El Salvador

Oddi ar Wicipedia

Gweriniaeth Sbaeneg yng Nghanolbarth America sy'n ffinio â'r Cefnfor Tawel i'r de, Gwatemala i'r gorllewin, ac Hondwras i'r gogledd a'r dwyrain yw Gweriniaeth El Salvador neu El Salvador (Sbaeneg: República de El Salvador, IPA: /re'puβlika ðe el salβa'ðor/).

Taflen Cynnwys 1 Hanes 2 Gwleidyddiaeth 3 Daearyddiaeth 4 Adrannau a bwrdeistrefi 5 Demograffeg 6 Twristiaeth 7 Addysg 8 Cyfeiriadau 9 Cysyllltiadau allanol 9.1 Gwefannau'r llywodraeth 9.2 Gwefannau'r cyfryngau 9.2.1 Gwefannau newyddion 9.2.2 Gwefannau teledu

[golygu] Hanes

Gorchfygwyd El Salvador, oedd yn rhan o'r Deyrnas Astecaidd, gan y Sbaenwyr yn 1526, ac enillodd annibyniaeth yn 1821. Roedd yn aelod o Ffederasiwn Canolbarth America tan ei ddiddymiad yn 1839, a daeth yn weriniaeth yn 1841. Yng nghanol yr ugeinfed ganrif rheolwyd y wlad gan unbenaethau a dioddefodd o ansefydlogrwydd gwleidyddol. Bu wrthdaro â Honduras yn 1965 ac yn Rhyfel Pêl-droed 1969. Parhaodd yr ansefydlogrwydd gwleidyddol i'r 1970au gyda gweithredoedd herwfilwrol yn erbyn y llywodraeth a gefnogwyd gan yr Unol Daleithiau. Yn dilyn bradlofruddiaeth Archesgob El Salvador Óscar Romero yn 1980 dechreuodd Rhyfel Cartref El Salvador, lle bu farw 75 000 a daeth nifer yn ffoaduriaid. Arwyddwyd cytundeb heddwch yn 1992; o dan delerau'r cadoediad cydnabuwyd y grŵp herwfilwrol asgell chwith Frente Farabundo Martí para la Liberación Nacional (FMLN) fel plaid wleidyddol ac aethant ymlaen i ennill seddi yn etholiadau deddfwriaethol 1994, pan ddaeth yr Alianza Republicana Nacionalista (ARENA) asgell dde i rym. Achosodd ddaeargrynfeydd difrod eang yn 2001.

[golygu] Gwleidyddiaeth

Llywodraethir El Salvador gan Arlywydd a etholir pob pum mlynedd, a Chynulliad Cenedlaethol democrataidd gyda 60 o aelodau.

[golygu] Daearyddiaeth

Mae dwy gadwyn folcanig sy'n llwybro o ddwyrain i orllewin El Salvador yn rhannu'r wlad yn dri rhanbarth daearyddol: llain gul arfordirol yn y de, dyffrynnoedd a llwyfandiroedd ucheldirol gydag uchder cyfartalog o 600 m yng nghanolbarth y wlad, a mynyddoedd yn y gogledd (gyda Santa Ana (2381 m) fel man uchaf y wlad). Mae'r Afon Lempa, sy'n croesi ffin ogleddol El Salvador â Honduras a gyda'i tharddle yng Nguatemala, yn rhedeg yn ddeheuol trwy'r wlad i'r Cefnfor Tawel. Mae nifer o lynnoedd folcanig yn El Salvador, ac mae daeargrynfeydd yn gyffredin.

[golygu] Adrannau a bwrdeistrefi

Gweler hefyd: Rhestr dinasoedd El Salvador

Rhannir El Salvador yn 14 o adrannau (departamentos), a phob un adran wedi'i isrannu'n 267 o fwrdeistrefi (municipios). Yr adrannau yw:

Ahuachapán Cabañas Chalatenango Cuscatlán La Libertad La Paz La Unión

Morazán San Miguel San Salvador San Vicente Santa Ana Sonsonate Usulután

[golygu] Demograffeg

Mae tua 7 miliwn o bobl yn byw yn El Salvador; 90% ohonynt yn mestizo (hil gymysg), 9% yn wyn ac 1% yn frodorol. El Salvador yw'r wlad gyda'r dwysedd poblogaeth mwyaf yng Nghanolbarth America (318.7/km²). Mae 62% o'r boblogaeth yn byw mewn ardaloedd trefol a 38% yn byw yng nghefn gwlad.^[1] Mae 80% o Salfadoriaid yn Gatholigion Rhufeinig, 18% yn efengylaidd a 2% yn grefydd arall neu ddim yn dilyn crefydd o gwbwl.^[1]

[golygu] Twristiaeth

^[1]Mae nifer y twristiaid sy'n ymweld ag El Salvador wedi cynyddu yn sgil dyfodiad heddwch i'r wlad yn y blynyddoedd diweddar, gyda'r mwyafrif yn dod i fwynhau cyrchfannau arfordirol a thraethau El Salvador. Ond mae trosedd, daeargrynfeydd a chostau uchel am ystafelloedd a theithiau awyr dal i rwystro'r diwydiant.

Bu nifer y twristiaid yn cynyddu 29% yn 2002 i 951 000 o ymwelwyr, tua un am bob 6.8 Salfadoriad. Daeth 31% ohonynt o Guatemala, 22% o Unol Daleithiau America, 17% o Honduras a'r 30% gweddill o wledydd eraill.

[golygu] Addysg

^[1]Seilir cyfundrefn addysg El Salvador ar yr un Americanaidd. Y lefel llythrennedd yw 79%; mae addysg wedi'i chyfyngu mewn ardaloedd gwledig. Mae gan El Salvador 118 491 o fyfyrwyr (2004), a'r oedran i adael ysgol yw 15.

[golygu] Cyfeiriadau

1. ↑ ^{1.0 1.1 1.2 1.3} Financial Times World Desk Reference (Dorling Kindersley, 2004)

[golygu] Cysyllltiadau allanol

[golygu] Gwefannau'r llywodraeth

• (Sbaeneg) Casa Presidencial – Arlywydd El Salvador
• (Sbaeneg) Asamblea Legislativa – Cynulliad Deddfwriaethol
• (Sbaeneg) Ministerio de Defensa Nacional – Gweinyddiaeth Amddiffyn
• (Sbaeneg) Fuerza Aerea Salvadoreña – Awyrlu El Salvador
• (Sbaeneg) Ministerio de Medio Ambiente y Recursos Naturales – Gweinyddiaeth yr Amgylchedd ac Adnoddau Naturiol
• (Sbaeneg) Ministerio de Relaciones Exteriores – Gweinyddiaeth Materion Tramor
• (Sbaeneg) Ministerio de Economía – Gweinyddiaeth yr Economi
• (Sbaeneg) Ministerio de Turismo – Gweinyddiaeth Twristiaeth
• (Sbaeneg) Corte Suprema de Justicia – Llys Gorchuaf am Gyfiawnder
• (Sbaeneg) Procuraduría para la Defensa de los Derechos Humanos – Swyddfa'r Barnwr-Llysddadleuwr-Cyffredinol dros Amddiffyniad Hawliau Dynol
• (Sbaeneg) Banco Central de Reserva de El Salvador – Banc Cronfa Ganolog El Salvador

[golygu] Gwefannau'r cyfryngau

[golygu] Gwefannau newyddion

• (Sbaeneg) La Prensa Grafica

[golygu] Gwefannau teledu

• (Sbaeneg) Canal 12
• (Sbaeneg) Canal 21