Sveinbjörn Egilsson
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Sveinbjörn Egilsson (24. febrúar 1791 í Innri-Njarðvík í Gullbringusýslu á Íslandi – 17. ágúst 1852) var íslenskur guðfræðingur, kennari, þýðandi og skáld. Hann er einna best þekktur sem fyrsti rektor Lærða skólans í Reykjavík og sem þýðandi Hómers.
Faðir hans, Egill Sveinbjarnarson, var lítið þekktur en þó efnaður bóndi. Sveinbjörn var í fóstri hjá Magnúsi Stephensen og hlaut menntun sína frá ýmsum aðilum. Hann gekk aldrei í latínuskóla, en þess í stað brautskráðist hann úr heimaskóla Árna Helgasonar 1810. Hann komst ekki í háskóla strax vegna ófriðar, en hóf 1814 guðfræðinám við Hafnarháskóla, sem hann lauk árið 1819. Við komu sína aftur til Íslands fékk hann kennarastöðu við Bessastaðaskóla, en þegar skólinn flutti til Reykjavíkur var hann gerður rektor. Hann var því fyrsti rektor Lærða skólans í Reykjavík. Aðalkennslugrein hans var forngríska. Sveinbjörn var giftur Helgu Gröndal, dóttur Benedikts Gröndals eldra, yfirréttardómara.
Á meðan hann gegndi kennara- og rektorsembætti vann hann mikið að ýmiss konar þýðingum, oft fyrir skólann (t.d. skólaþýðing á Menón eftir Platón), en einnig á öðrum vettvangi. Frægastar eru sennilega þýðingar hans á kviðum Hómers, Ilíonskviðu og Ódysseifskviðu. Fyrir Fornfræðafélagið, sem hann var stofnfélagi að, þýddi hann Íslendingasögurnar á latínu (Scripta historica Islandorum). Hann tók saman orðabók yfir íslenskt skáldamál (Lexicon poeticum antiquæ linguæ septentrionalis) sem varð grundvallar-uppsláttarrit fyrir allar framtíðarrannsóknir á fornum íslenskum kveðskap síðar meir. Hann þýddi einnig Snorra-Eddu á latínu og gaf út með frumtexta og vísnaskýringum. Hann samdi að auki nokkuð af ljóðum, meðal annars sálminn Heims um ból og tvo aðra sálma í sálmabókinni. Þegar hann dó var hann enn að vinna að þýðingu Ílíonskviðu í bundnu máli, en sonur hans, Benedikt Gröndal yngri, lauk við verkið.
Veturinn 1849-50 kom upp það mál í sögu Lærða skólans sem nefnt hefur verið Pereatið, en það hófst með því að nemendur skólans voru ekki sáttir við að þurfa að vera í bindindisfélagi eins og Sveinbjörn rektor vildi. Þeir gengu flestir úr félaginu þetta ár, en við það reiddist Sveinbjörn og flutti yfir þeim mikla skammaræðu 17. janúar 1850. Skólapiltar brugðust við með því að veita honum heimsókn og hrópa pereat og er latnesk afhrópun. (Pereat er latína og þýðir: niður með hann). Sveinbjörn fór þá til Kaupmannahafnar að leita aðstoðar danskra skólayfirvalda, sem kváðust styðja hann í þessu, en þó lét hann af störfum 1851 og lést aðeins rúmu ári síðar.
[breyta] Heimild
Skólaræður Sveinbjarnar Egilssonar. Almenna bókafélagið. Reykjavík, 1968.
