Catalonia
E Vicipaedia
|
|||||
 |
|||||
| caput | Barcino | ||||
| Linguae | Hispanica et Catalana In Valle Aranica, etiam Lingua Aranica. |
||||
| Area - total - % a Hispania |
locum 6 32.114 km² 6,3% |
||||
| Numerus incolarum - Total (2003) - % a Hispania - densitas incolarum |
locum 2 6.506.440 15,6% 190,73 hab./km² |
||||
| Gentilicium - Hispanice - Catalane |
catalán/catalana català/catalana |
||||
| Statutum autonomiae | 18 Decembris a 1979 | ||||
| ISO 3166-2 | CT | ||||
| Repraesentatio parlamentaria - Parlamentum - Senatus |
46 scamna 7 scamna |
||||
| Praeses | José Montilla Aguilera (PSC) | ||||
| Generalitas Cataloniae | |||||
Catalonia (Catalane: Comunitat Autònoma de Catalunya, Hispanice: Comunidad Autónoma de Cataluña) (Aranice: Comunautat Autonoma de Catalonha) est Communitas Autonomica in Hispania, Septemtrione Gallia et Andorra, Aragonia Occidente, et Communitate Valentiana Meridie finitima est, 580 km litoris cum Mare Mediterraneo Oriente habens.
Officiales linguae lingua Hispanica lingua Catalanaque sunt. In Valle Aranica, lingua Occitana (lingua Aranica) etiam officialis.
Catalonia Communitas Autonomica Hispaniae, cum regionis historicae statu Hispanica in Constitutione. Septembre anno 2005 Catalanicum Parlamentum definitio Cataloniae nationis in novi Catalanici Statuti (autonomicae basicae legis) praeambulo. Secundum Hispanicam Gubernationem, declaratoriam, sed haud legalem validitatem habet, quia Constitutio Hispanica indissolubilem "Hispanicae nationis unitatem" recognoscit. Id est, una possibilis disputatio de Hispania est de habenda foederali structura in practica.
Cuius territorium historici Principalitatis Cataloniae territorii magnae parti respondet et caput Barcino est. Communitas Autonomica Cataloniae aream 32.114 km² tegit cum officialibus 7.134.697 incolarum annno 2006. Immigrantes 12'3% omnium incolarum repraesentant.
Index |
[recensere] Historia
Velut relictum Mediterraneum litus Paeninsulae Iberica, ab Antiquis Graecis et Carthaginensibus colonizata est et in Praeromana Iberica cultura participavit. Velut relicta Romana Hispania, Imperii Romani pars fuit, postea sub Visigothico dominio cecidit, Roma collapsa. Fere tota Septemtrionalis Catalonia pars breviter Mauro al-Andalus capta est saeculo octavo, sed victis emiri Abdul Rahman Al Ghafiqiwa copiis Augustae Turonum anno 732, Franci antiquas Visigothicas regiones cepere quae a Muslimis captae erant aut cum eis foedere iunctae erant. Post pugnarum seriem, Comitatus Barcinonensis (cum Ausona) Francis viribus anno 801 captus est qui contentoriam zonam creavere ultra provinciam Septimaniae, a Carolo Magno creatam anno 795 velut defensorium saeptum inter Mauros Omeias Alandalusenses? et Francum regnum cum generico Marcae Hispanicae nomine.
Catalana cultura Medio Aevo sub comitum numeri hegemonia passim his in terris explicata est. Comites Barcinonenses Franci vassi ab imperatore, tunc Galliae rege, nominati erant cui feudatorii (annis 801-987) erant. De anno 987 (cum comes Barcinonensis Gallicum regem Hugum Capetum et novam dynastiam non recognovit) in annum 1137 (cum Raimundus Berenguerus IV Petronilam Aragoniae uxorem duxit dynasticam Comitatus Barcinonensis cum Regno Aragoniae unionem condens, Coronam Aragoniae formans) Catalonia de facto independens fuisse dici potest. Usque ad annum 1258, per Foedus Corbeilense, non accidit ut rex Franciae feudale dominium super comitatus Principalitatis Cataloniae reliqueret regi Aragoniae Iacobo I, Raimundi Berengueri IV prognato. Hoc foedus de facto invalidam independentiam reliquit ut de iure directa transitio de Gallica in Aragonicam vassalationem fieret. Sicut Coronae Aragoniae pars, Catalonia magna maritima potentia facta est, Coronam Aragoniae per commercium occupationemque ad Valentiam, Insulas Baliares et etiam ad Sardiniam Siciliamque expandens.
Matrimonium Isabella I et Ferdinandi Aragoniae (anno 1469) omnia Christiana regna in Hispania, excepto Regno Navarrae, Coronae Castellae anno 1513 annexo; anno 1492, reliqua Al-Andalus capta sunt et Hispanica Americarum occupatio coepit. Politicum imperium de Aragonia in Castellam transire coepit.
Aliquod per temporis, Catalonia, velut tardi Regni Aragoniae pars, proprias leges servans continuavit, sed quae graduatim erosae sunt (quamquam cum occasionalibus regenerationis periodis). Pauca secuta per saecula, Catalonia generatim victo in latere bellorum seriei quae continenter ad maiorem potentiae centralizationem in Hispania duxit.
Maximi ponderis conflictus Bellum Successionis Hispanicae fuit, quod coepit Carolo II Veneficato mortuo sine successore anno 1700. Catalonia, velut alia Orientalia territoria, Austriaci dynastiae Habsburgensis rami membrum proclamatum fulsit, dum maxima Hispaniae pars sub Francogallico Borbonico candidato, Philippo V cecidit. Post victas Catalanas copias die 11 Septembris anni 1714, Philippi V decreta Nueva Planta? omnia praecipua Aragoniensia instituta prohibuit et super regionem gubernationem militaris indolei imposuit.
Ultimo in XIX saeculi dimidio, Catalonia industriale centrum facta est; usque ad hodiernum Hispanicarum industrializatissimarum partium una manet, solum cum Vasconia et Matrito certans. Primo in XX saeculi tertio, Catalonia variabiles autonomiae gradus aliquando consecuta est et amisit, primum autonomiae statutum per Secundam Rem Publicam Hispanicam (conditam anno 1931) accipiens et sine civitate territorium per Bellum Civilis Hispanicum (annis 1936-1939) formans. Victa Re Publica in Bello Civili Hispanico, quod imperatorem Franciscum Franco in imperium tulit, Catalanae autonomia culturaque ad inusitatum planum repressae sunt; adhuc palam lingua Catalana uti primis in dictatorialis regiminis annis prohibitum est.
Franco anno 1975 mortuo et adoptata democratica Hispanica constitutione anno 1978, Catalonia culturalem autonomiam et aliquod politicae autonomiae recuperavit. Hodie, Catalonia oeconomice dynamicissimarum regionum Hispanicarum una est. Catalanum caput et maxima urbs, Barcino, praecipuum internationale culturale centrum et praecipua turistica destinatio est.
Cataloniae secundum statutum autonomiae, Catalana gubernatione die 22 Decembris anni 1979 adoptatum, officialiter Cataloniam nationalitatem recognoscit velut etiam ultimum statutum autonomiae adoptatum die nono Augusti anni 2006, quamquam Parlamentum Cataloniae Cataloniam nationem in praeambulo definivit. Exactum vocis "natio" significatum sic ambiguum est ne cum Hispanica Constitutione confligat. Statutum Autonomiae etiam instituit; "Catalonia suam politicam personalitatem iuxta Civitatis Hispanicorum populorum identitatum diversitatem recognoscentis venerataeque compagem explicare cupit". Primum scriptione regionali in parlamento probata, tunc iuxta Nationale Parlamentum editum est. Maximi ponderis politicae partes in Catalonia finale statutum auctorizavere et probatum est per referendum in quo 73,9% pro autonomiae proposito et 20,8% contra idem suffragium fuere. Participatio parva fuit circa 49%.
[recensere] Lingua
Lingua Catalana, nativa Cataloniae lingua considerata, trium officialium linguarum una est secundum Catalano Statuto Autonomiae instituta. Aliae sunt lingua Hispanica quae officialis passim in Hispania est, et lingua Aranica (qua Valles Aranica loquitur).
[recensere] Alphabetizatio
Secundum anni 2001 Linguisticum Censum [1], circa 5.900.000 hominum in Catalonia (fere 95% incolarum) Catalanam linguam intellegunt. Excentatio incolarum qui Catalanice loqui, legere et scribere possunt est secuta:
| Cognitio Catalanae | ||
|---|---|---|
| Aptitudo | Homines | Excentatio |
| Intellegit | 5,872,202 | 94.5% |
| Loquitur | 4,630,640 | 74.5% |
| Legit | 4,621,404 | 74.4% |
| Scribit | 3,093,223 | 49.8% |
| Incolae | 6,215,281 | 100% |
Per ultima 20 annos, cognitio Catalanae significative omnibus his in areis progreditur cum aptitudine scriptoria maximum incrementum de 31,6% incolarum anno 1986 in 49,8% anno 2001 experiente.
Secundum aetatis circulos, ei inter 10 et 29 nati maximum in Catalana alphabetizationis planum habent (e.g., 98,2% 10-14 annos nati eam intellegunt, et 85,2% eum scribere possunt); Quae accidunt quia hi homines propriam educationem in Catalana accepere.
Geographice, Catalana Septemtrionali in Catalonia intellegitur (Superiore in Pyrenaeo, Valle Aranica), a 97,4%, Meridionali Occidentalique Catalonia secuta, dum Barcinonis metropolitana area minimam cognitionem ostendit, 93,8%. Status scriptae linguae habilitatibus analogus est, cum centrali Catalonia maximas excentationes (61,4% ducente et Barcinone minimas (46,4%).
Barcino principalium Hispanicae editoriae industriae centrorum unum seu Hispanice editionibus seu Catalanice editionibus.
[recensere] Socialis usus
Secundum studium anno 2003 Generalitate Cataloniae effectum, 50,1% incolarum quotidianis in circumstantiis Catalana utuntur.
Significative, circa 55% respondentium Hispanica utuntur cum cum parentibus loquuntur (contra 42% qui Catalanam legunt). Quae ad massivam de Meridionali Hispania immigrationem per secundam XX saeculi partem tribuntur, ergo aliqui Catalanorum unum aut ambos parentes extra Cataloniam natos habent. Nihilominus, maxima pars (52,6%) Catalana cum suis pueris utuntur (42'3% Hispanica). Quod tribui potest ad aliquos hispanophonos cives de lingua materna ad Catalanam domi transeuntes.
Extra familiam, 48'6% incolarum se cum peregrinis exclusive aut praeferenter Catalanice loqui indicant, dum Hispanica utentium proportio 41,7%. 8'6% aequaliter ambis uti proclamant.
[recensere] Lingua Aranica
Secundum anni 2001 Aranicum Linguisticum Censum, cognitio Aranicae in occitanophono Aranico territorio est ut sequitur:
| Cognitio Aranicae | ||
|---|---|---|
| Aptitudo | Homines | Excentatio |
| Intellegit | 6,712 | 88.88% |
| Loquitur | 4,700 | 62.24% |
| Legit | 4,413 | 58.44% |
| Scribit | 2,016 | 26.69% |
Cum praeviis datis anni 1996, numerus Aranicae intellegendae capacium leviter descendit (90,5% anno 1996), dum eodem in tempore marginale ei scribendae capacium numeri incrementum fuit (24,97% anno 1996).
Secundum aetatis circulos, latissima Aranicam cognoscentium excentatio inter 15-19 annos natorum et 65-69 circulos (ambos amplius 96%) est, dum 30-34 annos nati minimam (iuste circa 80%) ducunt. Alphabetizatio maior in 10-19 natorum circulo est cum 88% se legenda capaces declarantium et 76% Aranicae scribendae. Ei amplius 80 annos nati minus alphabetizati sunt, cum solum 1'5% eorum linguae scribendae capacium.
Significativum notare est ut in Valle Aranica, nati extra Hispaniam Hispanos extra Vallem Aranicam et Cataloniam natos in activo Aranicae usu superant (17% haud Hispnanorum Aranicam scribere possunt, dum Hispanis excentatio, Catalanis exclusis, 10% est).
[recensere] Oeconomia Cataloniae
Productus domesticus grossus anni 2005 157.124 billionum euronum est, quartum locum inter communitates autonomicas in Hispania occupans. Per capita productus domesticus grossus 26.550$ est.
Catalana oeconomia industriali forma distinguitur. Incolaria figura est:
- Sector primarius: 2'8%
- Sector secundarius: 37,2%
- Sector tertiarius: 60%
Producti domestici grossi incrementum 2'5% est, terra agriculturae dicata 33% est. Usitatissimae cultiones in Catalonia mays, solana, pabulum, vites, oleae et frumenta.
Etiam crebera horticuturae et pecuariorum practice est; ultimis maximi ponderis pecu porcinum, bovinum et ovinum sunt.
[recensere] Transvectio in Catalonia
[recensere] Aeroportus
- Aeroportus Internationalis Barcinonensis
- Aeroportus Gerundae et Litoris Silvestris
- Aeroportus Reddis
- Aeroportus Arragonensis
[recensere] Commerciales epibaticique portus
- Portus Barcinonensis
- Portus Tarraconensis
- Portus urbis Palamós
[recensere] Viae
12.000 chilometrorum viarum per Cataloniam est.
Principalis via autocinetica AP-7, velut Autopista del Mediterráneo (Via Mediterranei) nota, est. Qui litus de Gallico limite usque ad Valentiam, Meridie Tarraconis locatam, sequitur. Praecipuae viae generatim de Barcinone radiant. A-2 et AP-2 internum cum Matrite nectunt.
Aliae praecipuae viae:
- AP-2
- A-2
- N-II
- C-12
- A-16 aut C-32
- C-16
- C-17
- C-25
- A-26
- C-32
- C-60
[recensere] Ferriviae
Catalonia primae ferriviae structionem in Hispania anno 1848, Barcinonem et Iluronem iungentis, vidit. Ob topographiam pleraeque lineae de Barcinone radiant. Urbs ambas diaconias, suburbanam interurbanamque, habet. Praecipua Orientalis litoralis linea per provinciam cum Gallicis Ferriviis in Portbou litore iungens currit.
Ferriviariae societates in Catalonia operantes FGC et RENFE sunt.
Celerrimae velocitatis AVE diaconiae in praesenti usque ad Tarraconem perveniunt sed fere completae usque ad Barcinonem (et aeroportum) sunt. Cum Gallico celerrimae velocitatis reticulo per novam lineam et transpyrenaicum ferriviarium specum structos nectere decretum est.
[recensere] Lex gubernatioque Cataloniae
Cataloniae Gubernatio Generalitat Catalanice cognoscitur. In Parlamento, Praeside et Executivo Concilio. Locales gubernationes regiones (Catalanice: comarques), velut etiam minores municipalis administrationis formas includunt. Catalonia in quattuor provincias divisa est: Barcinonem (Hispanice et Catalanice: Barcelona), Gerundam (Hispanice: Gerona et Catalanice: Girona), Ilerdam (Hispanice: Lérida, Catalanice: Lleida et Aranice: Lhèida), et Tarraconem (Hispanice et Catalanice: Tarragona).
[recensere] Catalana autogubernatio
Anno 1975 Franco mortuo et adopta democratica constitutione in Hispania anno 1978, Catalonia potestates statuto autonomiae anni 1932 datas, quas, collapsa Secunda Re Publica Hispanica et Bello Civili Hispanico finito anno 1939, amisit, recuperavit et extendit.
Historica regio graduatim maiorem autonomiae gradum de anno 1978 consecuta est. Generalitas aut Catalana Gubernatio exclusivam iurisdictionem variis in rebus culturam, circumiacentia, communicationes, transvectiones, commercium, securitatem publicam et locales gubernationes ibi includentibus possidet, dum iurisdictionem in educatione, valetudine et iustitia cum Hispanica gubernatione partitur. Catalonia proprias biocolyticas vires, Mossos d'Esquadra, habet, quae hodierno in processu ut in Catalonia viribus Guardia Civil et Hispanici Biocolyti Nationalis relicto in Hispanico territorio (quae solum antiterroristicae pugnae, limitum et immigrationis rerum responsales erunt) facti muneris possessionem capient sunt. Iustitiae systematis pleraque nationalibus iudicialibus institutis procurantur. Legale systema uniforme tota in Hispania, excepto nominato "lege civili aut iure continentali", quod separatum in Catalonia procuratur.
Post Navarram et Vasconiam, Catalonia Hispanica regio cum maximo autonomiae gradu est.
[recensere] Politica in Catalonia
Institutionalis normativa lex Cataloniae Statutum Autonomiae est. Quod Cataloniam politice ordinari per Generalitatem Cataloniae, Parlamento, Praesidentatu Generalitatis, Gubernatione aut Executivo Consilio et aliis Parlamento creatis institutis conformatam, condit.
Sedes Executivi Consilii urbs Barcinonis est. Restaurata Generalitate per reditam Hispanicam democratiam, praesides Catalani Georgius Pujol (1980-2003), Paschalis Maragall (2003-2006) et incumbens Josephus Montilla Aguilera fuere.
Catalonia propriam biocolyticam vim habet, Mossos d'Esquadra, antiquissimam civilem biolyticam vim Europae, cuius origo de saeculo XVIII venit. De anno 1980 Generalitas eam ducit, et de anno 1994 expanditur ut panhispanica Guardia Civil et Biocolytum Nationale, e Ministerio Rerum Domesticarum Hispanico pendentia, substituuntur. Haec corpora curatorum limitatum numerum in Catalonia ut specifica munera velut portuum, aeroportuum, litorum, internationalium limitum, portoriorum grapheorum, agnitionis documentorum, armorum supervisionem inter alia fungantur servant.
[recensere] Partes
- CiU — Convergència i Unió (Convergentia et Unitas) - foederatio
- CDC — Convergència Democràtica de Catalunya (Democratica Convergentia Cataloniae)
- UDC — Unió Democràtica de Catalunya (Unio Democratica Cataloniae)
- PSC-PSOE — Partit dels Socialistes de Catalunya-Partido Socialista Obrero Español (Partes Socialisticae Cataloniae-Partes Socialisticae Operariae Hispanicae)
- ERC — Esquerra Republicana de Catalunya (Sinistra Respublicana Cataloniae)
- ICV-EUiA — Iniciativa per Catalunya-Verds – Esquerra Unida i Alternativa (Initiativa pro Catalonia-Virides – Unita et alternativa sinistra)
- PP — Partit Popular (Partes Populares)
- Ciutadans — Partes Civitatis
[recensere] Oecologicum consilium
Scimus ut ambitalia problemata minoris ponderis in Catalonia (et tota in Hispania) quam Septemtrionali in Europa esse soleant. Carbonii dioxidum emissum in Catalonia 40% de anno 1992 auxi et 60% regionalis electridis de veteribus nuclearibus centralibus venit (numerus solum Gallia et Lithuania superatus). Quamquam Catalonia longinquam conservativam/nationalisticam CiU gubernationem pro "liberali/viride" PSC, ERC et ICV tripartita coalitione mutavit, maior cura pro ambito non videtur. ICV munus ambitale consecuta est, sed generatim exeuntis administrationis consilia continuavit. Administrationis decretum struendi controversi specus Bracons per exceptionalis naturalis pulchritudinis aream, et propositum collocandi incineratri 90.000 industrialium sordium metrica tona urentis in cultissima valle duo mentionatorum eventuum sunt.
[recensere] Loci Patrimonii Mundani Unescani in Catalonia
Varii loci Unescani Patrimonii Mundani in Catalonia sunt:
