Buddhismus

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Ùndertòggeborg

De Buddhismus ghört zude füüf wichtigschte Weltreligioone, wobi sich öppe 300 bis 450 Millione Mensche zum Buddhismus bekenned, voralem im ostasiatische Ruum. De Name Buddhismus laitet sich vom Gründer Siddharta Gautama ab, wo noch sinere Erlüchtig (skrt. bodhi) de Titel Buddha (skrt. "Erlüchtete") gfüert het.

De Buddhismus isch hüt kai aihaitlichi Religioo me, sondern s hend sich verschidnigi Richtige uusbildet. Die wichtigschte sind Hīnayāna oder De Chlii Wage, Mahāyāna oder De Groos Wage und Vajrayāna oder De Diamante-Wage(Tibetisch Buddhismus). Em bekanntischte im Weschte isch hüt wegem Dalai Lama de tibetisch Buddhismus, aber au die japanischi Usrichtig, de Zen-Buddhismus isch im Weste recht bekannt und denn no d Waldtradition, de Theravada. De Artikel befasst sich mitem ältischte Buddhismus (oder "Urbuddhismus").

De grössti Tail vo de buddhistische Schrifte isch uf Pali geschribe, zum Tail aber au uf Sanskrit.

As de Buddhismus e uusschliesslich fridlichi Religion isch, widerlait dütlich gnueg de Giftgasaschlag vode Aum-Sekte z Japan ide U-Baan vo Tokio am 20. März 1995.

Inhaltsverzeichnis 1 Gschicht 2 Grundsatz: Die drai Juweele 3 D Lehr 4 Büecher

[ändere] Gschicht

De Begründer vode buddhischtische Weltaschauig isch de Siddhattha Gotama, e Königssohn, wo im 6. Jh. v. Chr. z Indie glebt het, a de Grenze zu Nepal. Nochdem er lang en asketisches Lebe gfüert het, isch er uf Bodhgaya cho und het dai underem Pippal-Baum (Ficus religiosa) noch langem Meditiere d Erlüchtig erlangt, im Alter vo 35 Joore. Er isch den uf Sarnath, en Ort ide nöchi vode indische Stadt Varanasi und het döt zerscht mol sini Lehr verchündet. Denn isch er mit sinene erschte Jünger i de Geget vom mittlere Ganges umgewanderet und het de Lüt prediget und schnell vill Aahänger gfunde. Es sind meriri Chlöschter gründet worde, mit strenge Regle, wobii all Mönch gliichrangig gsii sind. De Vorsteher isch jewills de Mönch gsii, wo em längste im Chloster glebt het. Mit achtzgi isch de Buddha denn gschtorbe. Churz noch sim Tod isch s erschti buddhistischi Konzil iberuefe worde, und me het aafange die erste Schrifte z verfasse.

De Buddhismus het sich denn öber Nordindie verbraitet. Won im 3. Jh. v. Chr. de indischi König Aschoka Buddhist worden isch, het er nöd nu i simm Riich die Lehr unterstützt, sondern het Missionare i ali Welt gschickt, bis uf Ägypte und Makedonie. Im Verlauf vode Gschicht het sich de Buddhismus über Sri Lanka, Thailand und Kambodscha verbraitet. Im Norde het de Buddhismus im Tibet Fuess gfasst und isch vo dött uf China und witers uf Japan choo. Abem 6. Johrhundert het de Buddhismus z Indie selber a Bedütig verloore.

[ändere] Grundsatz: Die drai Juweele

De Buddhismus baut uf de drai Juweele (ti-ratana) uf, da sind de Buddha, sini Lehr (Dhamma) und d Gmainschaft vode Mönch (Sangha). S Bekenntnis zu dene drai Juweele werd Drüfachi Zueflucht (ti-saraṇa) gnennt und werd drümol uf Pali gsunge:

• "Buddhaṃ saraṇam gacchāmi. Dhammaṃ saraṇam gacchāmi. Sanghaṃ saraṇam gacchāmi." (d.i. "I nimm Zueflucht zum Buddha. I nimm Zueflucht zum Dhamma. I nimm Zueflucht zum Sangha.")

Noch dem Bekenntnis werdet maistens no die füf Sitteregel (pañcasīla) gesunge:

• 1) "I versprech, as i mi fernhalt vom Töte!" (Vo Mensch, Tier und Pflanze)
• 2) "I versprech, as i mi fernhalt vom Nee vo dem wo nöd gee werd!" (Nöd-Stele, Nöd-Ergattere)
• 3) "I versprech, as i mi fernhalt vo urechtem Wandel ide Sinneslüst!" (Kan unerlaubte Sex)
• 4) "I versprech, as i mi fernhalt vom Lüge!" (Immer d Wooret sege)
• 5) "I versprech, as i mi fernhalt vom Gnuss vo Rusch-Gitränk!" (Klarhait vom Gaist)

• "Namo tassa bhagavato arahato sammā-sambuddhassa!" (d.i.: "Verehrig , em Erhabene, Hailige, Vollkome-Erwachte!")

Die füf Sitteregle geltet für ali Buddhiste. A bsundrige Täg, oder wemmer im Chloster als Laie wohnt, geltet acht oder zee Regle. Mönch mönd dagege 227 Regle befolge.

[ändere] D Lehr

Die wichtigschte Grundzüüg vo de Lehr (dhamma) vom Buddha sind die Vier Edle Woorete (cattāri ariyasāccani) und de Edli Achtfachi Pfaad (ariya-aṭṭhaṅgika-magga) usem Liide. De Buddhismus isch kai theistischi Religioo, und stellt de Mensch und sini Entwicklig is Zentrum. Götter spilet numen e bedingti Role und sind em Gsetz vom Karma (kamma) unterworfe. Symbol vode Buddhalehr (dhammacakka) isch s Rad mit acht Spaiche, wo de Edli Achtfachi Weg darstelet.

Die Vier Edle Woorete und de Achtfachi Weg

• i) "Wa isch die Edli Wooret vom Liide (dukkha)? Giburt isch Liide, s Altere isch Liide und de Tod isch Liide. Trennig vo Gliebtem isch Liide und nöd Öbercho vodem womer wött isch Liide." Da isch nöd öppe e pessimistischi Aaschauig, as alles Liide sai, sondern nur e Beobachtig: S git Liide, und da Phänomen Liide cha untersuecht und folglich verstande werde. Statt vorem Liide wegrene, söllmer sich em Liide stele und versueche z verstoo. Debi isches nötig z erchene, as de Körper, d Gfüel und d Gedanke Nöd-Ich (anattā) sind, denn sobald mer sich identifiziert miteme weltliche Phänomen schafft mer "Ich" und werd somit vo dem Phänomen (Körper, Gfüel, Gedanke, Biwusstsii etc.) abhängig. Die Lehr vom Nöd-Ich und vode Unpersönlichkait isch im Buddhismus essentiell. Aslang as me sich miteme Ich identifiziert, schafft me Kamma (sanskrit: karman "Tat, Würke, Würkig) und erliidet Widergeburt.
• ii) "Wa isch die Edli Wooret vode Ursach (samudaya) vom Liide? ... S isch d Sehnsucht (taṇhā "Durst") uf Sinneslüst (kāma-taṇhā), Sehnsucht uf Werde (bhava-taṇhā), Sehnsucht uf Vergoo (vibhava-taṇhā). Aber vo wo tuet die Sehnsucht uufstiige und ufblüee? Öberall vo dem, wo lieblich und erfroilich schiint, vo dai stiigt und blüet si uf." S Liide het aso sin Ursprung im Begehre vo Schönem und Weghawöle vo Wüestem. Wamer aber as schöö oder wüest empfindet, sind nu Gedanke und Projektione womer ufe Person oder en Gegestand richtet.
• iii) "Wa isch die Edli Wooret vom Uslösche (nirodha) vom Liide? S isch s restloosi Verwelke und Uuslösche fo ebe dere Sehnsucht; s Abwiise, s Ufgee, s Losloo und s Verzichte vo sebere." Wer erchent het, wo s Liide sin Ursprung het, cha aafange da Liide ade Wurzle usriisse.
• iv) "Wa isch die Edli Wooret vom Weg (magga) wo zum Uslösche vom Liide füert? S isch de Edli Achtfachi Pfad (ariya-aṭṭhaṅgika-magga), da isch: Rechti Aschauig (sammā diṭṭhi), Rechti Absicht (sammā sankappa), Rechts Rede (sammā vācā), Rechts Handle (sammā kammanta), Rechti Lebeswiis (sammā ājīva), Rechti Astrengig (sammā vāyāma), Rechti Achtsamkait (sammā sati), Rechts Sich-Versenke (sammā samādhi)." Die erste baide Pünkt betreffet d Wiishait (paññā), die mittlere drai d Moral (sīla) und die letschte drai d Meditation (samādhi). Die acht Pünkt sind nöd öppe als ainzilni Schritt z betrachte, sondern ali acht sind vonenand abhängig und würket ufenand ii und müend drum glichzitig güebt werde.

Wer die Vier Edle Woorete verstande het und de Edli Achtfachi Weg befolgt, erraicht am End Nibbāna (Sanskrit: nirvāṇa "Verwaaje"). Wer de Zuestand eraicht het, blibt witer am Lebe und blibt au a de unagneme Sache vom weltliche Dosii usgsetzt, aber liidet nüm drunter. Bim Tod erraicht er denn Parinibbāna und isch denn befrait vo Widergeburt.

En anderi Schrift erklärt de Chraislauf vode Widergeburt:

Die Zwölfglidrigi Chetti vom Bedingte Entstoo (paṭiccasamupppāda) S Nödwüsse (avijjā) isch Bedingig för s Entstoo vo Gstaltwerdig (saṅkhāra). Die isch Bedingig för s Bewusstsii (viññāṇa). Da isch Bedingig för Name und Form (nāmarūpa). Die sind Bedingig för die sechs Sinn (ṣaḍāyatana). Die sind Bedingig för d Berüerig (phassa) mit de üssere Objekt. Die sind Bedingig för s Emfpinde (vedanā). Da isch Bedingig för de Durscht (taṇhā). De isch Bedingig för s Ergriife (upādāna). Da isch Bedingig för s Werde (bhava). Da isch Bedinging för d Geburt (jāti). Die isch Bedingig för s Alter und de Tod (jarā-maraṇa).

[ändere] Büecher

• Burkhard Scherer: Buddhismus. Gütersloher Verlagshaus 2005, ISBN 3-579-06412-6
• Nyanatiloka: Das Wort des Buddha. Beyerlein & Steinschulte, ISBN 3-931095-08-8