Trạng nguyên cuối cùng

Nếu dựa theo danh sách này thì có 49 Trạng nguyên chính thức và Trạng nguyên đầu tiên là Nguyễn Hiền. Những người đỗ đầu các khoa thi từ năm 1246 trở về trước chưa đặt danh hiệu trạng nguyên.

[sửa] Thống kê

Thống kê này được tính theo tỉnh ngày nay. Ví dụ Nguyễn Bỉnh Khiêm sinh tại thôn Trung Am huyện Vĩnh Lại, Hải Dương nay là thôn Cổ Am, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng được xem là người Hải Phòng.

Bắc Ninh	15
Hải Dương	9
Hà Tây, Nam Định	4
Hà Nội, Hải Phòng, Hưng Yên	3
Thái Bình, Thanh Hóa	2
Nghệ An, Phú Thọ, Quảng Bình, Bắc Giang	1

[sửa] Số Trạng nguyên

Theo một số tài liệu, trong đó có cuốn Những ông nghè ông cống triều Nguyễn của Bùi Hạnh Cẩn, Nguyễn Loan và Lan Phương, NXB Văn hóa Thông tin, 1995, dựa vào hai công trình Các nhà khoa bảng Việt Nam, NXB Văn hóa, 1993 và Quốc triều hương khoa lục, NXB TP HCM, 1993 thì từ khi bắt đầu mở khoa thi (1075) đến khi chấm dứt (khoa thi cuối cùng tổ chức năm 1919), tổng cộng có 184 khoa thi với 2785 vị đỗ đại khoa (đỗ tiến sĩ và tính cả phó bảng), trong đó có 56 Trạng nguyên (gồm 7 trong số 9 thủ khoa Đại Việt và 49 trạng nguyên trong danh sách này).

Tuy nhiên, tác giả Vũ Xuân Thảo trong bài Vài số liệu, tư liệu chưa chính xác trong cuốn "Những ông nghè ông cống triều Nguyễn" đăng trên tạp chí Xưa và Nay số 67, tháng 9 năm 1999 đã cho rằng con số trên không chính xác. Theo ông thì từ năm 1075 đến năm 1919 có tổng cộng có 185 khoa thi với 2898 vị đỗ đại khoa (tính từ phó bảng trở lên), trong đó chỉ có 47 Trạng nguyên. Cũng theo tác giả này thì Trạng nguyên đầu tiên là Nguyễn Quan Quang, đỗ khoa Bính Ngọ (1246).

[sửa] Tài liệu tham khảo

Đại Việt sử ký toàn thư

[sửa] Xem thêm

[sửa] Liên kết ngoài

Khoa bảng
Thi Hương	Thi Hội	Thi Đình
Giải nguyên	Hội nguyên	Đình nguyên
Hương cống Sinh đồ	Thái học sinh Phó bảng	Trạng nguyên Bảng nhãn Thám hoa Hoàng giáp Đồng tiến sĩ xuất thân