Alexandro Handia
Wikipedia(e)tik
Alexandro Handia edo Alexandro III.a Mazedoniakoa, grezieraz Μέγας Ἀλέξανδρος, Megas Alexandros, (Pela, K. a. 356ko uztaila – Babilonia, K. a. 323ko ekainaren 10) Mazedoniako erregea izan zen (K. a. 336 – K. a. 323) eta aintzineko munduaren buruzagi militar arrakastatsuenetarikoa.
[aldatu] Biografia
Alexandro Handia Pelan, Mazedoniako hiriburuan, jaio zen K. a. 356an eta Babilonian hil 323an. Mazedoniako erregea (336-323), Filipo II.a erregearen eta Olinpiaren semea. Aristoteleren ikaslea izan zen.
Korintoko batzarrean konfederazio heleniarreko buru izendatu zuten, eta izendapen hura onartu ez eta matxinatu ziren hiri grekoei eraso zien, Tebas suntsitu eta Atenas menderatu zuen. Grezian nagusi zela, Asiaren konkista prestatu zuen bere jeneralekin. Gudaroste indartsu batek lagundurik, Dario III.a pertsiarraren armadari nagusitu ondoren (Graniko, K.a. 334), Asia Txikiko kostaldeko hiri guztiak hartu zituen eta, Gordion eta Tarsos hirietan egonaldi bat eginda, berriro menderatu zituen pertsiarrak (Issos, K.a. 333). Gero, Siria, Fenizia eta Tiro hartu zituen (K.a. 332). Gaza konkistatu ostean, Egipton sartu eta Alexandria sortu zuen. Mesopotamia aldera jo zuen eta, Tigris eta Eufrates ibaiak zeharkatu ondoren, Darioren armada indartsua barreiatu zuen Gaugameleko ordokian, Arbelesetik hurbil (K.a. 331). Azkenik, Babilonia, Susa, Persepolis, Pasargades eta Ekbatana hiriak hartu eta Asiako errege titulua eskuratu zuen.
Dario III.a hildakoan, Baktriana, Hirkania eta Sogdiana lurraldeak konkistatu zituen, eta Alexandria izeneko kolonia militar ugari eraiki zituen. Pertsiako inperioaz jabetuta, India aldera jo zuen, Indus ibaia zeharkatu (K.a. 326) eta, Poros erregeari nagusitu eta gero, hiriburutzat hartu zuen Babiloniara itzuli behar izan zuen, bere soldaduen nekeak behartuta (K.a. 325). Han Satira, Dario III.aren alaba, hartu zuen bigarren emaztetzat (K.a. 324). Handik gutxira hil zen (K.a. 323), eta bere inperioa luzagabe desegin zen. Hil zenean bere jeneralek banatu egin zuten inperioa.
[aldatu] Politika
Hartutako lurraldeak batzeko, konkistatu ahala hiriak sortu zituen Alexandrok. Hiriak ongi kokatuak ziren, harri zoldaz urbanizatuak eta ur-horniketa zabalekin, zenbaiti bere izena jarri zion. Inbaditutako lurrak autonomia mantentzen zuten, baina bere erregetzaren pean. Bere osteko jeneralak, merkatariak eta jakintsuak bertan jartzen ziren bizitzen, horrela zabaldu zuen grekoen kultura eta hizkuntza. Alexandro Handiak heleniarren zabalkundeari eta Erromatar Inperioari bidea ireki zien.
Alexandrok fusio politika jarraitu zuen, konkistaturiko lurraldeetako biztanleak gudarostean eta administrazioan sartuz, eta gudariak beste herrietako emakumeekin ezkontzera bultzatuz (berak ere halaxe egin zuen).
Bere heriotzak dinastiaren azkena ekarri zuen (ondorengorik gabe hil baitzen) eta inperioa bere jeneralen artean banatua izan zen, Diadokoak deituak. Konkista hauen ondorioz greziarrek denbora luzez kolonizatu zituzten urruneko lurralde horiek, eta Aro Helenistikoa deritzona eman zen, greziar eta ekialdeko kulturen nahasketa alegia.
Bere irudia historian zehar mantendu da, kultura ezberdinetan mito bihurtzeraino. Akilesen pare jartzen du kondairak.
