Hen Wlad fy Nhadau
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Hen Wlad fy Nhadau yw anthem genedlaethol Cymru. Ysgrifenwyd geiriau'r anthem gan Evan James (1809-1878), a chyfansoddwyd y dôn gan ei fab James James (1833-1902) ym mis Ionawr 1856. Roedd y ddau yn drigolion o Bontypridd.
Perfformiwyd y gân, neu Glan Rhondda fel y gelwid hi’n wreiddiol, am y tro cyntaf yn festri Capel Tabor, Maesteg unai ym mis Ionawr neu Chwefror, 1856 gan gantores leol, Elizabeth John, ac wedi hynny, daeth y gân yn boblogaidd drwy'r ardal. Daeth hi'n fwy adnabyddus fyth yn Eisteddfod Llangollen, 1858, ar ôl i Thomas Llewelyn o Aberdâr ddod yn fuddugol mewn cystadleuaeth yn gofyn am gasgliad o alawon Cymreig oedd heb eu cyhoeddi.
Gwnaed y recordiad Cymraeg cyntaf, sydd yn hysbys, yn Llundain ar 11 Mawrth 1899, pan recordiwyd y gantores Madge Breese gan y Gramophone Company. Ymhlith y caneuon roedd yr anthem genedlaethol, a gwnaed y recordiad gwreiddiol ar ddisg unochrog 7 modfedd ac mae copi o’r anthem yn dal i oroesi hyd heddiw, ac yn rhan o gasgliadau y Llyfrgell Genedlaethol.
Defnyddir fersiynau o’r anthem gan Gernyw, Bro goth agan tasow ac yn Llydaw, Bro Gozh ma Zadoù. Mae’n debyg fod fersiwn i’w chael yn India yn ogystal. Mae pobl y Khasi, yng ngogledd ddwyrain y wlad wedi mabwysiadu ein hanthem ni fel un eu hunain. Enw eu hanthem yw Ri Khasi, ac aiff y traddoddiad nôl i’r 1800au, pan aeth cenhadon meddygol Cymraeg drosodd i’r ardal.
[golygu] Geiriau
- Mae hen wlad fy nhadau yn annwyl i mi,
- Gwlad beirdd a chantorion, enwogion o fri;
- Ei gwrol ryfelwyr, gwladgarwyr tra mad,
- Dros ryddid collasant eu gwaed.
-
- Cytgan
- Gwlad, Gwlad, pleidiol wyf i'm gwlad.
- Tra môr yn fur i'r bur hoff bau,
- O bydded i'r heniaith barhau.
- Hen Gymru fynyddig, paradwys y bardd,
- Pob dyffryn, pob clogwyn, i'm golwg sydd hardd;
- Trwy deimlad gwladgarol, mor swynol yw si
- Ei nentydd, afonydd, i mi.
-
- Cytgan
- Os treisiodd y gelyn fy ngwlad tan ei droed,
- Mae heniaith y Cymry mor fyw ag erioed,
- Ni luddiwyd yr awen gan erchyll law brad,
- Na thelyn berseiniol fy ngwlad.
-
- Cytgan
[golygu] Cyfeiriadau
- Gwyn Griffiths, Gwlad Fy Nhadau: Ieuan, Iago, eu hoes a'u hamserau (Carreg Gwalch, 2006)
- Llawysgrif gwreiddiol yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru - sylwer bod orgraff y Gymraeg wedi newid ers cyhoeddi'r gân gyntaf.
