Porthaethwy

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Porthaethwy Ynys Môn

Mae Porthaethwy (neu, fel arfer ar lafar, Y Borth) yn dref ar Afon Menai yn ne Ynys Môn

Taflen Cynnwys

1 Hanes
2 Ffair y Borth
3 Y Borth Heddiw
4 Llyfryddiaeth
5 Cysylltiadau Allanol

[golygu] Hanes

Daw’r enw o Porth + Daethwy, yr olaf yn lwyth Celtaidd lleol; sefydlwyd trigfan yma ers canrifoeddd oherwydd hwn yw pwynt culaf Afon Menai, felly yn le croesi cyfleus. Yn y nawfed ganrif dyma lle daeth Tysilio i fyw fel meudwy ar yr ynys fechan sydd bellach yn dwyn ei enw a sefydlu’r eglwys.

Bu fferi yn croesi’r Fenai yma ers canrifoedd: y cofnod cyntaf ohono yn 1292. Parhaodd felly fel un o’r croesfannau pennaf.

Pan agorwyd Pont Y Borth ym 1826, ‘daeth oes i fferi i ben, ond parhaodd cysylltiadau’r Borth a’r môr, gyda masnachwyr yn mewnforio ac allforio, a diwydiant adeiladu llongau lleol. Y llongfasnachwyr pennaf y yn 19eg ganrif oedd teulu Davies o Dreborth.

[golygu] Ffair y Borth

24 Hydref yw diwrnod Ffair y Borth.

Mae’r ffair yn dyddio’n ôl i 1691. Roedd yn ffair geffylau i ddechrau, ac roedd mart prynu a gwerthu anifaeiliad yn rhan annatod o’r ffair hyd at yr 1970au. Bu yn fair gyflogi hefyd.

Heddiw, mae’r ffair yn parhau i’w gynnal yn flynyddol, fel ffair bleser yn bennaf, sydd yn ôl traddodiad yn cael ei gynnal ar dir cyffredin sy'n gwasanaethu fel maes parcio gweddill y flwyddyn. Ar Hydref 24, diwrnod y ffair, bydd ffyrdd ar gau er mwyn cynnal nifer o stondinau.

[golygu] Y Borth Heddiw

Mae’r dref yn gartref i Ysgol Gwyddorau Eigion Prifysgol Cymru, Bangor sydd yn defnyddio’r pier i gartrefu’r llong ymchwil, Prince Madog, ac i ysgol uwchradd fwyaf Ynys Môn, Ysgol David Hughes.

Lleolir rhaglen deledu S4C, Rownd a Rownd yma, a’r dref yn cynnwys siopau ffug sy’n setiau deledu pwrpasol ar gyfer y gyfres. Mae’n gartref i fand pres Porthaethwy.

Aiff Llwybr Arfordirol Ynys Mon drwy'r dref.