Pequena Idade de Xeo
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
A Pequena Idade de Xelo (PIX) foi un período de enfriamento ocorrido despois da era máis quente denominada Óptimo climático medieval. Meteorólogos e historiadores non se poñen de acordo entre ambos sobre as datas de comezo e final do período. Algúns limitan a Pequena Idade de Xelo aproximadamnete entre o século XVI e a metade do século XIX, mentres outros suxiren un período entre o século XIII e o século XVII. Hai un certo consenso xeral en que houbo tres Máximo e mínimo, comenzando en arredor de 1650, cerca de 1750 e sobre 1850, cada un deses picos separados por intervalos de lixeiro quecemento.
Creuse, en principio que a PIX fora un fenómeno global; máis non está claro se é certo. O Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) (Observatorio Intergubernamental sobre o Cambio Climático), baseado en estudos de Bradley e Jones, 1993; Hughes e Diaz, 1994; Crowley e Lowery, 2000, descrebe a PIX como un modesto enfriamento do Hemisferio Norte durante ese período menor de 1ºC, e engade as evidencias correntes non apoian a existencia de períodos sincrónicos globalmente de frío ou quecemento anómalo neste marco temporal, e os termos convencionais "Pequena Idade de Xelo" e "Período Quente Medieval" semellan ter unha utilidade limitada para descreber a tendencias dos cambos de temperaturas, hemisféricos ou globais, nos séculos pasados. Hai evidencias, porén, de que a PIX afectou o Hemisferio Sur (ver abaixo).
Índice |
[editar] Hemisferio Norte
A PIX trouxo amargos invernos fríos a moitas parte do mundo, pero isto está mellor documentado en Europa e América do Norte. A mediados do século XVII, os glaciares dos Alpes suízos avanzaron, gradualmente, engulindo granxas e esmagando aldeas completas. O río Támese, canais e ríos de Holanda, conxeláronse a miudo durante o inverno, de xeito que a xente patinaba e mantiña diversións sobre o xelo. O primeiro conxelamento do Támese foi en 1607; o derradeiro en 1814. O conxelamento do Corno de Ouro e as sección meridional do Bósforo ocorreu en 1622. O inverno de 1794-1795 foi particularmente duro cando a invasión francesa con Pichegru tivo que marchar sobre os ríos xeados de Holanda, en tanto a frota holandesa quedou atrapada polo xelo no porto de Den Helder. No inverno de 1780, con o porto de Nova York, conxelado, obrigou a xente a camiñar desde Manhattan a Staten Island. Xelo mariño arrodeou Islandia, extendéndose varios kilómetros por calquer dirección, pechando os portos da illa á navegación.
Os severos invernos afectaron a vida humana de maneiras pesadas e leves. A poboación de Islandia caeu á metade, mais talvez fora debido a fluorose causado por unha erupción do volcán Laki en 1783. As colonias viquingas en Groenlandia, porén, claramente desapareceran (cara 1400) porque non podían manterse por falta de alimentos. En América do Norte os indios crearon ligas en respostas á carencia de alimentos.
"En moitos anos, as nevadas foran máis duras do que se rexistrase antes ou despois, e a neve permaneceu sobre a terra moito máis tempo do que o ancontece hoxe". Moitas primaveras e veráns foran salientemente fríos e húmidos, aínda que houbo grande variedade entre anos e períodos de anos. Os costumes de colleitar, a través de Europa, tiveran que ser alterados para adaptalos ao acurtamento, a unha menor, estación de crecemento, aparecendo moitos anos de mortandade e fame (como a Grande Fame de 1315-1317, aínda que esta queda fóra da PIX propiamente dita). A viticultura desapareceu por enteiro dalgunhas rexións septentrionais. Violentas tormentas causaron inundacións enormes e perdas en vidas. Algunhas provocaran a desaparición permanente de grandes treitos de terra nas costas de Dinamarca, Alemaña e Holanda.
The extensión dos glaciares das montañas foi cartografada a fins do XIX. Tanto nas zonas temperadas do Norte e do Sur do noso planeta, as liñas-de-neve (os límites que separan as zonas de acumulación das de ablación) estaban 100 m máis baixas de como figuraban en 1975. No Glacier National Park (USA) (Parque Nacional de Glaciares), o último episodio de avance glacial ocorreu a fins do século XVIII e inicios do XIX. Na Badía de Chesapeake, Maryland (USA), as grandes oscilacións das temperaturas durante a Pequena Idade de Xelo (~1400-1900 AD) e o Período Quente Medieval (~800-1300 AD) posíbelmente estexan relacionados con cambios na forza do Atlántico Norte circulación termohalina.
En Etiopía e Mauritania, foi rexistrada neve permanente en picos de montañas a niveis nos que hoxe non acontece. Tombuctú, unha importante cidade no Sahel, na ruta das caravanas tansaharianas, sofreu inundacións causadas polo río Níxer cando menos 13 veces. Na China, as froitas propias de épocas quentes, como as laranxas, foran abandonadas na provincia de Jiangxi, onde se deran durante séculos. En América do Norte, os primeiros colonos europeos tamén rexistraran severos invernos excepcionais. P.ex., en 1607-1608 o xelo aguantou sobre o Lago Superior ata xuño.
A vida foi especialmente dura para aqueles que vivían sob a constante ameaza do avance dos glaciares nos Alpes franceses. Dun deles, o glacia Des Bois, sito nas ladeiras do Mont Blanc, dicíase que avanzaba "o tiro dun mosquetón cada día, aínda no mes de agosto". Cando o Des Bois ameazou con desbordar o río Arve en 1644, os habitantes de Chamonix pregáronlle ao bispo de Xenebra que regase a Deus axuda. A comezos de xuño, o bispo, con 300 aldeáns reunidos arredor do glaciar, bendixo o ameazante glaciar e logo outro que había cerca da aldea de Argentiére. Por un tempo a salvación pareceu estar a alcance da man. Os glaciares retrocederon durante 20 anos, ata 1663. Mais deixaran a terra tan desolada que nunca medrarían colleitas nas terras descubertas.
[editar] Paisaxes invernais na pintura europea
William James Burroughs (Weather, 1981) analizou a plasmación do inverno na pintura. Notou que aconteceu case totalmente no período entre 1565 to 1665, e que estaba asociado con a baixada climática desde 1550 en adiante. Observou que antes dese período non houbo case pinruras de tema invernal, e lanzou a hipótese que o desacostumadamente duro inverno de 1565 inspirou aos grandes artistas para plasmar images altamente orixinais, e que o decadencia do tema na pintura foi unha combinación do exceso de explotación do mesmo xunto con suaves invernos que interromperan o fluxo pictórico.
As famosas pinturas de temas invernais realizadas por Pieter Brueghel o Vello parece que foron pintadas todas en 1565. A neve tamén domina moitas vistas de aldeas do seu fillo Pieter Brueghel o Novo, que vivíu entre 1564 e 1638 Burroughs mantén que Pieter Brueghel o Novo "copiaba servilmente os deseños do pai. O carácter imitativo de moitas destas obras fai difícil chegar a conclusións definitivas sobre a influencia dos invernos entre 1570 e 1600...".
A pintura holandesa con este tema parece comezar con Hendrick Avercamp despois do inverno de 1608. Houbo entón unha interrupción temática entre 1627 e 1640, con un s´çubito retorno depois; isto insinúa un intervalo suave na década de 1630. O período de 1640 a 1660 cobre a maior época da pintura holandesa de tema invernal, que axusta con a maior porción de invernos fríos de entón. O decaemento final da pintura desta temática, arredor de 1660, non coincide con un melloramento do clima. Burroughs por iso precave contra probar a interpretar de máis na produción artística, no que hai unha parte de moda que xoga o seu papel. Observa que a pintura de tema invernal reflorece arredor da década de 1780 e da de 1810, que de novo marcan períodos fríos.
[editar] A Pequena Idade de Xelo na Península Ibérica
Salas e outros altres (El nostre Esdevenidor Climàtic, 2001) mencionan que o río Ebro se conxelou sete veces entre 1505 e 1789. En 1788 e en 1789 o río permaneceu xelado quince días. O libro tamén menciona a presencia dunha extensa rede de pozos de neve, que se construíron e mentiveron os séculos XVI e XIX ao longo do Mediterráneo oriental, alguns ubicados en áreas onde non neva na actualidade nen un só día no ano. O almacenamento e distribución do xelo era un negocio vivo que involucraba seccións da población rural.
Hai tamén evidencia de que durante o período os glaciares se extenderon nos Pirineos. Aínda maís, os restos do glaciar de Seerra Nevada, que finalmente desapareceu a fins do século XX, orixinouse neste período, non sendo, como ás veces se di, restos da última verdadeira Edade glaciar. Os últimos verdadeiros glaciares de Serra Nevada e os Picos de Europa fundíronse a finais do século XIX. Cóidase que as temperaturas en Europa durante o denominado Óptimo climático medieval entre os séculos IX a XIII, deberon subir entre 1 e 1.5ºC por encima da media da temperatura actual, suficiente pa que estes glaciares, incluso os dos Pirineus, se fundisen. Os actuais glaciares dos Pirineos formáronse principalmente durante o període frío da PIX e lévanse fundindo lentamente desde entón. A área da superfície total dos glaciares da vertente española dos Pirineos diminuíu de 1.779 hectàreas en 1894 a 290 has, no ano 2000.
Martin e máis Olcina en Clima i Temps sinalan para España catro períodos de sucesos catastróficos (mediados do século XV, 1570-1610, 1769-1800 e 1820-1860) marcados por choivas intensas, nevadas e tempestades mariñas. Estes períodos mistúranse con interludios de severas secas.
Outro estudo de A. Sousa e P. García-Murillo en 2003 fíxase nos cambios dos aguazais de Andalucía (nomeadamente Doñana) no final da PIX. Os autores achan que a Pequena Idade de Xelo se caracteriza por períodos máis pluviosos alternando con outros de seca. Outros autores cren que a PIX se caracteriza no Sur da Península Ibérica por un aumento das choivas, maior frecuencia das inundacións e da sedimentación.
[editar] Hemisferio Sur
Un núcleo de sedimentos oceánicos do oriente da Cunca de Bransfield, Península Antártica mostra acontecementos centenarios que os autores ligan con a Pequena Idade do Xelo e o Período Quente. A PIX distínguese doadamente na capa de xelo de Quelccaya, nos Andes do Peru, en América do Sur. [
