شهرستان بیرجند
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شهرستان بیرجند در استان خراسان جنوبی ایران واقع شده‌است.
شهرستان بیرجند از شمال به شهرستان قاینات، از شرق به کشور افغانستان (با ۱۴۰ کیلومتر مرز مشترک)، از جنوب به شهرستان نهبندان و استان کرمان و از مغرب به شهرستان‌های فردوس و طبس محدود است. این ناحیه در گذشته قهستان نامیده می‌شد.
وسعت این شهرستان ۳۴۸۹۳ کیلومترمربع و مرکز آن شهر بیرجند می‌باشد که در ۵۹ درجه و ۱۳ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۲ درجه و ۵۳ دقیقه عرض جغرافیایی ودر ارتفاع ۱۴۷۰ متری از سطح دریا قرار گرفته‌است.
فاصله شهر بیرجند تا مرکز استان خراسان رضوی ۴۸۱ کیلومتر، تا مرکز استان سیستان و بلوچستان ۴۵۸ کیلومتر و تا مرکز استان کرمان ۵۸۶ کیلومتر می‌باشد.
بیرجند شهرستانی کوهستانی است و در آن کوهها و درههای عمیق و حاصلخیزی وجود دارد. کوههای عمده شهرستان عبارت‌اند از: رشته کوه باقران در جنوب، کوه شاه در غرب (حاشیه کویر)، رشته کوه مؤمن آباد.
آب و هوای این شهرستان بیابانی و نیمه بیابانی است. در شهرستان بیرجند رودخانه عمدهای وجود ندارد و رودها که به «کال» معروفند، عموماً فصلی و مسیل میباشند.
این شهرستان در حال حاضر دارای چهار بخش مرکزی (شهر بیرجند)، خوسف، درمیان، سربیشه، ۱۹ دهستان و ۴ نقطه شهری می‌باشد. بیرجند پرجمعیتترین شهرستان جنوب خراسان می‌باشد و جمعیت آن طبق سرشماری سال۷۵، ۰۰۰/۲۸۰ نفر بوده که از این میزان ۰۰۰/۱۳۰ نفر در مناطق شهری و ۰۰۰/۱۵۰ نفر در مناطق روستایی ساکن میباشند.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] نام
گفته می‌شود نام بیرجند مرکب از دو جزء«بیر» و «جند» است که هر دو بخش آن در زبان پارسی باستان واژهای مستقل و دارای معنا و مفهوم اساطیری و تاریخی می‌باشد که این دو جزء باهم معنی «شهرتوفان» یا «شهر صاعقه» را میدهد.
[ویرایش] تاریخ
در اسناد مکتوب نام بیرجند نخستین بار در کتاب معجم البلدان، قرن هفتم هجری قمری آمده که این شهر را از زیباترین بلاد قهستان معرفی کرده‌است. همچنین سیاحان و مورخانی چون مارکوپولو، یاقوت حموی، مقدسی، حمدالله مستوفی و حافظ ابرو در کتابهای خود از این شهر به نوعی یاد نمودهاند.
کشفیات اخیر باستانشناسان در منطقه بیرجند حاکی از این است که نواحی مزبور علاوه بر اینکه محل سکونت یا معبر انسان‌ها در پیش از تاریخ بوده، رد پای قوم ساگارتی یکی از اقوام کوچ نشین پارسی را نیز در خود به یادگار گذاشته‌است که نمونه بارز آن کهنترین اثر کشف شده بیرجند به نام سنگ نگار لاخ مزار کوچ می‌باشد که بر آن نقوش پیش از تاریخ، علائم پیکتوگرافی یا تصویری و کتیبههای خط عربی نیز به چشم میخورد.
در عهد ساسانیان این منطقه ولایتی آباد و دارای روستاهای حاصلخیز بوده‌است که مردمانی با استعداد و سلحشور داشته و همیشه مایه دلگرمی حکومت و منشأ قدرت در این منطقه بودهاند که به پشتیبانی آنان پیروزیهایی به دست میآوردهاند.
در نوشتههای دوره صفویه گفته شده که قهستان ولایتی است با مردمی فهیم و صاحب فراست که از آنجا شاعران و نویسندگان و عالمان زیادی برخاسته اند. بیرجند دارالملک قهستان بوده و خانههای آن بر روی تپه ماهور بنا گردیده‌است.
آبادانی و رونق شهر بیرجند از دوره صفویه به بعد بوده، که تقریباً تا اواسط دوره قاجاریه معماری و بافت هماهنگی را دربر داشته‌است. یادمانهای تاریخی این شهر، خانههای گلی و گنبدی شکل و کوچههای پیچ در پیچ، قراولخانهها و کاروانسراها حکایت از دفاع در برابر دشمن بیگانه و یا مبارزه با توفان شن دارد. با توجه به همه این عوامل شناخت گذشته شهر بیرجند با عناصری چون میدانهای کوچک، آب انبارهای قدیمی، مساجد و حمامهای عمومی میسر میگردد. شهر بیرجند دارای ۱۹ محله معتبر و مهم بوده‌است.
[ویرایش] فرهنگ و آموزش
مدرسه شوکتیه در سال ۱۲۸۴ هـ. ش هم‌زمان با تأسیس دارالفنون تهران و رشدیه تبریز در بیرجند تأسیس شد. به دنبال آن مدارسی در دشت بیاض، نهبندان، سربیشه، خوسف و دبستان دخترانه شوکتی در بیرجند افتتاح گردید.
مدرسه «معصومیه» بیرجند سابقهٔ بیش از هزار سال دارد و محل تحصیل اغلب مشاهیر بیرجند بوده است.
در شهرستان بیرجند پنج مدرسه علمیه با ظرفیت ۲۰۰ نفر طلبه و بیش از ۷۰۰ مرکز آموزشی وابسته به آموزش و پرورش به فعالیت مشغولند. آموزش و پرورش بیرجند با بیش از ۹۰ سال سابقه بیش از یکصدهزار نفر دانش آموز را تحت تعلیم و تربیت دارد. وجود چهار اداره مستقل آموزش و پرورش در شهرستان بیرجند با بیش از ۷۰۰۰ نفر پرسنل، مرکز آموزش عالی فرهنگیان، مراکز تعلیم و تربیت، پژوهشکده معلم، آموزش و پرورش این شهرستان را به قویترین آموزش و پرورش استان خراسان (پس از مشهد) تبدیل کرده‌است.
بیرجند به عنوان قطب دانشگاهی شرق کشور از امکانات آموزش عالی خوبی برخوردار است و در حال حاضر ۱۴ هزار دانشجو در ۹ دانشگاه و مرکز آموزش عالی مشغول تحصیل میباشند که بالاترین تراکم دانشجویی در سطح کشور را به خود اختصاص داده‌است. بدین معنی که به ازای هر ۹ نفر شهروند بیرجندی یک نفر دانشجو وجود دارد.
از جمله مراکز آموزش عالی در بیرجند می‌توان از:
- دانشگاه بیرجند
- دانشگاه علوم پزشکی بیرجند
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند
- دانشگاه پیام نور
- مرکز تربیت معلم شهید باهنر
- مرکز آموزش عالی ضمن خدمت فرهنگیان
- مرکز آموزش مدیریت دولتی
- دانشگاه صنعت و معدن مرکز بیرجند
- مرکز آموزش عالی دختران بیرجند (سپیده کاشانی)
نام برد. دانشگاه صنعت و معدن ایران مرکز بیرجند با ظرفیت ۱۰۰۰ دانشجو دومین مرکز آموزش صنعت و معدن در کشور (پس از تهران) به شمار میآید.
[ویرایش] محصولات
زعفران، زرشک، عناب، آلو، فرش و صنایع دستی از بهترین سوغاتهای منطقه جنوب خراسان می‌باشد.
[ویرایش] مشاهیر شهرستان بیرجند
- شاه سید علی کاظمی (دوره پهلوی)
- ابن حسام خوسفی
- حكیم نزاری قهستانی
- امیر شوکت‌الملک
- اسدالله علم (دوره پهلوی)
- دکتر محمدحسن گنجی
- دکتر رضوانی
- دکتر محمدرضا حافظ نیا
 |
|
|---|---|
| مرکز | بیرجند |
| شهرستان‌ها | قائنات |بیرجند | درمیان | سرایان | سربیشه | نهبندان |
| شهرها | قائن | بیرجند | سرایان | خوسف | اسدیه | آیسک | سه قلعه | سربیشه | نهبندان | شوسف |
| اماکن دیدنی |
آرامگاه ابن حسام خسفی | آرامگاه ابوحامد | ارگ کلاه‌فرنگی | باغ شوکت‌آباد | تخت سردار | زیارتگاه باش‌آباد | عمارت اکبریه | غار چنشت | قلعه پائین | قلعه فورگ | قلعه نیه | مسجد جامع هندوالان | موزه بیرجند |
