Pekin
Wikipedia(e)tik
|
Pekin |
|||
|---|---|---|---|
| Txina | |||
|
|
|||
 |
|||
| Izena
Ofiziala
Jatorria |
北京 (Běijīng) - 北 běi - iparraldea - 京 jīng - hiriburua - iparraldeko hiriburua |
||
| Koordenatuak Azalera Biztanleria Dentsitatea |
 Koordenatuak: (?)16.808 km² 14.930.000 (2004) 888 bizt/km² |
||
| Antolaketa
Administrazioa
Alkatea |
udalerria Wang Qishan |
||
| Ordu eremua | UTC+8 | ||
| Postakodea Barruti kodea |
100000 - 102600 +86/10 |
||
| www.beijing.gov.cn | |||
| ingelesez www.ebeijing.gov.cn | |||
Pekin edo Beijing (txineraz: 北京; Hanyu Pinyin: Běijīng; Wade-Giles: Pei-ching; Txinako posta zerbitzuaren sistemaren transkripzioa: Peking) Txinako Herri Errepublikako hiriburua da. Probintzia estatusa duen Txinako udalerrietako bat da, gobernuak zuzenean administratzen duena Txinako Errepublika osatu zenetik. Probintziak Hebei probintziarekin iparraldean, mendebalde, hegoalde, ekialdean eta Tianjin Udalerriarekin hegoekialdean egiten du muga.
Biztanleei dagokionez Beijing bigarren hiri haundiena da Shanghai-ren atzetik. Garraio zerbitzuen elkargune garrantzitsua da trenbide linea eta errepide asko bertatik irtetzen baitira. Horrez gain, bertako aireportura nazioarte mailako hegaldi asko heltzen dira. Hiriburu hau Txinako gune politiko, kultural garrantzitsuena bezala ezagutzen da ekonomia arloan garrantzitsuenak Shanghai eta Hong Kong direlarik.
Eduki-taula |
[aldatu] Izenak
Beijing izenaren itzulpen literala "Iparraldeko hiriburua" da. Badira antzeko esanahia duten hirien izenak: Txinan Nanjing (hegoaldeko hiriburua), Japonian Tokio (ekialdeko hiriburua) edo Hego Korean Seul (hiriburua).
Hiri honek historian zehar izen ugari izan ditu eta agintarien aldaketen arabera hiriaren izendapen ofiziala aldatuz joan da. 1928 eta 1949 urteen artean hiria Beiping (Iparraldeko bakea) bezala ezagutzen zen, Ming dinastiaren garaian bezala. Izendapen honek hiriburu maila kentzen zion hiriari, Txinako hiriburu bakarra Nanjing zela azpimarratzeko. Japoniarren okupazio garaian hiriak Beijing izendapena berreskuperatu zuen eta Bigarren mundu gerraren ondoren Beiping izena hartu zuen hiriak berriro.
1949. urtean Txinako Alderdi Komunistak hiriaren izena aldatu eta Beijing izena hartu zuen hiriak, alderdi komunistak hiria txinako hiriburu bihurtzearen asmoarekin bateginik. Taiwan-en herbestean zegoen Txinatar Errepublikako gobernuak Beiping izendapena erabiltzen jarraitu zuen baina gaur egun Beijing Taiwan-en ere onartuta dago.
[aldatu] Historia
Beijing inguruetan K.A.1000 urte inguruan izandako giza asentamenduen aztarnak aurkitu dira. Song dinastia eta Tang dinastietan zehar herrixka txikiak zeuden inguruetan.
Txina iparraldeko Jin dinastiak (K.o. 936 - K.O.947) bere menpeko lurralde asko galdu zituen , Beijing barne, Khitan Liao dinastiak hartu zuelarik ingurune hauen kontrola 10. mendean. 938. urtean Liao dinastiak gaur Beijing den tokian Nanjing izeneko bigarren mailako hiriburu bat ezarri zuen. 1125. urtean, Jurchen Jin dinastia eta Liao dinastia batu egin ziren eta Nanjing bihurtu zen hiriburu nagusi, bere izena Zhongdu (hiriburu zentrala) izatera pasatu zelarik.
Mongoliarrek Yuan dinastia sortu zuten Txina konkistatu zutenean, Zhongdu hiriburua 1215. urtean birrindu eta Hiriburu Handia bezala berreraikiz, hau delarik gaur ezagutzen den Beijing-en jatorria.
Ming dinastiak mongoliarrei irabazi ondoren Nanjing bihurtu zen Txinako hiriburua hasiera batean baina 1403. urtean, Ming dinastiaren hirugarren enperadoreak, Yǒnglèk (zeinak boterea bere iloba hil eta gero lortu zuen) hiriburutza berriro Beijing-era eraman zuen. Hiri debekatua 1406 eta 1420 artean eraiki zen. Honen ondoren Zeruaren tenplua (1420an eraikia) eta beste proiektu batzuk eraiki ziren. Tian'anmen atea Ming dinastian bi aldiz errea izan zen baina 1651. urtean berreraikia izan zen.
Mantxutarrek Ming dinastia garaitu zutenean Qing Dinastia heldu zen boterera. Dinastia honek iraun zuen bitartean, Beijing Txinako hiriburu izaten jarraitu zuen.
1911ko Xinhai iraultzan zehar, zeinak Qing dinastia errepublika batez ordezkatu nahi zuen, hasiera batean Nanjing hiriburu bezala ezartzeko intentzioa zegoen baina azkenean Yuan Shinai ofizial Quinzaleak egindako presioei esker Qing dinastiaren enperadorearen abdikazioa lortu zenez iraultzaileek Yuan Shinai errepublikako presidente bezela onartu zuten, baita Beijing Txinako hiriburu izaten jarraitu behar zuela ere.
Yuan-ek pixkanaka bere indarra handitu zuen eta 1915. urtean Txinatar inperioa aldarrikatu zuen, bera enperadore izendaturik. Ekintza hau herriak ez zuen gustuko eta Yuan Shinai urte bat geroago hiltzearekin batera, erregimen labur hau bukatu egin zen. Hortik aurrera Txina lurralde txikien kontrola zuten jauntxoen esku gelditu zen. Jauntxo indartsuenen artean maiz gertatzen ziren gudak (Zhili-Anhui guda, Lehen Zhili-Fengtian guda eta Bigarren Zhili-Fengtian guda adibidez) Beijing hiriburuaren kontrola lortzeko helburuarekin.
Kuomintang-en alderdi abertzaleak jauntxoen arteko liskarrak baretzea lortu zuen, Nanjing izendatu zuelarik Txinako Errepublikako hiriburu eta Beijing Beiping izena izatera pasatu zen. Txina eta Japoniarren arteko gudan, Beijing 1937ko Uztailaren 29an hartu zuten tropa japoniarrek eta okupazioak iraun zuen bitartean lurralde okupatuetan agintzen zuen Txinako Iparraldeko kontseilu exekutiboaren egoitza izan zen. Okupazioak Japonia errenditu zen arte iraun zuen, 1945ko Abuztuaren 15a arte hain zuzen ere.
1949ko Urtarrilaren 31an, Guda Zibli txinarrean zehar, indar komunistak indarkeria erabili gabe sartu ziren Beijing-en. Urte hartako Urriaren 1ean Txinako Alderdi Komunistaren buru zen Mao Zedong-ek Tian'anmen plazan Txinako Herri Errepublika aldarrikatu zuen.
Deng Xiaoping-en aldaketa ekonomikoen ondoren, hirigunea asko handitu eta aldatu zen. Gumao merkataritza-gune bat izatera pasatu zen eta Wangfujing eta Xidan erosteta gune bihurtu dira. Zhongguancun aldiz, elektronia txinatarraren erakusleiho da orain.
Hiriburu izaki, Beijing-en politikarekin erlazionatutako zenbait istilu gertatu dira azken urteotan. Tiananmen plaza, Txinako gune espirituala bezala ezaguna dena, 1976ko Tiananmen plazako lehen protestak gertatu ziren eta bigarren aldiz 1989. urtean, zeina militar indarkeriarekin bukatu zen. Tiananmen plaza Falun Gong-ek antolaturiko protesten tokia ere izan da.
Azken urte hauetan, Beijing-en hazkundearekin urbanizazioaren inguruko arazoak azaleratu ditu, trafiko maila altuak, aire kutsatua, auzo historikoak botatzea eta herrialdearen lurralde txiroetatik datozen etorkinen iritsiera adibidez.
2005 urte hasieran gobernuak Beijing-en hazkunde kontrolgabea geldiarazi zuen eta une hartatik aurrera hiriburuaren hazkundea hirigunetik hurbil dauden zirkuluerdietan egitea erabaki zen, ekialde eta mendebaldean.
Beijing 2008 urteko Udako Joko Olinpikoen egoitza izendatu da, erabaki honek nazio harrotasuna areagotzea ekarri du.
[aldatu] Geografia eta Klimatologia
[aldatu] Geografia
Beijing udalerria laua da nagusiki iparralde, iparmendebalde eta mendebaldean muinoak izan ezik.
Hirigunea ingurabide zentrokideetan hegatzen da, Tian'anmen erdigune dutelarik, Hiri debekatuaren hegoalde eta Zhongnanhai-ren ekialdean (Txinako Herri Errepublikako maila goreneko liderren egoitza). Alde zaharra, zeina bere forma simetriko eta horizontalagatik ezagutu daitekeen, bigarren ingurabideak mugatzen du (hiriko harresi zaharra zegoen tokian eraikia). Auzo berriak hiru eta laugarren ingurabideen artean daude.
Zhongguancun, Txinako gune teknologikoa, hirigunearen iparmendebaldean dago eta bertan daude Peking eta Tsinghua, zeinak herrialdeko unibertsitate entzutetsuenetakoak diren. Unibertsitate hauen iparraldean daude Udako jauregia eta Udako jauregi zaharraren arrastoak, Qing dinastiaren enperadoreen bizilekua. Negozio auzoa Gumao gunearen ekialean dago, finantzagunea hiriaren mendebaldean dagoen bitartean. 2008ko Joko Olinpikoetarako eraikitzen ari den hiri olinpikoa hirigunearen iparraldean dago. Mendeabaldean gobernuaren eta indar militarren egoitzak daude, Txinako Museo Militarra adibidez.
[aldatu] Klimatologia
Hiriko klimatologia gogorra da, Asia ekialdeko montzoia dela medio uda bero eta hezeekin eta Siberiako antizikloiaren eraginpeko negu hotz, haizetsu eta lehorrekin. Urtarrileko bataz besteko tenperatura -7 eta -4ºC bitartekoa da eta Uztailean berriz 25-26ºC-takoa. Urteko prezipitazio maina 600nm-tik gora dago, honen %75a udan.
Horrez gainera, hiriak aire poluzio handia dauka industria eta trafiko maila altuak direla eta. Beijing 2008ko Udako Joko Olinpikoetarako garbiketa prosezu baten barruan dago.
[aldatu] Auzoak eta administrazio barrutiak
[aldatu] Auzoak
Hiriguneko auzo garrantzitsuenen zerrenda:
- Andingmen 安定门
- Beiyuan 北苑
- Chaoyangmen 朝阳门
- Dongzhimen 东直门
- Fangzhuang 方庄
- Fuchengmen 阜成门
- Fuxingmen 复兴门
- Guomao 国贸
- Hepingli 和平里
- Wangjing 望京
- Wangfujing 王府井
- Wudaokou 五道口
- Xidan 西单
- Yayuncun 亚运村
- Zhongguancun 中关村
Hiriko zenbait lekuizen men-ekin bukatzen dira, honek "ate" esan nahi duelarik, hauek baitziren hiriko harresi zaharrak zituen ateak. Beste lekuizen batzuk cun-ekin bukatzen dira leku hauek harresi zaharraren kanpoaldean zeuden herriak zirelako, cun-en esanahia "herriska" delarik.
[aldatu] Herriskak
Udalerrian baina hirigunetik kanpo dauden herrisken zerrenda:
- Changping 昌平
- Huairou 怀柔
- Miyun 密云
- Liangxiang 良乡
- Liulimiao 琉璃庙
- Tongzhou 通州
- Yizhuang 亦庄wim
[aldatu] Administrazio barrutiak
Beijingo udalerria 18 administrazio barrutietan banatuta dago Hauetatik 16 barrutiak dira eta 2 konderri. Hirigune eta hiri-inguruko guneak 8 barrutitan banatuta daude:
- Dongcheng Barrutia (东城区: Dōngchéng Qū)
- Xicheng Barrutia (西城区: Xīchéng Qū)
- Chongwen Barrutia (崇文区: Chóngwén Qū)
- Xuanwu Barrutia (宣武区: Xuānwǔ Qū)
- Chaoyang District (朝阳区: Cháoyáng Qū)
- Haidian Barrutia (海淀区: Hǎidiàn Qū)
- Fengtai Barrutia (丰台区: Fēngtái Qū)
- Shijingshan Barrutia (石景山区: Shíjǐngshān Qū)
Beste 8 distritu eta 2 konderriak hiritik hurrunago daude eta hiri kanpoko auzo, herri eta nekazalguneetan agintzen dute.
- Mentougou Barrutia (门头沟区: Méntóugōu Qū)
- Fangshan Barrutia (房山区: Fángshān Qū) — Fangshan konderria1986 arte.
- Tongzhou Barrutia (通州区: Tōngzhōu Qū) — Tong konderria 1997 arte.
- Shunyi Barrutia (顺义区: Shùnyì Qū) — Shunyi konderria 1998 arte.
- Changping Barrutia (昌平区: Chāngpíng Qū) — Changping konderria 1999 arte.
- Daxing Barrutia (大兴区: Dàxīng Qū) — Daxing konderria 2001 arte.
- Pinggu Barrutia (平谷区: Pínggǔ Qū) — Pinggu konderria 2001 arte.
- Huairou Barrutia (怀柔区: Huáiróu Qū) — Huairou konderria 2001 arte.
- Miyun Konderria (密云县: Mìyún Xiàn)
- Yanqing Konderria (延庆县: Yánqìng Xiàn)
Hiriko 18 barruti eta konderriak 273 administrazio unitate txikiagoetan banatuta daude.
[aldatu] Ekonomia
Beijing-eko Barne Produktu Gordina 2005. urtean 681.450 milioi yuan-ekoa (71.286,61 milioi €) izan zen, %11,1-eko hazkundearekin. Per kapita errenta aldiz, 44.969 yuan-ekoa (4.704,05 €) izan zen, %8,1eko hazkundearekin.
Azken urte hauetan hirugarren sektoreak garapen haundia izan du, luxuzko eraikuntza eta automobilgintzak batez ere. 2005. urtean, 28.032 metro karratu etxebizitza saldu ziren, 175.880 milioi yuan-eko balioarekin. 2004. urtean, 2.146.000 automobil zeuden erregistraturik, %64a baino gehiago jabetza pribatukoak.
Gumao inguruan dagoen Beijing CBD hiriko negozio distritua bezala ezagutzen da eta lurraldeko enpresen egoitza eta merkatalguneak bertan daude. Beijing-eko finantzagunea Fuxingmen eta Fuchengmen auzoetan dago. Wangfujing eta Xidan dira Txinako hiriburuko erosketa gune garrantzitsuena eta Zhongguancun Txinako elektronika, konputagailu eta medikuntza industriaren gune garrantzitsuena, "Txinako Silicon Valley" bezala ezagutzen da. Horrez gain, hiria pirateatutako produktuen salgune garrantzitsua da.
Industriari dagokionez, mendebaldean dagoen Shijingshan auzoa da hiriko tokirik garrantzitsuena. Nekazaritza hirigunetik kanpo egiten da ekoiztutako zereal garrantzitsuenak garia eta artoa direlarik. Barazkiak hirigunetik hurbilago hazten dira hiriko hornikuntza errazteko.
Pekingo hazkuntza azkarra dela eta arazo berriak sortu zaizkio hiriari. Gobernuak ezarritako "Energia-aurrezte" kanpainak maiz gertatzen dira. Horrez gain, hiritar eta turistak askotan etxeko uraren kalitate eskas eta oinarrizko zerbitzuen (elektrizitatea, gas naturala...) prezio altuaz kexatzen dira. Industriagune gehienak garbitzeko esfortzu handiak egin dira baina lantegi batzuk garbitzeko ezintasuna dela medio, lantegi hauek Xi'an bezalako beste hiri batzuetara eraman dira
[aldatu] Kultura
Pekindarrek Mandarin txineraren azpibanaketa de Beijing dialektoa erabiltzen dute hitz egiterako orduan. Udalerriko nekazalguneetan aldiz, beste dialekto batzuk darabiltzate.
