Түрікменстан

Қазақша Уикипедияның мағлұматы

Türkmenistan Түрікменстан
Әнұраны: Garaşsyz, bitarap, Türkmenistanyň döwlet gimni
Елордасы (және ең ірі қаласы)		Ашғабат 37°58′N, 58°20′E
Ресми тілдері		түрікменше
Өкімет түрі		Нейтралды Республика
—	Президент1	Ғұрбанғұлы Бердімұхаммедов
Тәуелсіздік		КСРО елінен
—	Жарияланған	1991-10-27
—	Танылған	1991-12-08
—	Су (%)	4.9
Жұрты
—	December 2006 сарап.	5,090,000 (113-ші)
ЖІӨ (АҚТ)		2005 сарап.
—	Бүкіл	$40.685 billion (86-шы)
—	Тұлға басына	$8,098 (73-ші)
АДИ (2003)		0.738 (medium) (97-ші)
Ұлттық пұлы		Манат (TMM)
Уақыт белдеу(лер)і		TMT (UTC+5)
Интернет үйшігі		.tm
Телефон белгілемесі		+993
1 Niyazov was both President and Chairman of the Council of Ministers (the cabinet) until his death on December 21 2006. 2 Rank based on 2005 figures.

Түрікменстан (түрікменше: Türkmenistan) — жер көлемі 488,1 мың km² алып жатқан, батыстан шығысқа 1100, солтүстіктен оңтүстікке 650 km созылып жатқан Орталық Азиядағы мемлекет.

Мазмұны 1 Атауы 2 Жағырапиясы 2.1 Ахуалы 3 Әкімшілік бөлінісуі 4 Жұрты 5 Тарихы 6 Саясат жайғасы 7 Экономикасы 8 Мәдениет және қоғам 9 Әлеуметтік саласы 10 Қарулы күштері 11 Түсініктемелер 12 Тағы қараңыз 13 Сыртқы сілтемелер

[өңдеу] Атауы

[өңдеу] Жағырапиясы

Жерінің 80 % артығын аптап шөл (Қарақұм шөлі), құм көшкіндері, тасты таулар мен ащылы алаптар басып жатыр.

Түркіменстанның ең үлкен өзені Әмудария. Оның ұзындығы 1415 km болса, соның 1000 km осы елдің аумағында. Осы өзеннен бастау алып, Түркіменстанның Ашғабат, Мары, Бүзмейін, Балқанабат (Небит-Даг), Түркіменбашы (Красноводск) сияқты ең үлкен қалаларына ауыз суын жеткізіп жатқан Қарақұм арнасы.

Сонымен бірге, канал 1 млн ha жерді суландырады. Оның ұзындығы 1100 km.

[өңдеу] Ахуалы

Елдің қыс айларындағы орташа температурасы 26—32 °C, ал жаздағы ыстық 70 °C асады.

[өңдеу] Әкімшілік бөлінісуі

Түркіменстан 5 әкімшілік-экономикалық аумаққа бөлінген. Олар уелаят (уәлаят) деп аталады. Ахал, Балқан, Дашоғұз, Лебап, Мары уалаяттарын және Ашғабат қаласын президент тағайындаған хакимдер басқарады. Уеллаяттардың құрамына 46 этрап (атырап) және 528 генгеши (кеңес) енеді.

[өңдеу] Жұрты

Халқының саны 6 млн адамға жуық.

Түркімен халқының жалпы саны қазір 20,0 млн артық деген дерек бар. Түркімендер Ауғанстан, Иран, Түркия, Ирақ, Сүрия секілді елдерге де жайылған. Елдегі түркіменнен кейінгі көп халық өзбектер, одан кейін орыстар. Қазақтардың саны бұрын 120,0 мыңнан асады екен. Қазір соның жартысына жуығы атажұртқа көшіпті. Қазір 60,0 мыңға жетер-жетпес қазақ бар көрінеді. Бұлардан басқа әрмендер, әзірбайжандар, түріктер, иран халықтары, т.б халықтардың өкілдері де тұрады.

Солардың ішінде ирандықтар мен түріктердің ғана ұлттық орталықтары бар. Түркіменстанда ТМД халықтарының ұлттық-мәдени орталықтары жоқ.

[өңдеу] Тарихы

Түркіменстан 1991 ж. қазанның 12 өз тәуелсіздігін жариялап және осы сәттен бастап ерекше мәртебелі ел болуды мақсат тұтып, әрекеттер жасаған.

1995 ж. желтоқсанның 12 әлемнің 185 елінің қолдауымен ол БҰҰ-ның бейтарап ел деп таныған шешіміне қол жеткізді.

[өңдеу] Саясат жайғасы

Түркіменстанда ең үлкен лауазым иесі, әрі атқарушы биліктің басшысы — елдің президенті.

Ал Халық маслахаты елдегі халық билігінің ең жоғарғы өкілді органы болып табылады. Оның құрамы 2 мың адамнан артық. Осы органның да төрағасы президент.

Елдегі заң шығарушы орган Меджилис деп аталады. Оның құрамында 5 жыл мерзімге сайланатын 50 депутат бар.

Түркіменстанда азаматтық қоғамның да атрибуттары бар. Кәсіподақ, ақсақалдар кеңесі, Мақтымқұлы атындағы жастар одағы, Горбансолтан әже атындағы әйелдер одағы, дін жөніндегі кеңес және т.б. мемлекеттік бюджеттің есебінен жұмыс істейді.

Елде бір-ақ саяси партия тіркелген. Демократиялық партия деп аталатын оның құрамында 100 мыңнан артық мүше бар.

[өңдеу] Экономикасы

Экономиканың барлық саласында мемлекет үстемдік етіп отыр.

Мемлекеттік бюджет кірісінің қомақты бөлігін мұнай мен газды сыртқа шығарудан басқа мақта иіру кәсіпорындарының тізбесінен түсетін салық та құрайды.

Мұнда Менделеев кестесіндегі элементтердің бәрі де бар. Жерінің 80 % мұнай мен газ бар. Осы уақытқа дейін олардан 144 кен орны табылған. Бірақ соның әзірге 40-қа жуығы ғана игерілуде. Газдың болжамды қоры 21-23 трлн m³ метр, ал мұнайдікі 12 млрд тоннаға жуық делінеді.

Жоғары технологияға негізделген ондай кәсіпорындар саны қазір 63-ке жеткен. Жыл сайын бұл елде 158 млн m² мақта-мата бұйымдары мен 82 мың тонна жіп иіріледі. Осы өнімдерін Түркіменстан әлемнің жоғары дамыған 30-дан артық еліне шығарып тұрады.

Жалпы, бұл ел әлемнің 80-нен артық елімен белсенді сауда-экономикалық байланыстар жасайды.

Қазақстан мен Түркіменстан арасындағы құрлықтағы шекараның ұзындығы 426 km. Ол 2001 ж. шілденің 5-інде ратификацияланған екіжақты келісім-шартпен толығымен шегенделген.

2006 ж. екі елдің арасындағы тауар айналымы $153,3 млн көлеміне жетті. Бұл 2005 ж. салыстырғанда 2,2 есе артық. Соның ішінде экспорт $20,7 млн, ал импорт $132,6 млн құрады.

Түркіменстан жағы Қазақстаннан негізінен өсімдік өнімдерін, темекі, ұн және химия өнеркәсібі өнімдерін импорттайды, ал Қазақстан минералды және химиялық өнімдер алады.

[өңдеу] Мәдениет және қоғам

[өңдеу] Әлеуметтік саласы

Мұнда электр қуаты, газ, су, тұз тегін. Қоғамдық көлікпен жүрудің бағасы 50 манат.

Ал бір доллардың ресми бағамы 5200 манат, базардағы нарқы 23500 манат.

[өңдеу] Қарулы күштері

[өңдеу] Түсініктемелер

[өңдеу] Тағы қараңыз

[өңдеу] Сыртқы сілтемелер