Laténgesch Grammatik

Vu Wikipedia, der fräier Enzyklopedie.

D'latengesch Grammatik ...

Inhaltsverzeechnis 1 Morphologie 1.1 Nomen 1.1.1 1. Deklinatioun (a-Deklinatioun) 1.1.2 2. Deklinatioun 1.1.2.1 Nomen op -us/i 1.1.2.2 Nomen op -er 1.1.2.3 Nomen op -um 1.1.3 3. Deklinatioun 1.1.4 4. Deklinatioun 1.1.4.1 Nomen op -us/ūs (m. an f.) 1.1.4.2 Nomen op -u/ūs (n.) 1.1.5 5. Deklinatioun 1.1.6 Genus vun den Nomen 1.2 Deklinatioun vun Adjektiven 1.3 Verben 2 Synthax 2.1 Niewesätz 2.1.1 Infinitivsätz 2.1.1.1 Consecutio temporum am Infinitivsaatz

[Änneren] Morphologie

[Änneren] Nomen

D'laténgscht Nomen huet 3 Genera (männlech (m.), weiblech (f. fir femininum) a sächlech (n. fir neutrum)), 2 Numeri (Eenzuel a Méizuel) an 6(-7) Casus (Fäll):

• Nominativ : Gëtt fir de Sujet oder d'Attribut gebraucht
• Vocativ: Uriedform
• Akkusativ: Form fir de Complément d'objet direct
• Genitiv: Gëtt gebraucht fir duerzestellen, weem eppes gehéiert resp. zu wat eppes gehéiert.
• Dativ : Form fir den Complément d'objet indirect
• Ablativ: Form fir Emstandsbeschreiwungen (Zäit, Uert, Manéier, Ursaach, Moyen, ...)
• (Locativ: d'Plaz wou een sech grad befënnt, dëse Fall gëtt et just nach fir epuer Nomen)

D'Nomen verdeelen sech op 5 Deklinatiounen, dat heescht Formen, wéi en Nomen déklinéiert gëtt an de 6 Fäll:

• 1. Deklinatioun: Nomen op -a, Genitiv op -ae
• 2. Deklinatioun: Nomen op -us, -er an -um, Genitiv op -i
• 3. Deklinatioun: Nomen mat Konsonant am Auslaut oder 'i' am Wuertstamm, Genitiv op -is
• 4. Deklinatioun: Nomen op -us, Genitiv op -ūs ('ū' ass e laangen 'u')
• 5. Deklinatioun: Nomen op -es, Genitiv op -ei

D'Nomen ginn ëmmer folgendermossen zitéiert: Nominativ Eenzuel, Genitiv Eenzuel, Genus, z. B. rosa, rosae, f.

[Änneren] 1. Deklinatioun (a-Deklinatioun)

Rous	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	rosa	rosae
Vokativ	rosa	rosae
Akkusativ	rosam	rosās
Genitiv	rosae	rosārum
Dativ	rosae	rosīs
Ablativ	rosā	rosīs

[Änneren] 2. Deklinatioun

[Änneren] Nomen op -us/i

Här	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	dominus	domini
Vokativ	domine	domini
Akkusativ	dominum	dominos
Genitiv	domini	dominorum
Dativ	domino	dominis
Ablativ	domino	dominis

[Änneren] Nomen op -er

• Dës Nomen behaalen den 'e' vun der Endung

Jong	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	puer	pueri
Vokativ	puer	pueri
Akkusativ	puerum	pueros
Genitiv	pueri	puerorum
Dativ	puero	pueris
Ablativ	puero	pueris

• oder verléieren en

Feld	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	ager	agri
Vokativ	ager	agri
Akkusativ	agrum	agros
Genitiv	agri	agrorum
Dativ	agro	agris
Ablativ	agro	agris

[Änneren] Nomen op -um

Kado	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	donum	dona
Vokativ	donum	dona
Akkusativ	donum	dona
Genitiv	doni	donorum
Dativ	dono	donis
Ablativ	dono	donis

[Änneren] 3. Deklinatioun

• Typ 1: déi ongläichsilbeg Nomen an folgend gläichsilbeg Nomen: mater, matris (Mamm), pater, patris (Papp), frater, fratris (Brudder), senex, senis (ale Mann), juvenis, juvenis (jonge Mann), canis, canis (Hond).
  • m. an f.

Konsul	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	consul	consules
Vokativ	consul	consules
Akkusativ	consulem	consules
Genitiv	consulis	consulum
Dativ	consuli	consulibus
Ablativ	consule	consulibus

• • n.

Kierper	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	corpus	corpora
Vokativ	corpus	corpora
Akkusativ	corpus	corpora
Genitiv	corporis	corporum
Dativ	corpori	corporibus
Ablativ	corpore	corporibus

• Typ 2:
  • fir m. an f. déi gläichsilbeg Nomen op 'is', 'es' an 'er' souwéi déi mat dueblem Konsonant am Genitiv Eenzuel ("Duebelkonsonantesch") urbs, urbis (Stad)

Boot	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	navis	naves
Vokativ	navis	naves
Akkusativ	navem	naves
Genitiv	navis	navium
Dativ	navi	navibus
Ablativ	nave	navibus

• • fir n. d'Nomen op 'ar', 'e' an 'al'

Déier	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	animal	animalia
Vokativ	animal	animalia
Akkusativ	animal	animalia
Genitiv	animalis	animalium
Dativ	animali	animalibus
Ablativ	animali	animalibus

[Änneren] 4. Deklinatioun

[Änneren] Nomen op -us/ūs (m. an f.)

Hand	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	manus	manūs
Vokativ	manus	manūs
Akkusativ	manum	manūs
Genitiv	manūs	manuum
Dativ	manuī	manibus
Ablativ	manū	manibus

[Änneren] Nomen op -u/ūs (n.)

[Änneren] 5. Deklinatioun

Saach	Eenzuel	Méizuel
Nominativ	res	res
Vokativ	res	res
Akkusativ	rem	res
Genitiv	rei	rerum
Dativ	rei	rebus
Ablativ	re	rebus

[Änneren] Genus vun den Nomen

De Genus vun den Nomen gëtt engersäits duerch dat natierlecht Geschlecht vun deem bezeechente Wiesen bestëmmt (dës Regel huet de Virtrëtt) an anersäits duerch d'Deklinatioun zu deer et gehéiert (et ginn och eng Rei Ausnahmen):

• Weiblech Persounen si weiblech, männlech Persouenen si männlech
• Beem si weiblech, Flëss si männlech
• d'Nomen op -a vun der 1. Deklinatioun si weiblech z. B. ara, -ae, f, (Altor), ausser déi di männlech Persoune bezeechenen, z B. nauta, -ae, m. (Matrouss)
• d'Nomen op -us an -er vun der 2. Deklinatioun si männlech z. B. hortus, -i, m. (Gaart), magister, magistri, m. (Schoulmeeschter)
• d'Nomen op -um vun der 2. Deklinatioun si sächlech z. B. bellum, -i, n. (Krich)
• d'Nomen vun der 3. Deklinatioun si, je no der Endung Nom./Gen.
  • männlech: just Typ 1 op os/oris, or/oris ausser soror (Schwester), uxor (bestuete Fra) an arbor (Bam)
  • weiblech:
  • Typ 1: as/atis, es/etis, us/utis, us/udis, o/onis, o/inis, x/(anere Konsonant)is, Konsonant+s, ausser ordo (Uerdnung), sermo (Gespréich), grex, gregis (Häerd)
  • all vum Typ 2 ausser mons (Bierg), pons (Breck), fons (Quell), imber (Reen), piscis (Fësch), finis (Enn), orbis (Äerdkrees), collis (Hiwwel), mensis (Mount), ignis (Feier), fascis (Fäsch, Bëndel)
  • sächlech:
    • Typ 1: us/oris, us/eris, en/inis, men/minis a caput, itis (Kapp), cor, cordis, (Häerz), os, oris (Mond)
    • Typ2: ar/aris, al/alis, e/is

[Änneren] Deklinatioun vun Adjektiven

[Änneren] Verben

Bei de Verben ënnerscheed een tëscht finiten an infinite Fromen:

• finit: d'Verb gëtt de Persounen an den Numeri no konjugéiert
• inifinit: d'Verb gëtt net konjugéiert

Dat finit laténgscht Verb huet 3 Persounen (1., 2. an 3.), 2 Numeri (Eenzuel a Méizuel), 3 Modi (Indikativ, Imperativ an Konjuktiv (subjonctif)), 6 Tempora (Präsens, Perfekt, Imperfekt, Futur I (futur simple), Futur II (futur antérieur) a Plusquamperfekt) an 2 Genera (Aktiv a Passiv).

Déi infinit Verbforme sinn den Infinitiv, de Partizip, de Gerundium, de Gerundivum an de Supinum.

D'Verbe verdeelen sech op 4 Konjugatiounen, plus verschidden onregelméisseg Verben. Fir Verben ze zitéirien (an ze léieren) geet folgendermoossen: 1. Pers Sg Ind Präs, 2. Pers Sg Ind Präs, Inifinitiv, 1. Pers Sg Ind Perfekt, Supinum; déi 2. Pers Sg Ind Präs gëtt alt ewechgelooss.

• 1. Konjugatioun: Verben op -are: amo, amas, amare, amavi, amatum - gär hunn
• 2. Konjugatioun: Verben op -ere: moneo, mones, monere, monui, monitum - warnen
• 3. Konjugatioun: Verben op -ĕre:
  • Typ 1: lego, legis, legĕre, lēgi, lectum - liesen
  • Typ 2: mat engem 'i' an der der Endung vun der éischter Persoun Eenzuel Indikativ Präsenz Aktiv: capio, capis , capĕre, cēpi, captum - huelen
• 4. Konjugatioun: verben op -ire: audio, audis, audire, audivi, auditum - héieren

[Änneren] Synthax

[Änneren] Niewesätz

[Änneren] Infinitivsätz

Am Latäin gëtt et Niewesätz deenen hiert Verb am Infinitiv steet. De Sujet vun dem Verb ass am Akkusativ (AcI, accusativus cum infinitivo) oder (méi rar) am Nominativ (NcI, nominativus cum infinitivo).

No Verbem déi hoffen, wessen, soen, wuerhuelen souwéi de Verbe vum Wëllen (velle, nolle, malle, cupere (wëllen, net wëllen, léiwer hunn, wënschen), no deenen anere Verbe vum Wëllen steet Kunjunktiv) ausdrecken steet AcI. Beispiller:

• Spero matrem tuam valere - Ech hoffen denger Mamm geet et gutt.
• Vides me beatum esse - Du gesäiss datt ech frou sinn.

Fir Aussoen déi sech op eng Persoun oder Saach bezéien benotzt een en NcI:

• Caesar dictur optimus dux esse - Vum Cesar gëtt gesot hi wär de beschte Chef.

[Änneren] Consecutio temporum am Infinitivsaatz