Túlín

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Erbín

Túlín

Mendelevín

Útlit
Efnatákn	Tm
Sætistala	69
Efnaflokkur	Lantaníð
Eðlismassi	9320,0 kg/m³
Harka	Ekki vitað
Atómmassi	168,93421(2) g/mól
Bræðslumark	1818,0 K
Suðumark	2223,0 K
Efnisástand (við staðalaðstæður)	Fast form
Lotukerfið

Tulín er frumefni með efnatáknið Tm og er númer 69 í lotukerfinu. Túlín er hefur bjartan, silfur-gráan gljáa, er auðunnið, og er sjaldgæfast allra sjaldgæfra jarðmálma. Það hefur nokkuð tæringarviðnám í þurru lofti og er vel teygjanlegt. Náttúrulegt túlín samanstendur eingöngu af samsætunni Tm-169.

[breyta] Notkun

Sökum fágæti túlíns hafa ekki fundist mörg not fyrir það í almennum tilgangi. Það hefur verið notað í að smíða leysa en sökum hás framleiðslukostnaðar hafa þeir ekki reynst arðvænlegir.

[breyta] Saga

Túlín var uppgötvað af Sænska efnafræðingnum Per Teodor Cleve árið 1879 er hann leitaði af óhreinindum í oxíðum annarra sjaldgæfra jarðmálma. Hann byrjaði á því að fjarlægja öll þekkt óhreinindi erbíu (Er₂O₃) og eftir ákveðið ferli, vann hann úr því tvö ný efni; eitt brúnt og hitt grænt. Brúna efnið reyndist vera oxíð frumefnisins holmín og var kallað holmía af honum en græna efnið var oxíð áður óþekkts frumefnis. Cleve nefndi oxíðið túlía og frumefni þess túlín eftir Túle, sem er gamalt rómverskt nafn yfir goðsagnakent land í norðri, væntanlega Skandinavíu.

[breyta] Tilvist

Túlín finnst aldrei í hreinu formi í náttúrunni, en finnst þó í litlum mæli í steinum ásamt öðrum sjaldgæfum jarðmálmum. Það er aðallega unnið úr mónasíti (~0,007% túlín) úr straumseti með jónskiptiaðferðum. Engin efnasambönd túlíns eru mikilvæg iðnaði.

[breyta] Samsætur

Náttúrulegt túlín samanstendur af einni stöðugru samsætum, Tm-169 (100,0% náttúruleg gnægð). 31 geislasamsætum hefur verið lýst, og sú stöðugasta af þeim er Tm-171 sem hefur helmingunartíma 1,92 ár, Tm-170 með helmingunartíma 128,6 daga, Tm-168 með helmingunartíma 93,1 daga, og Tm-167 með helmingunartíma 9,25 klukkustundir. Allar hinar geislasamsæturnar hafa helmingunartíma undir 64 klukkustundum og meirihluti þeirra undir 2 mínútur. Ytterbín hefur einnig 14 systurkjarna, þar sem þær stöðugustu eru Tm-164m (helmingunartími 5,1 mínúta), Tm-160m (helmingunartími 74,5 sekúndur), og Tm-155m (helmingunartími 45 sekúndur).

Samsætur ytterbíns spanna atómmassa frá 145,966 (Tm-146) upp að 176,949 (Tm-177). Aðal sundrunarháttur þess á undan algengustu stöðugu samsætunni, Tm-169 er rafeindahremming og aðalsundrun eftir það er betasundrun. Aðaldótturefni þess á undan Tm-169 eru samsætur frumefnis 68 (erbín) og aðaldótturefni á eftir er samsætur frumefnis 70 ([[ytterbín]).