قائن
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
قائِن یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان قائنات در ایران است. قائن به خاطر کشت بهترین زعفران در آن، دارای شهرت جهانی است. شهر قائن كه در گذشته دارای برج و بارو، كهندژ، خندق وارگ بوده است مركز ایالات قهستان محسوب می شده است.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تاریخچه قائن
بر اساس آخرین یافته های باستان شناسی سابقه سكونت در شهر قائن به دوران پارینه سنگی میانی(حدود 30هزار سال قبل) می رسد. بر اثر حفاری های باستان شناسی هیئت آمریكای در غارخونیك در جنوب این شهر، تعدادی دست افزارهای سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی میانی در این غار به دست آمد كه از لحاظ مطالعات باستان شناسی و انسان شناسی بسیار حائز اهمیت است. همچنین وجود تعداد زیادی تپه های باستانی در اطراف شهر قائن كه بر اساس مشاهدات اولیه از دوران پیش از تاریخ دارای آثار ونشانه های است كه قدمت طولانی سكونت در این منطقه از كشور ایران را اثبات كرده است. نقل است که شهر قائن را كی لهراسپ پدر گشتاسب ساخته است. مارکوپولو در سفرنامة خود از این شهر به نام ” تونوکاین “ نام برده است که این نام ازنام دو شهر بزرگ آن ایالت ـ قهستان ـ که تون و قائن باشد , گرفته شده است . همچنین درسال ۴۴۴ هـ .ق ناصرخسرو قبادیانی از این شهر دیدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جامع آن یاد کرده است . ایالت قهستان , همزمان با ورود اعراب به ایران , پناهگاه زرتشتیانی بود که به آن پناه آورده بودند. حمدالله مستوفی , در قرن هشتم هجری از مرکزیت قائن نسبت به آبادی های دیگر قهستان , و همچنین از فراوانی زعفران و میوة آن گزارش داده است . یکی از مهمترین آثار تاریخ قائن , مسجد جامع است که از بناهای قرن هشتم هجری می باشد .
[ویرایش] آثار باستانی
آخرین بررسی ها در شهر قائن به شناسایی 170 اثر منجر شده است. این آثار شامل تپه ها و محوطه های باستانی ، قلعه ها ، مساجد ، مقابر و آرامگاهها ، خانه های تاریخی ، درختان كهنسال ، غارها ، پناهگاههای سنگی و دژهای زیرزمینی است . بیشترین تراكم آثار مربوط به قرون میانه اسلامی بخصوص قرن پنجم(اواخر سلجوقی) تا قرن هشتم(تیموریان) است به شكلی كه اكثر تپه ها و محوطه های باستانی و قلعه های كوهستانی و بسیاری از غارها دارای آثاری از این دوران است.» «وجود رشته كوههایی كه دارای ساختار آهكی است در منطقه ، باعث بوجود آمدن تعداد فراوانی غار در مناطق مختلف شهرستان قائن شده است .» غارهای شناسای شده بیشتر در مناطق مركزی شهرستان پراكنده اند . علاوه بر شگفتیهای طبیعی كه این غارها دارند وجود نشانه هایی از آثار تاریخی بخصوص وجود آثار معماری در بسیاری از غارها ، آنها را به یكی از جاذبه های مهم تاریخی و گردشگری منطقه تبدیل كرده و از این نظر دارای استعدادهای بالقوه فراوانی است. همچنین این بررسی ها به شناسایی 40 قلعه تاریخی در این شهر منجر شد. بیشتر این قلعه در زمان اسماعیلیان(1000سال پیش) ساخته شده و كاربرد نظامی داشته است. بقیه قلعه به دوران ساسانی(2000سال پیش) و سلجوقیان(همزمان با اسماعیلیان) بازمی گردد. بر اساس آخرین یافته های باستان شناسی سابقه سكونت در شهر قائن به دوران پارینه سنگی میانی(حدود 30هزار سال قبل) می رسد.
[ویرایش] قلعه چهل دختر
قلعه چهل دختر در 5/3 کیلومتری جنوب شرق شهر قائن و در بخش مرکزی واقع شده و به شماره 15272 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این قلعه بر فراز کوهی مشرف به دشت و شهر قائن واقع شده که این کوه دارای سطحی وسیع و مناسب برای ساخت و ساز می باشد. بالاترین نقطه قلعه به جبهه غرب قلعه نزدیک است و از این نقطه تمام قسمت های قلعه قابل کنترل و تحت نظر می باشد.
[ویرایش] مسجد جامع قائن
مسجد جامع قائن که از بناهای قرن هشتم هجری است , در قائن واقع شده است . این مسجد , برطبق کتیبه ای که در لوح سنگی نقر نموده اند , درسال ۱۰۸۶ هـ .ق مرمت شده است . منبرچوبی نفیس آن در سال ۱۰۸۲ هـ .ق ساخته شده , و از نمونه های عالی هنرهای دستی است . بنابر اطلاعات سنگ لوحه های موجود در این مسجد، این بنا در زمان سلاطین گوركانی در قرن هشتم هجری، و به وسیله امیر جمشید بن قارن نایینی، یكی از سرداران گوركانی، بازسازی و اصلاح شده است. اما بسیاری نیز بنا بر برخی مدارك، احداث این بنا را به اوایل قرن پنجم هجری نسبت داده اند، ضمن این كه برخی شواهد دیگر حاكی از آن است كه احتمالا این مسجد روی بقایای به جا مانده از یك آتشكده در دوران پیش از اسلام بنا شده است.
[ویرایش] عمارت ابوذر مهر(آرامگاه ابوذر جمهر)
در فاصله ۶ کیلومتری شهر قائن و در دامنة کوه معروف به ابوذر آرامگاه شاعر و ادیبی بزرگوار از امرای بزرگ زمان سلطان محمود غزنوی قرار دارد . این آرامگاه که بسیار دلگشاست , دارای قدمتی دیرینه است , و در طول تاریخ به دفعات تعمیر و مرمت شده است .
[ویرایش] آرامگاه شیخ ابوالمفاخر
این آرامگاه در قبرستان ابوالخیری قائن است . شیخ ابوالمفاخر از مشاهیر معروف و حکمای عالی مقام ایران است .وی در فن دبیری و جامع علوم معقول و منقول , افضل نویسندگان آن وقت بوده است .
[ویرایش] قلعه كوه قائن
قلعه حسین قائنی معروف به قلعه كوه قائن در فاصله سه كیلومتری جنوب شهر قائن در ارتفاعات رشته كوه قهستان قرار دارد. این قلعه از جنوب و شرق به ارتفاعات و از سمت غرب و شمال به دشت قائن محدود است. قلعه حسین قائنی در دوره سلجوقی به دستور قاضی حسین قائنی كه از سرداران حسن صباح در قهستان بوده، ساخته شده است. این قلعه پس از قلعه شاه دژ نهبندان بزرگ‌ترین قلعه خراسان جنوبی است. قلعه كوه قائن شامل سه قسمت امیرنشین، قسمت مخصوص سربازان و اصطبل است. همچنین وجود بیش از 30 برج دیده‌بانی به استحكام، شكوه و عظمت بیشتر بنا كمك كرده است. قلعه كوه قائن در سال 1380 با شماره ثبت 4803 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
[ویرایش] غار خونیك
غار «خونیك» در جنوب قائن كه در حاشیه جاده آسیایی قرار دارد. شاخص ترین غار قائن است كه نخستین بار در سال 1954 توسط پروفسور كارلتون مورد كاوش قرار گرفت، قدمت این غار به دوران دیرینه سنگی میانی می رسد و بقایای اسكلت انسان های پیش از تاریخ و دست افزارهای سنگی از این غار به دست آمده است. از دیگر غارهایی كه مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته اند و آثار معماری و سكونت در آنها قابل مشاهده است، می توان به غارهای «فارسان، جوجه، ترشو، نوغاب، پهلوان، مشاگ، تجرگ، پل خیر، ملك و بزمرده (میانگور)» اشاره كرد.
[ویرایش] دژ زیرزمینی نیك
«دژ زیرزمینی نیك قائن» كه از دوره های باستانی تا دوره اسلامی محل سكونت بود.این دژ تاریخی در درون «تپه نیك» واقع شده و به عنوان یك زیستگاه مخفی كاربرد داشته است. «فضاهای داخلی دژ زیرزمینی «نیك» شامل، اتاق ها راهروها، هشتی مركزی و یك سالن است كه این فضاهای معماری بدون زوایای منظم ساخته شده است. راهروی اصلی این دژ با شیب ملایم به طرف بالا و سطح زمین امتداد دارد و در نزدیكی سطح زمین مسدود می شود.» «دژ زیرزمینی نیك» در فاصله 35 كیلومتری شهرستان قائن در روستای نیك قرار گرفته است.
[ویرایش] خانه سلطانی
بنای قدیمی خانه سلطانی یكی از آثار تاریخی شهرقائن مربوط به دوران زندیه در فهرست آثارملی كشور به ثبت رسیده است.این خانه كه در محدوده بافت تاریخی شهر قائن قراردارد، درگذشته متعلق به خانواده سلطانی از ملاكین و بزرگان قائنات بود. كاربری این بنا در حال حاضر نیز مسكونی است و ازنظر ایستایی در وضعیت مطلوبی به سرمی برد.لازم به ذكراست، این بنا با توجه به اینكه دربافت تاریخی قائن قرارگرفته، از ارزش معماری قابل توجهی برخورداراست.
[ویرایش] بنای رباط چاهك
بنای تاریخی رباط چاهك واقع در شهرستان قائن مربوط به دوران صفویه در فهرست آثارملی به ثبت رسیده است. رباط چاهك در ۹۵كیلومتری جنوب غربی قائن قراردارد. این بنا دارای ایوانی مربع شكل، پنج ایوانچه متصل به اتاقهای پشتی و یك راهرو طویل با ایوانچه های متعدداست.
[ویرایش] جستارهای وابسته
[ویرایش] پیوند به بیرون
 |
|
|---|---|
| مرکز | بیرجند |
| شهرستان‌ها | قائنات |بیرجند | درمیان | سرایان | سربیشه | نهبندان |
| شهرها | قائن | بیرجند | سرایان | خوسف | اسدیه | آیسک | سه قلعه | سربیشه | نهبندان | شوسف |
| اماکن دیدنی |
آرامگاه ابن حسام خسفی | آرامگاه ابوحامد | ارگ کلاه‌فرنگی | باغ شوکت‌آباد | تخت سردار | زیارتگاه باش‌آباد | عمارت اکبریه | غار چنشت | قلعه پائین | قلعه فورگ | قلعه نیه | مسجد جامع هندوالان | موزه بیرجند |
٭ نیازمند پالایش زبانی
