Gales - Cymru
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
|
|||
| Lema: Cymru am byth (Galés: Gales para sempre) |
|||
 Emprazamento de Gales en Europa |
|||
 Emplazamento de Gales no Reino Unido |
|||
| Lingua oficial | Inglés(100%), Galés(20.6%) | ||
| Capital | Cardiff-Caerdydd | ||
| Maior cidade | Cardiff-Caerdydd | ||
| Primeiro ministro | Rhodri Morgan | ||
| Área - Total |
20,779 qm² |
||
| Poboación - Total (2001) - Densidade |
2,903,085 140/qm² |
||
| Moeda | Libra esterlina (£) (GBP) | ||
| Fuso horario | UTC, Verán: UTC +1 | ||
| Patrón | St. David | ||
| Hino nacional | Mae Hen Wlad Fy Nhadau (Terra de meus pais). | ||
O País de Gales (Galés: Tywysogaeth Cymru; IPA pronunciado: /ˈkəmrɨ/, “Camri aproximadamente”) é unha das catro nacións constitutivas do Reino Unido situada nunha península ó sudoeste da illa de Gran Bretaña e limitada polos condados ingleses de Cheshire,Shropshire,Herefordshire, e de Gloucestershire ó leste, ó canal de Bristol (Môr Hafren) ó sur, ó canal de St George (Sianel San Siôr) ó sudoeste, e ó mar irlandés (Môr Iwerddon) ó oeste e ó norte, e tamén polo esteiro do río Dee (Afon Dyfrdwy) no nordeste.
O ascetismo monastisco galés, un sistema lexislativo secular altamente desenvolvido (Cyfraith Hywel) e unha tradición literaria distintiva ilustran un sentido forte da identidade cultural, que emerxeu nos galeses despois do retiro romano de Gran Bretaña no século V. Dos principais principados e reinos que existían en Gales, Gwynedd conservou a independencia ata o século XIII, cando foi conquistado tamén por Inglaterra. Porén, a anexión e a abolición formais da lei Galesa non ocorreron ata o século XVI. País de Gales (con todas as rexións unidas baixo un goberno) nunca foi un estado soberano, aínda que un número de principados rivais seguían sendo independentes até a conquista inglesa. A partir do século XIX País de Gales converteuse nunha das rexións mais industralizadas da epoca, proveendo ó imperio británico e a súas colonias as cantidades extensas de carbón e de aceiro. O sector do servizo alcanzou só recentemente á industria como principal sector na economia de Galés. A pesar dun PIB mais baixo co de outras rexións de Gran Bretaña, o boquete entre o nivel de vida en País de Gales, comparado a outras partes de Gran Bretaña, no están segundo o pronunciado. A partir do século XX ten lugar un renacemento da conciencia nacional galesa (xunto cunha revocación na declinación da lingua Galés).
Índice |
[editar] Etimoloxia
O nome inglés para País de Gales orixínase da palabra xermánica Walha, significando “estranxeiro” ou “foráneo”. O mesmo termo aparece tamén en” - wall " de Cornwall. Os galeses chámanse a si mesmos cymry, “compatriotas”, e chaman ó seu país Cymru, que pénsase que significa “terra dos compatriotas” en galés antigo; isto fai referencia ao seu coñecemento que eran os habitantes orixinais de País de Gales (e tamén de Gran Bretaña en virtude dos seus antepasados britanos), e tamén para distinguirse dos invasores estranxeiros de Gran Bretaña, os anglosaxóns (ingleses). Hai tamén unha lenda medieval atopadada no Historia Regum Britanniae de Sieffre o Fynwy (Geoffrey de Monmouth) que derive do nome de Camber(tamen escrito como Kamber),fillo de Brutus e, segundo a lenda, do rey eponimo de Cymru (Cambria en latín); esta porén era en meirande parte froito da imaxinación de Geoffrey. Cumberland e Cumbria no norte de Inglaterra derivan os seus nomes da mesma palabra antiga.
[editar] Historia
[editar] Colonización
Os primeiros seres humanos que habitaron o que agora é País de Gales chegaron cara ó final da idade de xeo pasada. A primeira historia documentada estaba durante a ocupación romana de Gran Bretaña. Naquel momento a área de País de Gales moderno atopabase dividida en moitas tribus, das cuales os Silures no sureste e os Ordovices nas áreas centrais e do noroeste eran das máis grandes e maior alcance. Os romanos estableceron unha cadea de fortalezas a través do que agora é o País de Gales meridional, como oeste lonxano como Carmarthen (Caerfyrddin; Latín: Maridunum), e ouro minado en Dolaucothi en Carmarthenshire. Hai evidencia de que progresaron incluso no oeste máis lonxano. Tamén construiron un cuartel de lexión en Caerleon(latín: Isca Silurum), onde se atopa o anfiteatro mellormente preservado en Gran Bretaña. No conto medieval "Breuddwyd Macsen Wledig" Galés afirma que Magno Maximo (Macsen Wledig), un dos emperadores romanos occidentais, estaba casado con Helen, a filla dun cacique Galés de Segontium, Caernarfon actual. O cristianismo chegou a Pais de Gales no século IV.
Despois da retirada romana de Gran Bretaña en 410, moitas das terras baixas vironse invadidas por varias tribus xermánicas. Porén, Gwynedd, Powys, Dyfed e Seisyllg, Morgannwg, e Gwent surxiron como estados independentes. Resistiron, en parte debido ás características xeográficas favorables tales como altiplanicies, as montañas, os ríos e unha sociedade resistente que non se derrubou co final da civilización romana. Esta supervivencia tenaz dos Romano-Britanos e dos seus descendentes nos reinos occidentales ia converterse na fundación do que hoxe en dia coñecemos como País de Gales. Coa pérda das terras baixas, a mans dos reinos de anglosaxóns de Mercia e Northumbria, e de Wessex máis tarde, loitaron contra os reinos de Powys, Gwent, e Gwynedd para definir a fronteira entre os dous pobos.
Foronse perdendo moitas das terras medias do oeste mans de Mercia nos séculos VI e a comezos do século VII,será cara os finais deste século como un renacente Powys comprobé o auxe do reino de Mercia. Aethelbald de Mercia, mirando para defender as terras que lles arrebatara recentemente, construiu a muralla de Wat(Wat's Dyke). Según Juan Davies, este esforzo puido levarse a cabo con acordo do mesmo rei Elisedd ap Gwylog de Powys, polo cal, ó marcarse a fronteira, extenderia o seu territorio dende o norte do val de Severn ó esteiro do rio Dee, concedendo Oswestry (Galés: Croesoswallt) a Powys. O Rey Offa de Mercia pareceu continuar esta iniciativa consultiva cando el creou un traballo máis grande, agora coñecido como dique de Offa´s Dyke(Galés: Clawdd Offa). Davies escribió o estudio de Cyril Fox acerca do seu trazado:
“No se plantexamento, había un grao de consulta cos reis de Powys e de Gwent. Na alta montaña preto de Trelystan, o dique vira ó leste, deixando os eses fertiles terreos nas mans de Gales; preto de Rhiwabod, foi deseñado para asegurarse de que Cadell ap Brochwel mantivese a posesión da fortaleza de Penygadden.” E para Gwent Offa tiña o dique construido claramente coa intención de recoñecer que o curso do río Wye e o seu tráfico pertencian ó reino de Gwent”.
O Offa´s Dyke sería en gran parte a fronteira entre e galeses e ingleses durante varios séculos, aunque os galeses recuperarían cara o século XII a área entre o rio Dee e o Conwy, enton coñecidos como o Perfeddwlad. Cara o século as fronteras do leste cos anglosaxóns foran fixadas amplamente.
[editar] Medievo
As terras meridionais e do leste perdidas a mans dos invasores coñecíanse en Galés como Lloegyr (Galés moderno Lloegr), que puideron referirse ó reino de Mercia orixinariamente, e que veu referirse a Inglaterra na súa totalidade. As tribos xermánicas que agora dominaban estas terras foron chamadas Saeson, significando “Saxóns”. Os anglosaxóns, alternadamente, etiquetaron os Romano-Britános como Walha, significando o “estranxeiro” . Os galeses continuaron chamándose a si mesmos Brythoniaid (britanos), aínda que o primeiro uso de Cymru e de Cymry atopase dende 633 no Gododdin de Aneirin. En Armes Prydain, escrito arredor de 930, as palabras Cymry e Cymro utilizanse como 15 veces. Non será sobre o século XII en que o termo Cymry comece a acadar o mesmo uso que Brythoniaid nos escritos.
A partir do ano 800 hacia adiante unha serie de unions dinasticas levarian ó reinado de Rhodri Mawr (R. 844-877) de Gwynedd e de Powys. Os seus fillos alternadamente crearian tres dinastías principais (Aberffraw para Gwynedd, Dinefwr para Deheubarth, e Mathrafal para Powys), cada unha competindo pola hexemonía sobre as outras. Un neto de Rhodri, Hywel Dda (r.900-950) de Deheubarth atraves das súas herdanzas maternais y paternais de Dyfed y de Seisyllg, expulsa os Aberffraw de Gwynedd e de Powys, e codifica a lei galesa en 930, finalmente indo nunha peregrinaxe a Roma (alegando que o facia para que os códigos da lei fosen bendecidos polo Papa). Maredudd ab Owain (r.986-999) de Deheubarth (neto de Hywel), (outra vez) expulsa temporalmente á línea de Aberffraw polo control de Gwynedd e Powys. Un descendente de Maradudd (a través da súa filla a princesa Anghared) Gruffydd ap Llywelyn (r.1039-1063) conquistaría os reinos dos seus primos en Powys, e incluso amplía a súa autoridade en Inglaterra. Owain Gwynedd (1100-1170) da línea de Aberffraw foi o primeiro principe galés en usar o titulo de princeps Wallensium (príncipe dos galeses) a raiz da súa vitoria nas montañas de Berwyn, segundo o historiador Juan Davies. A dinastía de Aberffraw perderia a súa pre-eminencia co neto de Owain Gwynedd, Llywelyn Fawr (o grande) (b.1173-1240), recibindo a homenaxe de outros señores galeses en 1216 no consello de Aberdyfi, convertendose no primeiro príncipe de País de Gales. O seu neto Llywelyn II tamén aseguró o seu recoñecemento do título de principe de País de Gales por parte de Enrique III de Inglaterra co tratado de Montgomery en 1267.
Máis adiante, porén, unha sucesión de conflitos, incluíndo o encarceamento da súa esposa Eleanor, filla de Simon de Montfort, culmina cunha primeira invasión por parte de Eduardo I. Como resultado da derrota militar, o tratado de Aberconwy en 1277 converteu a Llywelyn en vasalo do monarca ingles. A paz seria de breve duración i en 1282 a conquista inglesa de País de Gales rematou que finaliza a liña dos príncipes de Gales coa execución de Llywelyn e do seu irmán o príncipe Dayfdd. Para axudar a manter a súa conquista, os ingleses construíron unha serie de grandes castelos en Beaumaris, Caernarfon, y Conwy. E para eclipsar o fogar real galés de Garth Celyn,fundan Aber Garth Celyn nas costas do norte de Gwynedd. Malia unha breve sublevación de Owain Glyndŵr en 1404, cando el foi coroado principe de País de Gales en presenza de emisarios de Francia, España e Escocia, celebraron asembleas parlamentarias en varias cidades de Gales.
Aínda que a conquista inglesa de País de Gales ocorreu baixo o estatuto de Rhuddlan en 1284, a unión formal non tivo lugar ata 1536, pouco despois do cal a lei galesa, que continuaba a ser usada no País de Gales despois da conquista, foi substituida completamente pola lei inglesa coas actas de 1535-1542.
[editar] Anexión
País de Gales foi anexionada polo acto de 1535 do País de Gales, no reinado de Enrique VIII de Inglaterra, o cal era en parte de ascendencia Galés. A acta de Berwick de 1746 establece que todas as leis que se aplicasen a Inglaterra aplicaríanse automáticamente a País de Gales (e a Berwick, unha cidade situada na fronteira Anglo-Escocesa) a menos que a lei o indicara explícitamente doutra forma.
A comezos do século XIX varias zonas de País de Gales industrializaronse. As minas de carbon do norte atraeron moita man de obra. Os metalurxias foron instalados nos vales que se atopaban ó sur das monatañas Brecon Beacons particularmente arredor da nova cidade de Merthyr Tydfil, coa produción de ferro separándose máis adiante cara o oeste dos hinterlands de Neath e de Swansea en donde o carbón de antracita era xa extraido. Da decada de 1840 a explotación de carbón separouse ós vales de Aberdare e de Rhondda. Esto levou a un aumento rápido na poboación destas áreas. En 1801 sobre 587.000 persoas vivian en País de Gales; antes de 1901, a poboación aumentara a 2.012.000. As subidas máis significativas ocurreron nos condados industriais - Denbigh, Flint, Monmouth e Glamorgan. Este século presenciou a transición dunha sociedade predominantemente rural (arredor do 80% vivia fóra das áreas urbanas en 1800) a unha sociedade industrializada e urbanizada en grande parte(en 1911, soamente o 20% vivia en áreas non-urbanas).
[editar] Renacemento nacionalista
No século XX, País de Gales viu un rexurdir da súa conciencia de nación. O Plaid Cymru foi fundado en 1925, o cal apoiaba unha maior autonomía ou a independencia do Reino Unido. En 1955, o térmo Inglaterra e País de Gales chegaron a ser comuns para describir a área a cal a lei inglesa se aplicaba, e Cardiff foi proclamada como capital. En 1962 creouse A Sociedade da Lingua Galesa (Cymdeithas año Iaith Gymraeg) en resposta a ameaza de que a lingua puidese pronto desaparecer. O nacionalismo creceu, particularmente despois do inundamento do val de Tryweryn en 1965, afogando a aldea de Capel Celyn para mandar auga que proveía a Liverpool. En 1966 un asento parlamentario por Carmarthen foi gañado polo Plaid Cymru nas eleccións, su primer asiento parlamentario. Unha campaña de terror foi emprendida por un período curto polo Exército Libre de Gales e o Mudiad libres Amddiffyn Cymru (MDF - Movemento de Defensa Galés). Nos anos que levaron á investidura do príncipe Carlos como Príncipe de País de Gales en 1969, estes grupos foron responsables dun número de atentados con bomba que destruían os depositos de auga, oficinas de recadación e outras mais. En 1967, a acta de Berwick de 1746 foi anulada para o País de Gales, e a definición legal de País de Gales, e dos límites con Inglaterra foron indicados.
Un referendo sobre a creación dunha asemblea para País de Gales en 1979 levou a unha grande maioría a favor do "non". Porén, en 1997 un referéndum aprovouno, aunque por unha maioría moi estreita. En 1999 constituese (como consecuencia da "Acta de goberno de Gales de 1998") Unha asemblea nacional para País de Gales (Cynulliad Cenedlaethol Cymru), reuníndose no Senedd, en 1999, con poderes para enmendar a lexislación primaria do parlamento británico. Estas competencias foron ampliadas máis a fondo polo gobierno do efecto que a "A acta do goberno de País de Gales de 2006" que será aplicada 2007 despois de que se celebren as eleccións xerais. Un goberno galés coa capacidade de producir unha certa lexislación primaria (similar a, pero no de tan de gran alcance como, o executivo escoces) sera separado da asemblea de Gales.
[editar] Linguas
EN CONSTRUCIÓN
[editar] Cidades
Aberdare
Abertillery
Aberystwyth
[editar] División administrativa
|
 |
