Muskolo
El Vikipedio
La muskoloj de la korpo ebligas la moviÄon de la bestoj kaj la malgrandigon de kavaj organoj.
- Glatmuskoloj formas la muskolan tavolon de la kavaj organoj.
- Striaj muskoloj (skeletaj muskoloj)
- Kora muskolo
[redaktu] Listo de la homaj muskoloj
[redaktu] Pri konstruo, funkciado de la muskoloj
Ĉi-sube priskribitas pli profunde la striaj muskoloj kaj la meĥanismo de la muskola funkciado.
La diversa refraktado kaÅzas la striojn en la miofibreto de la striaj muskoloj. La strio, kiu montras malfortan refraktadon nomiÄas I-strio, la alia strio kun forta refraktado nomiÄas A-strio. La dikaj kaj maldikaj miofilamentoj formas la miofibretojn. La funkcia unuo de miofibretoj estas la sarkomero, kiu estas kuntirebla aktinomiozina komplekso. La finon de la sarkomero montras la Z-strioj. La Z-strioj troviÄas en la mezo de la I-strio. La maldikaj filamentoj ligiÄas per unu fino al la Z-strio, la alia fino penetras inter la miozinfilamentojn, al la mezo de la sarkomero. La muskolstriojn formas la ripetiÄanta lokiÄo de la I kaj A strioj en la najbaraj sarkomeroj. En la mezo de la A-strio apartiÄas hela H-strio, en kies mezo videblas malhela M-strio. La M-strio staras el proteinfilamentoj kunligitaj al la miozinmolekuloj. Dum la kuntiriÄo de la muskolfibro la Z-strioj (kiuj formas la limojn de la sarkomero) interproksimiÄas, la I-strio maldikiÄas, la H-strio preskaÅ malaperas.
Dum la muskolkuntiriÄo la aktin- kaj miozinfilamentoj de la miofibretoj forglitas unu apud la alia, tion prezentas la 46. fig. La maldika filamento staras el la komplekso de aktino kaj troponin-tropomiozino en la fibroj de la stria muskolaro. Unu parteto de la troponino kapablas ligi la kalcion. La kalcio liberiÄas el la endoplasma reto de la muskolfibro (sarkoplasma reto) okaze de ekscito. La ligo de kalcio ÅanÄas la konstruon de la troponinkomplekso kaj tiel ankaÅ tiun de la tuta maldika filamento. Tiel liberiÄas la Äis tiam kovritaj al la miozino ligaj lokoj de la aktinfilamento. La hidrolizo de ATP (TriFosfata Adenozino) okazas en la miozinkapo de la dika filamento kaj la miozinkapoj ligiÄas al la maldika filamento. La energio devenanta el la malkonstruo de la ATP-molekuloj helpas la moviÄon (kapjeson) de la miozinkapoj. La kemia energio devenanta el la ATP-hidrolizo tiam transformiÄas al meÄ¥anika energio. La miozinkapoj ligiÄas al la aktinfilamento, la du filamentoj forglitas unu apud la alia, la maldikaj filamentoj proksimiÄas al la M-strio. La ligo funkcias, Äis la miozinkapo ne ricevas novan ATP. Se ATP ne ligiÄas al la miozinkapo, la ligo ĉesas inter la du filamentoj, reaperas la origina stato, t.e. la miozinkapoj nur malstrikte aÅ ne ligiÄas al la maldika filamento. Dum la muskolo ricevas eksciton kaj disponas pri sufiĉa ATP, tiu funkcia ciklo ripetiÄas eĉ 50-100-foje sekunde. Kiam la ekscitaĵo-pludona molekulo (Äenerale acetil-kolino) liberiÄas okaze de ekscito en la nervofino ligita al la muskolfibra sarkolemo, tio ÅanÄas la membranan permeablecon. La rapide enfluantaj Na+-jonoj kaÅzas funkcian potencialon, kiu progresas sur la fibrosurfaco kaj tra la transversaj tubetoj (tiuj-ĉi estas sulketoj de la sarkolemo). La potencialon kondukas la transversaj tubetoj en la fibrointernon, kie Äi kondukiÄas al la sarkoplasma reto. La deponita Ca2+ liberiÄas en la terminalaj cisternoj kaj laÅlongaj (longitudaj) tubetoj formiÄantaj el la sarkoplasma reto. La sarkoplasma reto havas ankaÅ sarkomero-kovrantajn partojn, tiel Äi garantias la Ca2+-provizadon de la tuta sarkomero. La ekscita proceso daÅras kelkajn milisekundojn tiel ĉiu sarkomero kuntiriÄas preskaÅ samtempe. Post la kuntiriÄo, la Ca2+-jonoj iras denove en la cisternojn, la acetilkolino malkonstruiÄas enzimatike. Por la funkciado de la Ca2+-pumpilo kaj la muskolfunkciado necesas ATP. Se la muskolfibro ne ricevas novan stimulon, la kalcioenhavo malgrandiÄas tiel, ke la fibrokuntiriÄo haltas. La muskolĉeloj kompreneble bezonas ATP ankaÅ en la ripoza periodo, kiam Äi ebligas la aktivan jonotransporton, la konstanton de la membranpotencialo kaj de la interna medio. Dum la muskolkuntiriÄo la ATP-foruzo kreskas multfoje.
La tubetaro, precipe la laÅlongaj tubetoj de la sarkoplasma reto en la koraj muskolĉeloj estas ne tiel evoluintaj kiel ĉe la striaj muskoloj.
La muskolkuntiriÄo en la glataj muskoloj okazas per la aktino-miozino-komplekso, sed la dikaj kaj maldikaj filamentoj ne formas sarkomerojn nek miofibretojn.
La movan organsistemon de la homo direktas la nervosistemo. La striaj muskoloj ligiÄas per la sensa kaj mova nervfino al la nervosistemo. Se ni ekscitas la muskolojn tra la nervosistemo, ni faras nerektan ekscitadon. Oni povas eksciti la muskolon rekte per elektra ekscito. La stria muskolo kuntiriÄas pro la ekscita efiko, poste Äi malstreĉiÄas. Tio estas la muskoltiko. Se ni estigas per konvene forta ekscito muskoltikon kaj antaÅ la tuta malstreĉiÄo ni donas novan stimulon, la muskolo ne malstreĉiÄas plu, sed denove kuntiriÄas.
Se la du ekscitoj proksimiÄas en la tempo unu al la alia, ni povas atingi la kumuliÄon de la du ekscitoj.
Se ni dum tiu tempoparto estigas daÅre ekscitojn, tiam la tikoj parte aÅ tute kuniÄas. Tiel estiÄas la daÅra muskolkuntiriÄo. La granda parto de la homa moviÄo estas daÅra muskolkuntiriÄo. Kiam tiu kuntiriÄo daÅras longe, ni parolas pri statika muskolkuntiriÄo. Tia muskolfunkcio estas tre malkonvena por la korpo, ĉar la daÅre kuntiritaj muskoloj obstaklas sian nutradon. Se la muskolo kuntiriÄas nur por mallonga tempo kaj tiun staton sekvas ritma malstreĉiÄo, tiam oni parolas pri dinamika muskolfunkcio. Dum tiu funkcio aperas la „muskolpumpoâ€-fenomeno. Je ties efiko rapidiÄas la sango-cirkulado, pliboniÄas la nutrado de la muskolo. Pro tio oni ne laciÄas dum la dinamika muskolfunkcio kiel dum la statika.
La veraj kapiloj de la skeleta muskolo estas dum ripozo grandparte fermitaj. Dum la funkciado grandiÄas la sangopriservo 20/30-oble, la oksigenkonsumo 100-oble. La kuntiriÄo de la muskolaro malhelpas la traarterian enfluadon kaj premas la sango-enhavon de la muskolvejnoj al la koro. La sango defluas denove dum la malstreĉiÄo en la kapilarojn. La sangopriservo de la funkciantaj muskoloj periodiÄas.
La muskoloj kapablas transformi nur 20% de la muskolforto al meÄ¥anika laboro, la resto iÄas termoenergio. La energiofonto de la muskolfunkciado venas el karbonhidrato, graso, albumino. La muskolo uzas la liberajn grasacidojn kaj aminoacidojn el la sango, la karbonhidratojn el la sango aÅ el la propra deponaĵo. La diseriÄaj molekuloj de organikaj molekuloj oksidiÄas en la citrat-ciklo kaj la fina (terminala) oksidigo. La gajnita (liberigita) energio konstruiÄas en ATP-molekuloj. La ATP-molekuloj parte tuj foruziÄas, parte formiÄas al kreatin-fosfato (KP). Tiu molekulo - simile al ATP - deponas la energion. Procezo de la KP-estiÄo: ATP + kreatino iÄas ADP + kreatinfosfato (KP)
La ligita (deponita) energio en la KP-molekulo ne estas rekte uzebla en la muskolfunkciado. AntaŠĉio necesas la transformiÄo de ADP al ATP. La estiÄintaj ATP-molekuloj diseriÄas al ADP dum la muskolfunkciado.
La prezentitaj procezoj karakterizas ne nur la muskolĉelojn, sed ĉelojn de la aliaj organoj. En la ĉeloj estiÄas kelkfoje oksigenmanka stato, se la longdaÅra kaj forta muskol-kuntiriÄo malhelpas la sangofluon. AnkaŠĉi-foje okazas la glikolizo, sed la estiÄanta piruva acido reduktiÄas al lakta acido. La ekapero de la lakta acido en la korpo signifas oksigenpasivon. La multiÄantaj laktoacidaj molekuloj (post laboro) oksidiÄas en la hepato kaj muskolo nur per priakcepto de grandnombra O2-molekulo (aÅ grandparte transformiÄas en la hepato al glikogeno). Pro tio superas la nivelo de la oksigenpriakcepto post la muskolfunkciado tiun de la ripoza stato. Superante iun grandecon de la oksigenpasivo, la intenseco de la muskola moviÄo malgrandiÄas. Oni povas la toleron al la oksigenpasivo fortigi.
Post forta laboro estiÄas tiom multe da laktoacido, ke ili ekscitas la nervofinojn de la muskolo. Tio estas la muskolfibra trokuntiriÄo, kiu malaperas pli rapide per leÄera moviÄo t. e. per plirapidiÄanta sangofluo. La muskolo kapablas je maksimuma laboro en oksigenmanka stato (uzante la energiorezervojn) nur Äis 30-60 s, poste la laborprodukto malgrandiÄas. AnkaÅ la funkcio de la stria muskolo kaÅzas potencial-ÅanÄiÄon. Oni faras mezurante tiun potencialon la elektromiogramon (EMG).